DOM DOBROCZYNNOŚCI
| < Poprzednie | Następne > |
i Sierot przy ul. Sierocej, 1906
i Sierot na Osieku, 1910
_przy_ul._Sierocej_nad_dawnym_odga%C5%82%C4%99zieniem_Kana%C5%82u_Raduni,_1910.JPG)
i Sierot (w głębi) przy
ul. Sierocej nad dawnym odgałęzieniem Kanału Raduni, 1910
DOM DOBROCZYNNOŚCI (Spendhaus), Dom Dobroczynności i Sierot (Spend- und Waisenhaus), zwany też (w polskiej literaturze) Sierocińcem, na Osieku, przy Am Spendhaus (ul. Sieroca). Zbudowany przy fosie, w miejscu dawnego folwarku zamku krzyżackiego, następnie Domu Zarazy ( epidemie nowożytne), otwarty 7 XII 1699. Powstał według projektu Barthela Ranischa, powołany przez Urząd Dobroczynności, wybudowany został ze środków uzyskanych ze zbiórek i loterii. Przeznaczony dla ubogich, zapewniał im utrzymanie i wychowywał przez pracę; jednocześnie wykorzystywany jako sierociniec.
W XVIII wieku rozbudowany, dobudowano skrzydło od obecnej ul. Sierocej. Po wydzieleniu w 1788 Instytutu Ubogich opiekował się wyłącznie ubogimi nieletnimi. Zatrudniał nauczyciela (nauka czytania, pisania, rachowania, katechizmu) i kobiety uczące dziewczęta prząść, szyć i dziergać. Pełnoletni wychowankowie pozostawali pod jego kuratelą; starano się zapewnić im pracę w rzemiośle (chłopcy) i na służbie w domach mieszczan (dziewczęta). Z nauk korzystały też ubogie dziewczęta (około 40) mieszkające poza zakładem (tzw. Graue Mädchen).
W 1752 objęty przywilejem króla polskiego Zygmunta Augusta z 1552 (przysługującym przedtem tylko Domowi Dziecka), który zrównywał dzieci z nieprawego łoża z dziećmi poczętymi legalnie (w 1765 przywilej zatwierdzony przez króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego). W 1703 przebywało w nim 135 pensjonariuszy (w tym 90 dzieci), w 1742 – 307 (254 dzieci), 1771 – 502 (417 dzieci), 1788 – 455 (426 dzieci). Udzielał wsparcia finansowego ubogim spoza zakładu (w 1733 – 3092, 1745 – 4369, 1768 – 5238). W XVIII wieku niektórzy z wychowanków potrafili wystarać się o pracownicze (robotnicze) obywatelstwo Gdańska (np. Christoph Bieck 1768, Johan Constantin Boldt w 1774, Andreas Kempihn w 1775, Johann George Adrowski w 1787, Johann Emanuel Krüger w 1793). W XIX wieku wychowankowie zakładu nosili zielone mundurki (w odróżnieniu od niebieskich i czerwonych mundurków sierot z Domu Dziecka przy szpitalu św. Elżbiety z Elżbietańskiej).
Główny budynek istnieje i obecnie; początkowo miał na parterze: przedsionek, izby jałmużniczą, kobiet, chorych, dziewcząt, na piętrze: izbę prowizora, jadalnię oraz szkołę, a na poddaszu pomieszczenia gospodarcze i mieszkanie zarządcy. W 1702 na piętrze znajdowała się kaplica, w 1753 rozbudowana: rozebrano podłogę między piętrem a parterem. Budynek wielokrotnie przebudowywano; w sąsiedztwie wzniesiono w XVIII i XIX wieku inne zabudowania (m.in. w 1707 szkołę).
17 XI 1906 wraz z 80 chłopcami przeniesiony do Wrzeszcza, do nowego budynku (Spend- und Waisenhaus) przy Drewkeweg 1 (ul. Sosnowa), róg Steffensweg 26 (ul. Stefana Batorego). Do 1945 przebywało w nim 70–80 dzieci obojga płci w wieku 6–14 lat (po 1945 w budynku działała m.in. Szkoła Podstawowa Specjalna nr 63).
Budynek przy Am Spendhaus (ul. Sieroca) zajęły (w różnym okresie) przechodnia przeciwgruźlicza, mieszkania komunalne, redakcja dziennika „Danziger Volksstimme”, ogród z pawilonem był siedzibą Verein zur Errichtung und Förderung von Kindergärten (Towarzystwo na rzecz zakładania i wspierania przedszkoli), które w 1925 wybudowało tu przedszkole. Po 1945 w obu budynkach urządzono mieszkania komunalne. Po wykwaterowaniu lokatorów od 2015 do 2022 trwały prace projektowe związane z modernizacją i adaptacją pomieszczeń do celów kulturalnych, zakładające m.in. powstanie Domu Güntera Grassa i Daniela Chodowieckiego jako jednego z oddziałów Gdańskiej Galerii Miejskiej, z salą wielofunkcyjną o charakterze widowiskowym, pracowniami artystycznymi oraz pomieszczeniami do celów rezydencyjnych dla literatów. Remont rozpoczął się w czerwcu 2022, w 2023 zmieniono koncepcję, zrezygnowano z powołania Domu Chodowieckiego i Grassa jako oddziału Galerii Miejskiej na rzecz mającego się tu mieścić projektu Gdańsk Miasto Literatury.
| Imię, nazwisko | Daty |
|---|---|
| Ephraima Praetoriusa | 1700, 1703–1705 |
| Johann Laurentiusa Fischer jr. | 1709–1725 |
| Johann Gottfried Palm | 1710 |
| Johann Friedrich Bautz | 1711–1713 |
| Nathanael Grischau | 1712–1730 |
| Nathanael Becks | 1721–1730 |
| Nathanael Josua Mettner | –1734 |
| Johann Reimann | 1730 |
| Johann Gottlieb Witting | 1734–1736 |
| Carl Friedrich Weickhmann | 1734–1744 |
| Nathanael Friedrich Kautz | 1742–1743 |
| Georga Friedricha Cosacka | 1744–1761 |
| Johann Benjamin Hedding | 1744–1746; 1756–1768 |
| Nathanael Friedrich Treuge | 1750–1752 |
| Gottlieb Lange | 1757–1762 |
| Johann Daniel Reimann | 1768–1774 |
| Ernst Gottfried Rosa | –1806 |
| Johann Samuel Schultz | 1806–1807 |
| Johann Wilhelm Ludwig Bärreysen | 1807–1818 |
| Immanuel August Ludwig Pohlmann | 1827–1830 |
| Carl Eduard Richard Alberti | 1831–1833 |
| Notowany w roku | Zawód | Imię, nazwisko, daty życia |
|---|---|---|
| 1839 | kupiec | Gustav Friedrich Focking (1798–1862) |
| 1869–1897 | kupiec | Johann Georg Gustav Lickfett |
| Notowany w roku | Zawód | Imię, nazwisko, daty życia |
|---|---|---|
| 1908 | rentier | Johann Julius Carl Holtz |
| 1914, 1918 | lekarz | Heinrich Liévin |
| 1921, 1928 | kupiec | Johann Ludwig Thomsen (1857–1931) |
| 1935, 1939 | kupiec | Edwin Grube (1866–1941) |
