DANOVIUS ERNST JAKOB, rektor szkoły św. Jana
| < Poprzednie | Następne > |
ERNST JAKOB DANOVIUS (12 III 1741 Redłowo (obecnie w granicach Gdyni) – 18 III 1782 Jena), rektor szkoły św. Jana. Syn Ludwiga Christiana (1711 Eckersberg (Okartowo, Mazury) – 1771 Toruń), od 31 I 1740 do 1758 pastora w Małym Kacku/Redłowie (obecnie kościół Matki Boskiej Bolesnej), później pastora kościoła Trójcy Przenajświętszej w Toruniu.
4 IX 1755 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku, pod kierunkiem Beniamina Groddecka bronił w 1760 pracy z zakresu hebraistyki.
Od 1760 student uniwersytetu w Helmstedt (u wolffianina – Johanna Ernsta Schuberta (1717–1774) i deisty – Wilhelma Augusta (Abrahama) Tellera (1734–1804)), od 1763 w Getyndze (Göttingen), gdzie studiował języki wschodnie u Johanna Davida Michaelisa (1717–1791). W 1765 uzyskał tytuł magistra na uniwersytecie w Gryfii (Greifswald). Pracował jako prywatny nauczyciel w domu tamtejszego opata Schuberta.
W 1766 wezwany do Gdańska, objął posadę rektora szkoły św. Jana. Po dwóch latach – w 1768 – otrzymał profesurę teologii w Jenie, wykładał tam przez 14 lat dogmatykę, symbolikę i egzegezę Nowego Testamentu, teologię moralną, także elementy teologii historycznej. Był pierwszym profesorem teologii na tej uczelni, reformatorem teologii oświecenia i jednym z pierwszych w Jenie stronników Immanuela Kanta, którego poznał podczas podróży do Królewca, prawdopodobnie jeszcze w czasach gdańskich. 12 I 1770 sondował Kanta w sprawie objęcia przez niego nowo powstałej katedry filozofii w Jenie (Kant był już kandydatem do jej objęcia w 1765, lecz ostatecznie przypadła ona J.C. Henningowi). Sugerował swoje poparcie, sprawa jednak upadła z racji bliskiego już objęcia przez Kanta profesury w Królewcu. W 1775 został radcą kościelnym w Saksonii.
Opublikował około tuzina dyskusji i programów. Pisał z dużą trudnością, językiem sztywnym, jednak uznawano go za wykładowcę pełnego pasji i odnoszącego sukcesy. W dwutomowej dogmatyce (Theologiae dogmaticae institutio (Instytucja teologii dogmatycznej) 1772-1776) żywił nadzieję na pogodzenie wyznania luterańskiego i reformowanego oraz zbliżenie ich do tzw. religii racjonalnej. Podobną nadzieję wyraził w nocie do niedokończonego tłumaczenia Antoine’a-Jacquesa Roustana (1734–1808), pastora kościoła szwajcarskiego w Londynie (Briefe zur Vertheidigung der christlichen Religion (Listy w obronie religii chrześcijańskiej), Halls Londyn, 1783). Był jednym z prekursorów teologii racjonalistycznej.
Liczne kontrowersje wywołał jego rachunek usprawiedliwienia (nauka o usprawiedliwieniu była jedną z kluczowych dla wczesnej reformacji), opisany po raz pierwszy w inauguracyjnej dysertacji w 1768 na uniwersytecie w Jednie. Jak twierdził, usprawiedliwienie dane jest na całe życie, nie zaś w każdym konkretnym momencie (sytuacji). Podobne poglądy przedstawiał w swoich Trzech rozprawach o usprawiedliwieniu człowieka przed Bogiem (Drei Abhandlungen von der Rechtfertigung des Menschen vor Gott, 1777). Skłóciło go to z jego własnym Wydziałem Teologii w Jenie, jak również z wydziałami teologicznymi uczelni w Erlangen i Göttingen. Replikował (1777, 1778) na zaprzeczenia jego tezom przez dziekana Wydziału Teologii w Erlangen, Georga Friedricha Seilera (Kurze Erklärung über die neue vom Hrn. K. R. Seiler gegen ihn, der Lehre von der Rechtfertigung halber, herausgegebene Schrift, Jena 1778). Żonaty był od 1773 z Henriettą Wilhelminą Sophią Eber (ur. 1755 Jena), córką cesarskiego naczelnika poczty w Jenie Christopha Ludwiga Ebera. Bezdzietny. Popełnił samobójstwo, skacząc do rzeki Saale (Soława).
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 344.
Domasłowski Jerzy, Dzieje polskiej parafii ewangelicko-augsburskiej w Gdyni (1931–1939), cz. 1, „Gdański Rocznik Ewangelicki” 2012, t. 6, s. 58–62.
Nowak Zbigniew, Danowvius Ernst Jakub, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement I, Gdańsk 1998, s. 62–63.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 129, 258.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 2, 164.
users.manchester.edu/FacStaff/SSNaragon/Kant/bio/FullBio/DanoviusEJ.html
