CHMIELNIKI PELPLIŃSKIE
| < Poprzednie | Następne > |
CHMIELNIKI PELPLIŃSKIE (1598 Pelplinischer Hoppenbruch), część Gdańska między Traktem św. Wojciecha (nr. 21–45) a torami PKP, na północ od ul. Sandomierskiej. Powodzenie uprawy chmielu przez biskupów włocławskich na terenie Chmielników Oruńskich skłoniło klasztor w Pelplinie do wydzierżawienia w 1428 od biskupów (a właściwie do wykupienia z rąk mieszczan gdańskich Bernarda i Piotra Rocke, którzy grunt ten nieprawnie posiedli) łanu ziemi we wsi Górka ( Biskupia Górka) i pięć mórg bagna w Chmielnikach Oruńskich za dziewięć grzywien rocznego czynszu (prawem emfiteuzy – na dłuższy czas, do około 100 lat). Na terenie tym powstały Chmielniki Pelplińskie, położone po wschodniej stronie obecnego Traktu św. Wojciecha, na południe od wysokości Kolegium Gdańskiego (jezuickiego) (po drugiej stronie Kanału Raduni), na północy do gruntów Starych Szkotów na tzw. Niskiej Stronie oraz ul. Motławskiej.
Mimo sporów o sposób sądzenia mieszkańców (biskup wymagał, by odbywało się to w obecności jego pełnomocnika), zatargów granicznych (m.in. o grunty w obszarze Krótkiej Regi), szczególnie ostrych w 1518, umowę przedłużono w 1519 za roczny czynsz 40 grzywien. Po wygaśnięciu umowy i kolejnych sporach (1614, 1639) bp Mikołaj Wojciech Gniewosz inkorporował w latach 1644–1654 Chmielniki Pelplińskie do Starych Szkotów, usuwając znaki graniczne, likwidując cysterski karcer i zmuszając samorząd wiejski (ławę) do złożenia przysięgi wierności. Cystersi odwołali się do papieża, w 1655 (po śmierci bp. Gniewosza) doszło do ugody. Biskupi włocławscy zrzekli się praw do Chmielników Pelplińskich za 500 czerwonych złotych. W 1690 zawarto porozumienie w sprawie wspólnej jurysdykcji sądowej (zwłaszcza współdziałania w wykonywaniu wyroków).
W XVIII wieku ustalono wspólną numerację posesji dla Starych Szkotów i Chmielników Pelplińskich, które dysponowały nr. 1–70. Rozwój osadnictwa w Chmielnikach Pelplińskich był także powodem sporów opata z Gdańskiem (1509). W 1656 mieszkało tam 45 rzemieślników, głównie browarników, piekarzy, bednarzy i rzeźników. Na czele osady stał sędzia, odpowiednik wójta-sołtysa w dobrach świeckich. Charakterystyczny dla zabudowy był ciąg ustawionych szeregowo (szczytami wzdłuż głównego traktu handlowego z południa, obecnie Trakt św. Wojciecha), jedno- i dwupiętrowych domków. Łączny czynsz z tytułu dzierżaw i pozwolenia na wykonywanie rzemiosła wahał się pomiędzy 600 (1660) a 1200 zł (1721) rocznie, w dużej mierze uzależniony od kondycji posiadłości, niższy zwłaszcza po zniszczeniach wojennych.
Chmielniki Pelplińskie były wielokrotnie palone podczas oblężeń i blokad (1519, 1576, 1656, 1734), najczęściej przez samych gdańszczan, niszczących przy okazji konkurencyjne osady. W dobie potopu szwedzkiego (1656–1657) pojawił się niezrealizowany projekt przejęcia posiadłości przez Gdańsk jako wynagrodzenie za poniesione nakłady wojenne. Władze Gdańska starały się ograniczać konkurencję Chmielników Pelplińskich, nakładając specjalne opłaty, nie dopuszczając towarów w mury miasta (szczególnie intensywnie w latach 1703–1713). Mieszkający tam protestanci, zwłaszcza menonici, spotykali się również z restrykcjami natury wyznaniowej. Pod koniec XVII wieku pojawiła się wspólnota Żydów. Już w 1699 doszło do zadrażnień na tle ekonomicznym pomiędzy nimi a katolikami i protestantami; splądrowano jedno z żydowskich domostw. W 1701 biskup włocławski Stanisław Szembek wydał dekret zakazujący Żydom z Chmielników Pelplińskich wynajmowania sali na cele modlitewne, w związku z czym w 1706 urządzili oni w jednym z domów tymczasową synagogę. W roku 1713 bp Konstanty Felicjan Szaniawski wydał dekret wypędzający Żydów z Chmielników Pelplińskich. Mimo powtarzania dekretu w 1735 i 1738 nie powstrzymało to rozwoju osady.
W 1772 Chmielniki Pelplińskie stały się częścią Zjednoczonego Miasta Chełm. Zniszczone podczas oblężeń w 1807 i 1813, pozostawały niezasiedlone. W 1807 teren Chmielników Pelplińskich włączono do I Wolnego Miasta Gdańska, w 1814 znalazły się w obrębie Gdańska, w 1852 przez wschodnią część gruntów przeprowadzono linię kolejową do Gdańska i umieszczono stację rozrządową. W początku XX wieku pojawiła się zabudowa przemysłowa, m.in. zakład oczyszczania miasta i wielka zagroda dla bydła. Obecnie zaliczane do Oruni, na terenie po nich znajdują się m.in. Fabryka Maszyn Budowlanych ZREMB (Trakt św. Wojciecha nr 31/37) oraz Przedsiębiorstwo Robót Sanitarno-Porządkowych (Trakt św. Wojciecha nr 43/45).
