CYBIS JAN, artysta malarz
| < Poprzednie | Następne > |
i maską, 1948
JAN CYBIS (16 II 1897 Wróblin (Śląsk Opolski) – 13 XII 1972 Warszawa), malarz, krytyk sztuki, jeden z głównych przedstawicieli koloryzmu, członek grupy kapistów. Syn Jana i Marii z domu Hajda. Absolwent gimnazjum w Głogówku. W 1919 porzucił rozpoczęte rok wcześniej studia prawnicze dla wrocławskiej Akademii Sztuki i Przemysłu Artystycznego (był uczniem ekspresjonisty Ottona Müllera). W 1920 pracownik propagandowy w czasie plebiscytu na Śląsku. W latach 1921–1924 studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (ASP) u Józefa Pankiewicza, Ignacego Pieńkowskiego i Józefa Mehoffera. W 1924–1931 z żoną i innymi członkami tzw. Komitetu Paryskiego, którego w 1923 był współzałożycielem (tzw. kapiści), przebywał w Paryżu.
Po powrocie do kraju w 1931 zamieszkał w Rudkach, majątku Potworowskich koło Poznania, potem w Warszawie i w Krakowie. W maju 1932 miał pierwszą indywidualną wystawę w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie (TPSP). W 1933 ponownie przebywał w Paryżu, gdzie jego żona miała pierwszą indywidualną wystawę w „Galerie Renaissance”. Oboje wystawiali swoje prace na II wystawie „Grupy KP” w 1934 w warszawskim Instytucie Propagandy Sztuki (IPS). Reprezentował polską sztukę na Biennale w Wenecji (1934), wystawiał prace w Carnegie Institute w Pittsburgu (1938).
Od 1937 redaktor naczelny „Głosu Plastyków”. W latach 1937–1938 wyjeżdżał w lecie z żoną do Krzemieńca i Wiśniowca nad Horyniem, gdzie prowadził zajęcia w Rysunkowym Ognisku Wakacyjnym, organizowanym przez Liceum Krzemienieckie. W czasie okupacji przebywał m.in. w Sapanowie (powiat krzemieniecki, obecnie Ukraina), gdzie w 1941 rozpoczął pisanie dzienników.
W 1948 profesor ASP w Warszawie, w epoce socrealizmu, 1 IX 1951, ze względów ideologicznych odsunięty od pracy pedagogicznej, został kustoszem w Muzeum Narodowym w Warszawie. Od października 1955 do 1957 prowadził pracownię malarstwa w Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Sopocie (PWSSP; Akademia Sztuk Pięknych). W 1957 powrócił do macierzystej uczelni w Warszawie, gdzie pracował do 1968.
Po wojnie swoje prace prezentował m.in. w ramach monograficznych wystaw w warszawskiej Zachęcie (1956) i Muzeum Narodowym (1965). Brał udział w licznych wystawach polskiej sztuki za granicą, m.in. w Wenecji (Biennale 1948), São Paulo (V Międzynarodowe Biennale Sztuki 1959), Aleksandrii (Muzeum Sztuk Pięknych, 1959), Brukseli (Pałac Sztuk Pięknych, 1959), Sztokholmie (Królewska Akademia Sztuki, 1959), Paryżu (Musée National d'Art Moderne, 1961), Oslo (Galeria Narodowa, 1961), Essen (Folkwang Museum, 1962), Nancy (Musée des Beaux-Arts, 1967), Edynburgu (Szkocka Narodowa Galeria Sztuki Współczesnej, 1969), Chicago (1969), Waszyngtonie (1969) i Nowym Jorku (1969).
Propagowana przez niego estetyka kapistowska zakładała autonomię płótna budowanego barwą, konstytuowaną z kolei przez kontrast z innymi kolorami, traktowanie natury jako punktu wyjścia transpozycji, malarskiego rozstrzygnięcia na płaszczyźnie obrazu. Ogólny program wspólny był założycielom gdańskiej PWSSP. Indywidualny styl artysty wyróżnia połączenie wyrafinowanej kolorystyki i gęstej, fakturowej materii. W bliskich niekiedy abstrakcji obrazach olejnych, akwarelach i rysunkach przeważają akty, martwe natury, pejzaże, wśród których sporo jest widoków morskich, portów itp. (np. Łodzie rybackie, Plaża w Sopocie, Wybrzeże w Orłowie, Kuźnica – akwarela, Ustka – rysunek). Jego dziełem jest też polichromia na Rynku w Lublinie.
Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1947), Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1949) i Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955). Otrzymał nagrodę Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Salonie Malarskim (1937) i Nagrodę Państwową I stopnia za całokształt twórczości malarskiej (1955). W 1973 ustanowiono doroczną nagrodę jego imienia, jedno z najbardziej prestiżowych wyróżnień artystycznych. W 1980 opublikowano Notatki malarskie – dzienniki z lat 1954–1966. Był tłumaczem dzieła Eugène Fromentina Mistrzowie dawni (Warszawa 1956). Na przełomie 1997/98 odbyła się w Galerii Sztuki Współczesnej „Zachęta” w Warszawie retrospektywna wystawa jego twórczości. Patron ulic na Ursynowie (Warszawa), w Prudniku, Opolu i Bytomiu.
Od 1924 do rozwodu w sierpniu 1939 żonaty z Hanną Rudzką-Cybis (25 VII 1897 Mława – 3 II 1988 Kraków), córką Jana i Natalii z domu Rościszewskiej, absolwentką gimnazjum w Lublinie i Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, malarką-kapistką (wedle jej wspomnień, do Paryża w 1924–1931 wyjechała z kapistami tylko dlatego, że była żoną artysty i to ona pracowała dorywczo na utrzymanie obojga przy konserwacji obrazów, malowania kopii, zdobieniu przedmiotów użytkowych). W 1945 była współtwórczynią Związku Polskich Artystów Plastyków, pierwszą kobietą na stanowisku profesorskim w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (1945 – nadzwyczajną, 1956 - zwyczajną).
Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
