FAHRENHEIT DANIEL GABRIEL, fizyk, patron ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
DANIEL GABRIEL FAHRENHEIT (24 V 1686 Gdańsk – 16 IX 1736 Haga), fizyk, inżynier. Pochodził z rodziny wywodzącej się z Hildesheim, dziadek Reinhold (1617 – przed 1677) przybył jednak z Knipawy (Królewiec) i 19 III 1650 otrzymał kupieckie obywatelstwo Gdańska. Syn kupca Daniela (1656–1701), który 22 II 1684 wystarał się o potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), zajmującego się handlem morskim, w latach 1693–1696 mającego 1/8 udziału w statku „Der Verguldte Bauer” („Pozłacany Chłopiec”), w latach 1691–1700 jednego z członków zarządu szpitala św. Jakuba. Matką była Concordia (1657–1701), córka Gabriela Schumanna, która urodziła mężowi 10 dzieci, ale tylko pięcioro dożyło pełnoletności. Pierworodny syn ochrzczony został 24 I 1665, zmarł 5 VIII 1666. Drugim pod względem wieku był Daniel Gabriel, trzecim Salomon Gotfryd, ochrzczony 15 V 1687, a zmarły już jesienią roku następnego. 12 VII 1688 ochrzczony został syn Efraim, zmarły w wieku 50 lat. Córka Anna Concordia ochrzczona została 5 IX 1689, zmarła w dorosłym wieku, podobnie jak Constantin, ochrzczony 15 XI 1690. Kolejny syn, Beniamin, ochrzczony został 8 IV 1692, zmarł w wieku 2 lat. 20 VII 1694 ochrzczono Virginię Elisabeth, zmarłą w 1775, w wieku 70 lat. Dwoje najmłodszych dzieci: Adelgunda Constantia, ochrzczona 11 VIII 1695 oraz Natanael, ochrzczony 17 V 1697, zmarło przed osiągnięciem wieku dwóch lat.
Urodził się w kamienicy przy Hundegasse 319 (ul. Ogarna nr 95). Spotykana w literaturze anglosaskiej data narodzin 14 maja, wynika z posługiwania się przez nią kalendarzem juliańskim. Pobierał nauki w szkole mariackiej. Po nagłej śmierci rodziców w 1701 w letnim domu w Winniku (rejon ul. Winnickiej i Zakopiańskiej, zob. Siedlce) (podejrzewano zatrucie grzybami bądź morderstwo, otrucie lekarstwami), wysłany został przez opiekunów do Amsterdamu. Praktykował w kantorach kupieckich, planowano jego wyjazd do Indii Wschodnich, większość czasu poświęcił jednak studiowaniu fizyki, prowadzeniu doświadczeń z przyrządami do mierzenia temperatury i ciśnienia. Do Gdańska powrócił w 1709 w celu uporządkowania spraw spadkowych, w 1711 odbył podróż do Inflant i Kurlandii, w 1712 ponownie był w Gdańsku, gdzie wspólnie z profesorem Gimnazjum Akademickiego Paulem Paterem prowadził doświadczenia nad skonstruowaniem mierników temperatury i ciśnienia. W 1713 opuścił Gdańsk, odwiedził Berlin, Lipsk oraz Drezno, gdzie w 1714 pracował w hucie szkła. Utrzymywał się też z wyrobu i sprzedaż przyrządów pomiarowych,
w tym termometrów i barometrów. Około 1715 jako pierwszy na świecie zastosował rtęć w termometrach. Od 1717 osiadł w Amsterdamie, od 1718 nauczał chemii.
W 1721 opisał zjawisko przechłodzenia wody, udowodnił zależność temperatury wrzenia wody od ciśnienia, opisał właściwości platyny; zajmując się optyką, ulepszył teleskop Newtona. Swoje wynalazki prezentował w 1723 i 1724 na posiedzeniach Królewskiego Towarzystwa „The Royal Society” w Londynie, 7 V 1724 został członkiem tego towarzystwa. W 1725 opracował termometryczną skalę, nazwaną od jego nazwiska (32º F = 0ºC). Początkowo powszechnie stosowana, po nowej (1742) propozycji szwedzkiego astronoma Andersa Celsiusa ograniczona do krajów anglosaskich; obecnie stosowana w USA, Australii i Nowej Zelandii. Zmarł podczas pobytu w Hadze, gdzie starał się o uzyskanie patentu na konstrukcję pompy do usuwania wody z kanałów miejskich, cierpiąc na zatrucie organizmu rtęcią, którego nabawił się podczas prowadzonych badań.
Z wykonanych przez niego termometrów do dziś zachowały się jedynie dwa, w muzeum w Lejdzie. Do 1945 w gdańskim Dworze Artusa eksponowano tzw. termometr Fahrenheita z 1752, zaginiony pod koniec II wojny światowej. Od 2005 miasto Gdańsk corocznie przyznaje stypendium naukowe jego imienia dla najlepszych absolwentów szkół średnich, pokrywające całkowicie lub częściowo koszty studiów zagranicznych. Od 22 III 1996 jego imię nosi Szkoła Podstawowa nr 88 w Gdańsku-Świbnie oraz od 24 V 2006 do 1 IX 2017 nosiło związane z nią Gimnazjum nr 32, na elewacji budynku zawieszono tablicę pamiątkową i termometr Fahrenheita.
15 X 2007 na budynku przy ul. Ogarnej 95 odsłonięto poświęconą mu pamiątkową tablicę z piaskowca, autorstwa Tadeusza Radziewicza, przedstawiającą wizerunek termometru ze skalą Fahrenheita i skalą Celsjusza oraz rok jego urodzenia i śmierci. Tablica ta zastąpiła wcześniejszą, z brązu, skradzioną w 2002. 30 X 2008 na Długim Targu (róg z ul. Mieszczańską) ustawiono Kolumnę Meteorologiczną Fahrenheita według projektu Hanny Klementowskiej: w trzymetrowej, stylizowanej na XVII-wieczną kolumnie zamknięta gablota z termometrem o wysokości 1,2 m, zrekonstruowanym przez Dawida Kubackiego z Politechniki Gdańskiej (PG) i stelażem z brązu autorstwa Jana Szczypki wykutym przez Alfreda Küstera, obok skale Fahrenheita i Celsjusza (projekt wystawienia kolumny zgłaszała już w 1997 kustosz Kalina Zabuska).
23 V 2009 w Parku im. Ronalda Reagana z inicjatywy Fundacji Wspólnota Gdańska odsłonięto jego popiersie, autorstwa Lucyny Kujawy, jako część wystawy stałej "Wielcy Gdańszczanie". Patron jednego z zadaszonych dziedzińców Gmachu Głównego PG. Od 6 I 2011 jego imię nosi gdański tramwaj typu Pesa Swing 120NaG nr 1015. W latach 2009–2018 w Gdańsku odbywał się plenerowy (głównie na Targu Węglowym) Festiwal Temperatury im. Daniela Gabriela Fahrenheita, przybliżający w przystępny sposób różne zagadnienia naukowe. W 2019 na Długim Targu ustawiono poświęconą mu figurkę Heweliona. 15 IX 2020 powstał związek uczelni gdańskich pod nazwą „Związek Uczelni w Gdańsku im. Daniela Fahrenheita", tworzą go: Gdański Uniwersytet Medyczny, Politechnika Gdańska i Uniwersytet Gdański.
