FALK JOHANNES DANIEL, pedagog, pisarz, były patron gdańskiej ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANNES DANIEL FALK (Falck) (28 X 1768 Gdańsk – 14 II 1826 Weimar), pedagog, pisarz, były patron gdańskiej ulicy. Jego prapradziadkiem był miedziorytnik Jeremiasz Falck Polonus. Syn zamieszkałych przy Poggenpfuhl (ul. Żabi Kruk) i Lastadii gdańskiego perukarza (w warsztacie zatrudniał dwóch pracowników) oraz
przełożonego ubogich gminy reformowanej (kalwińskiej) w Gdańsku, Johanna Daniela (22 IX 1737 – 1808) (piszącego się już Falk) i poślubionej 4 II 1766 w kościele św. Piotra i Pawła Constantii (1742 – 27 XI 1813 Gdańsk), córki przybyłego z Berlina do Gdańska hugenoty Michela Chaillou (1715–1787), także perukarza. Miał sześcioro rodzeństwa: Adelgunde Constantię (14 XII 1766 – 1809), Carla Gotthilffa (5 VIII 1780 – 1857), Davida Wilhelma (31 I 1773 – 8 IV 1848), Samuela Gottlieba (9 II 1775 – 24 X 1829), Augusta Theodora (25 XI 1778 – 22 XI 1842) i Carolinę Renatę (11 VI 1783 – 1840).
5 V 1775 zapisany został do początkowej (piątej) klasy gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, ponieważ łączyć musiał naukę z przygotowaniami do zawodu perukarza (wychowujący go surowo ojciec konfiskował mu książki, przy czytaniu których go zastał), skierowany został do trzyklasowej szkółki przy kościele św. Piotra i Pawła, w 1784 został uczniem szkoły św. Piotra i Pawła, dopiero 28 IX 1786 ponownie zapisano go do Gimnazjum Akademickiego, do przedostatniej klasy (secundy). Kończąc nauki był 27 IV 1790 jednym z oponentów Gustava Adolpha Schrödera, prowadzącego dysputę pod opieką Wilhelma Paula Verpoortenna. Jako stypendysta Rady Miejskiej w 1791 podjął studia teologiczne w Halle. Nie ukończywszy ich, osiadł w Weimarze, gdzie poznał Johanna Wolfganga Goethego (napisał o nim Goethe aus näherem persönlichem Umgange dargestellt, (Goethe w bliższym kontakcie osobistym przedstawiony), wyd. pośmiertnie 1832) i Friedricha Schillera. Zaprzyjaźnił się też m.in. z Arthurem Schopenhauerem (którego dziad cioteczny, Martin Soermans, był jego ojcem chrzestnym).
Dziennikarz, uprawiał poezję i satyrę (Taschenbuch für Freunde des Scherzes und der Satire (Książeczka dla miłośników żartów i satyry) 1797–1803). W 1816 ułożył pieśń na Boże Narodzenie, Wielkanoc i Zielone Świątki, zatytułowaną O du fröhliche (O błogosławiony), w wersji uzupełnionej w 1829 przez Heinricha Holzschubera (1798–1847) śpiewaną również obecnie (na melodię sycylijskiej pieśni maryjnej O sanctissima) jako pieśń bożonarodzeniowa.
Zasłynął jako założyciel w Weimarze charytatywnego chrześcijańskiego Gesellschaft der Freunde in der Not (Stowarzyszenie Przyjaciół w Potrzebie) i nowoczesnego zakładu wychowawczego Lutherhof, który powołał (po śmierci podczas epidemii tyfusu czworga z siedmiorga własnych dzieci) z myślą o zaniedbanej młodzieży (po jego śmierci sierociniec przejęło państwo, nadając mu nazwę Falksches Institut). Na jego wzór powstały podobne zakłady w różnych miastach Niemiec. Uchodzi za twórcę niemieckiej polityki społecznej.
Od 1912 do 1945 jego imię, Falkweg, nosiła obecna ul. Topolowa we Wrzeszczu, od 1925 do 1945 na fasadzie jego rodzinnego domu przy Lastadii 16 znajdowała się upamiętniającą go tablica.
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 356, 368.
Elschenbroich Adalbert, Falk, Johannes, w: Neue Deutsche Biographie, Bd. 4, 1959, s. 749–750.
Pompecki Bruno, Literaturgeschichte der Provinz Westpreussen. Ein Stück Heimatkultur”, Danzig 1915.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 161.
