BUDYNEK SENATU II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA (ul. Nowe Ogrody 12–16)

< Poprzednie

Następne >

Neugarten (Nowe Ogrody) od strony Silberhütte (Huciska) i mostu nad torami kolejowymi: po lewej budynek rejencji gdańskiej (nr 12–16), po prawej (gmach z wieżyczką) siedziba sejmiku ziemskiego, w okresie II Wolnego Miasta Gdańska Volkstagu

To samo miejsce w 2021

Siedziba władz rejencji gdańskiej przy Neugarten (Nowe Ogrody) 12–16, widok od strony Silberhütte (Huciska), początek XX wieku

Siedziba władz rejencji gdańskiej przy Neugarten 12–16 (Nowe Ogrody)

Klatka schodowa w budynku rejencji gdańskiej przy Neugarten 12–16 (Nowe Ogrody)

Korytarz w budynku rejencji gdańskiej przy Neugarten 12–16 (Nowe Ogrody)

Siedziba Senatu Wolnego Miasta Gdańska

BUDYNEK SENATU II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA (WMG), Neugarten 12–16 (ul. Nowe Ogrody) (nie istnieje). Wzniesiony na potrzeby nadprezydentury prowincji Prusy Zachodnie i rejencji gdańskiej w latach 1879–1887, na czterech działkach zakupionych w styczniu 1878 za cenę 350 000 marek. Projekt sporządził tajny nadradca Karl Friedrich Endell z Ministerstwa Robót Publicznych w Berlinie, wykonaniem kierował inspektor Theodor Weyer pod nadzorem radcy Brunona Ehrhardta. Prowadzone etapami prace budowlane wykonała firma Johanna Heinricha Prochnowa. Koszt budowy wyniósł około 1 350 000 marek. Oddany do użytku 2 XI 1883. W okresie II WMG był siedzibą Senatu II WMG, w latach II wojny światowej mieścił się tu Zarząd Cywilny Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie (Reichstatthaltrei des Reichsgaues Danzig-Westpreussen).

Budynek o nieregularnym rzucie powstał na narożnej działce sąsiadującej z przebiegającą w wykopie fosy linią kolejową. Centralną część odsunięto od ulicy, tworząc dziedziniec poprzedzający główne wejście. Na pierwszym piętrze znajdowały się pomieszczenia reprezentacyjne, do których prowadził sklepiony hall i wyłożona marmurem klatka schodowa. Salę balową, o wymiarach 13×15 m, ozdobiono kasetonowym stropem, rzeźbiarską artykulacją ścian i witrażami w potężnych oknach. Amfiladowo połączono ją z pozostałymi trzema pomieszczeniami reprezentacyjnymi, a dalej – z dziesięciopokojowym mieszkaniem nadprezydenta prowincji, umieszczonym w zachodnim skrzydle, z dostępem do ogrodu na tyłach działki. Od strony ulicy znajdował się gabinet prezydenta rejencji i sala konferencyjna. Skrzydło wschodnie zajęły biura rejencji, w tym gabinet prezydenta rejencji oraz sala posiedzeń.

Najczęściej odwiedzane urzędy umieszczono na parterze. W skrzydle wschodnim była to Kasa Rejencji ze skarbcem, na tyłach – Urząd Katastralny, pod nim na półpiętrze biblioteka i katastralne archiwum. W skrzydle zachodnim od frontu umieszczono biura nadprezydentury, w części środkowej – pomieszczenia Komisji Okręgowej (Bezirkausschuss), skrzydło tylne zajął Zarząd Regulacji Wisły (Strombauverwaltung). Na cele biurowe przeznaczono również drugie piętro; znalazły się tu przede wszystkim registratury, ale też Inspektorat Szkół (Provinzial Schulcollegium). Na poziomie poddasza, nad częścią środkową, umieszczono biura kancelarii. W suterenie znalazło się pięć służbowych mieszkań, a od strony dziedzińca – stajnia.

Trzykondygnacyjne elewacje utrzymano w prostym stylu, kontrastując czerwień cegły z detalem z jasnego piaskowca, z którego wykonano portale, gzymsy, oprawy okien i zdobienia szczytów. Bogatszą kamienną dekorację otrzymał jedynie środkowy, trójosiowy ryzalit, mieszczący główne wejście. Na wysokości czwartej kondygnacji, w niszach pomiędzy oknami kancelarii, znalazły się figury symbolizujące Sprawiedliwość, Siłę, Łagodność i Mądrość. Po bokach bogato zdobionego szczytu wolutowego we wrześniu 1887 umieszczono wykonane przez Ottona Lessinga dwa lwy trzymające tarcze herbowe.

Zniszczony w trakcie działań wojennych w 1945 budynek rozebrano, na jego miejscu wybudowano gmach Urzędu Miasta i nieistniejące wcześniej przedłużenie ul. 3 Maja z torowiskiem tramwajowym. W 2016, w związku z budową Forum Gdańsk, podczas prowadzonych badań archeologicznych, chwilowo odsłonięto i przebadano piwnice wschodniego skrzydła (przy torach kolejowych). APE

Bibliografia:
Das Königliche Oberpräsidial- und Regierungsgebaude in Danzig, „Zeitschrift für Bauwesen” 1889, s. 1–4; Atlas, tab. 1–2.
Der Mittelbau des Dikasterialgebäudes in Danzig, „Wochenblatt für Architekten und Ingenieure” 1881, s. 142–143.
Deutschlands Städtebau Danzig, Berlin-Halensee 1924, s. 264.
Die Architektur auf der diesjährigen Ausstellung der Künste zu Berlin, „Deutsche Bauzeitung” 1880, nr 89, s. 476–477.
Die gestern ..., „Danziger Zeitung” nr 11374, 3 XI 1880.
Die vor Kurzem ..., „Danziger Zeitung” nr 10762, 19 I 1878.
Dikasterialgebäude, „Danziger Zeitung” nr 14088, 30 VI 1883.
Dikasterialgebäude, „Danziger Zeitung” nr 15566, 27 XI 1885.
Einweichungsfest, „Danziger Zeitung” nr 14486, 21 II 1884
Endell F[riedrich], Das neue Regierungsgebäude in Danzig, „Centralblatt der Bauverwaltung” 1881, nr 1, s. 6–8; nr 2, s. 16–17.
Façadenschmuck, „Danziger Zeitung” nr 16631, 27 VIII 1887.
Für den Bau ..., „Danziger Zeitung” nr 11176, 24 IX 1878.
Lehmbeck H[einrich], Oberpräsidial- und Regierungsgebaude, w: Danzig und seine Bauten, Berlin 1908, s. 107–109.
TU Berlin Architekturmuseum, Inv. Nr BZ–H 06, 049–061, Karl Friedrich Endell, Ober-Präsidial- und Regierungsgebäude, Danzig 1887 (dokumentacja powykonawcza).
Wie heute Morgens ..., „Danziger Zeitung” nr 11374, 21 I 1879.
Zur Erganzung ..., „Danziger Zeitung” nr 11306, 9 XII 1878.
Zusammenstellung der bemerkswertheren Preußischen Staatsbauten, welche im Laufe des Jahres 1879 in der Ausführung begriffen gewesen sind, XI. Regierungsgebäude, „Zeitschrift für Bauwesen” 1880, s. 535; Atlas, tab. 70.