BEHME PETER, burmistrz Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
PETER BEHME (Böhm) (ok. 1479–1485 Gdańsk – 22 I 1539 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Najstarszy syn kupca gdańskiego Petera Behme (zm. 1483) i Cathariny, córki ławnika Głównego Miasta Hermana Ilhorna. Jego młodszy brat, Tiedemann, zmarł bezżennie w 1538, siostra Catharina (ur. przed 1483) poślubiła najpierw kupca Georga Schultza (zm. 1519), od 1526 była żoną Georga Kuffnera (zm. 1549).
Po wczesnej śmierci ojca znalazł się pod opieką najbliższej rodziny matki, zapewne wujów, Hansa i Georga Ilhornów. Po ojcu, wraz z bratem, dysponował wsią Łaguszewo (koło Trąbek Wielkich), królewszczyzną nabytą jeszcze w 1468 za 300 złotych węgierskich, a także dziewięcioma łanami dzierżawionymi w Jasieniu, które w 1509 za zgodą króla przekazał kasztelanowi elbląskiemu Janowi Wulkowskiemu. Prowadził działalność kupiecką, między innymi w 1529 w spółce z Tiedemannem (III) Giese sprowadzał śledzie z Danii.
W 1496 z kilkoma innymi patrycjuszami gdańskimi, w tym Eberhardem Ferberem, towarzyszył księciu pomorskiemu Bogusławowi X w jego pielgrzymce do Ziemi Świętej. Był, podobnie jak ojciec i dziad, członkiem bractwa św. Jerzego. 25 V 1504, kilka dni przed przybyciem do Gdańska króla polskiego Aleksandra Jagiellończyka, został zraniony przez sługę gdańskiego patrycjusza, Heinricha Eggerda. Mimo to podczas pobytu w maju-czerwcu polskiego monarchy gościł w swoim domu biskupa włocławskiego Wincentego Przerębskiego. W listopadzie-grudniu 1512, na sejmie koronnym w Piotrkowie, przemawiający w imieniu delegacji stanów Prus Królewskich wojewoda malborski Jerzy Bażyński podawał jego dom jako przykład budowli murowanej i „okopanej” rowem, mogącej posłużyć za wzór gdańskiej rezydencji dla monarchy, zastrzegając jednakże, że wielki przywilej Kazimierza Jagiellończyka z 1457 zabrania budowania w okolicy Gdańska zamków.
Karierę urzędniczą rozpoczął późno i nietypowo, od razu od objęcia w 1526 godności rajcy Głównego Miasta, z pominięciem godności ławnika. Rajcą został w efekcie zmian wymuszonych na gdańskich ordynkach podczas interwencji króla polskiego Zygmunta Starego, kończącej okres rewolty społeczno-religijnej w mieście. Wszedł do rady jako sojusznik mieszczańskiej „arystokracji”, skupionej wokół Eberharda Ferbera i jego rodziny, gwarantował stabilizację i powrót do starych porządków sprzed społeczno-religijnego przewrotu. W sierpniu 1529 wysłany został do Krakowa z zadaniem przekonania monarchy co do słuszności zastrzeżeń, jakie Gdańsk zgłosił względem przygotowywanej wówczas unii monetarnej między Prusami Królewskimi a Koroną. W imieniu Gdańska bronił stosowanej w Prusach Królewskich dwudziestogroszowej, tzw. „małej” grzywny. Król nie przyjął jednak gdańskich postulatów i 6 III 1530 zaprowadził jednakowy dla Prus i Korony system monetarny, złożony z groszy, szelągów i denarów.
Tuż po zakończeniu negocjacji, z niewyjaśnionych do końca powodów, w czerwcu-lipcu 1531 starał się u króla o uwolnienie z funkcji rajcy gdańskiego i wszelkich innych miejskich obowiązków, wykorzystując w tym celu protekcję księcia pruskiego Albrechta I Hohenzollerna. Stosowny akt „uwolnienia” wpisano nawet do akt metryki koronnej (pod mylną datą 21 I 1531). Ostatecznie do rezygnacji nie doszło. W 1532 został nawet sędzią.
W marcu 1535, będąc rajcą, towarzyszył burmistrzowi Georgowi Scheweckemu jako oficjalny przedstawiciel Rady Miejskiej podczas obrad sejmiku generalnego w Malborku. Z powodu nowych niepokojów w basenie Morza Bałtyckiego, związanych z konfliktem Hanzy z Danią (Norwegią i Szwecją) o żeglugę w cieśninach sundzkich, radzono wówczas nad militarnym zabezpieczeniem polskiego wybrzeża. Sprawa wojny Hanzy z Danią była również głównym przedmiotem obrad zjazdu hanzeatyckiego w Lüneburgu, odbytego w lipcu 1535, w sierpniu przeniesionego do Lubeki (Lübeck), na których również był obecny. Ponieważ Gdańsk i inne wielkie miasta pruskie – Elbląg i Toruń – nie zamierzały poprzeć zbrojnie Lubeki, podjęła ona względem gdańszczan szereg nieprzyjaznych kroków, aresztując statki, nakładając dodatkowe cła. Wysłannicy Gdańska mieli starać się o zwrot zagarniętego mienia (m.in. zatrzymanych przez lubeczan statków z solą i wyrobów burgundzkich tkaczy), grożąc w zamian rekwizycją lubeckich towarów podczas Jarmarku Dominikańskiego. Negocjacje zakończyły się połowicznie, bez uzyskania odszkodowania, jednak z nadzieją na załagodzenie konfliktu Lubeki z Danią. Po powrocie z Lubeki, wraz z burmistrzem Georgiem Schewecke i rajcą Bartholomäusem Brandtem, udał się w październiku 1535 do Elbląga, w dalszym ciągu konsultować podjęcie stosownych środków obrony Prus Królewskich na wypadek wojny Hanzy z Danią.
Od 1536 był burmistrzem. Pierwszym burmistrzem był w 1537, drugim w 1536, czwartym w 1538, w 1539 trzecim, ale kadencji tej – umierając w styczniu – nie zdołał już wypełnić. W latach 1536-1539 był prowizorem (opiekunem) szpitala św. Barbary na Długich Ogrodach, po jego pożarze, z własnych dochodów w 1537 wyasygnował pieniądze na odbudowę.
Był trzykrotnie żonaty. W 1519 poślubił Margarethe, córkę Jacoba Rhesena, wdowę po Tidemannie Kruegerze. 2 II 1528 poślubił Catharinę (4 X 1510 – 28 II 1537), córkę Wilhelma Wicherlinga. Na kilka dni (tygodni?) przed śmiercią, w styczniu 1539, poślubił młodziutką Barbarę (zm. przed 1590), córkę burmistrza Georga Mandta. Po nagłej śmierci męża jej opiekunem prawnym został burmistrz Georg Schewecke, który w 1542 doprowadził do odpowiedniego zabezpieczenia majątkowego młodej wdowy.
Z pierwszego małżeństwa doczekał się czworga dzieci, w tym najstarszego syna Petera (15 IV 1523 Gdańsk – 23 VII 1601 Gdańsk), ławnika (od 1557), rajcę (od 1561), burgrabiego królewskiego w Gdańsku (1572, 1573, 1574, 1575, 1576, 1577, 1583, 1586, 1590, 1600), żonatego od 1548 z Dorotheą, córką Eberharda Ferbera. Ponieważ jeszcze za życia ojca, w 1538, studiował w Wittenberdze, świadczy to o luterańskich preferencjach wyznaniowych całej rodziny i to jeszcze zanim wyznanie augsburskie oficjalnie zwyciężyło w Gdańsku.
Z córek z pierwszego związku małżeńskiego Dorothea (zm. 3 X 1569 w Gdańsku bezdzietnie), poślubiła Thewesa Meyera, Anna (pochowana 29 VIII 1598 w krypcie w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP)) po 1540 poślubiła wdowca Philippa Engelharta (zm. 1549), następnie Georga von Hiefen, Elisabeth poślubiła między 1540 a 1545 Georga Blanke. Z drugiego małżeństwa przypisuje mu się posiadanie co najmniej trzech dalszych synów, Petera (1532 – 1586 Antwerpia), Wilhelma (1534 – 13 I 1577) studiującego w Wittenberdze, w 1555 pisarza miejskiego w Gdańsku i Georga (około 1538 – 3 VI 1596), dzierżawcę kuźni należącej do klasztoru cystersów w Oliwie.
Pochowany został w krypcie kościoła NMP 27 I 1539, najprawdopodobniej w Kaplicy Zbawiciela, której rodzina Behme była współwłaścicielem. Po jego śmierci wieś Łaguszewo stała się przedmiotem sporów między spadkobiercami i ostatecznie w 1540 przejął ją „prawem dziedzicznym” burmistrz Georg Schewecke. W późniejszym czasie własność Łaguszewa przypisywano jednak również najstarszemu synowi, Peterowi Behme.
