HERLITZ ELIAS, pastor kościoła w Lazarecie
| < Poprzednie | Następne > |
ELIAS HERLITZ (Herlicius) (1599 Stralsund – 4 III 1642 Gdańsk), pastor w gdańskim kościele w Lazarecie (szpitalu miejskim). Wnuk Andreasa, rajcy i kamlarza (zarządcy skarbu) w Zeitz koło Lipska. Syn Davida (28 XII 1557 Zeitz – 15 VIII 1636 Stargard (Szczeciński)), profesora matematyki (od 1585) i rektora (1597) uniwersytetu w Greifswaldzie, lekarza miejskiego w Stargardzie (1598) i w Lubece (1606). O pożarze w 1635 jego domu Stargardzie i stracie gromadzonej latami biblioteki wspomniał jeszcze po latach (1679) pastor gdańskiego kościoła św. Katarzyny Andreas Barth, w kazaniu pogrzebowym Jana Heweliusza, we fragmencie nawiązującym także do pożaru domu i pracowni astronoma. Bratanek swego imiennika Eliasa (około 1566 Zeitz – 6 II 1615 Stralsund), organisty kościoła św. Mikołaja w Stralsundzie, kompozytora i pisarza (m.in. komedia Musicomastix, Stettin 1606).
Do Gdańska przybył w ślad za starszym bratem Johannem, w listopadzie 1616 zapisanym do Gimnazjum Akademickiego. Od lipca 1618 także uczeń tego gimnazjum, następnie po studiach doktor teologii. 13 VIII 1629 ordynowany, w tym samym roku pastor w podgdańskim Rheinfeldzie (Przyjaźń), od 26 VIII 1639 pastor w kościele gdańskiego Lazaretu, którym był do śmierci.
Od 1629 żonaty, ojciec 1/ Andreasa (zm. 1671), od 4 V 1659 żonatego w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) z Cordulą Golling, córką Adama, od 13 maja tego roku (1659) posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), oraz 2/ Ephraima (10 III 1635 Przyjaźń – 5 IX 1691 Steblewo), zapisanego błędnie? pod imieniem Benjamina w lutym 1652 do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, skoro (pod właściwym imieniem) w 1653 był uczestnikiem debaty o szczęściu w tymże gimnazjum pod kierunkiem Wolfganga Rosteuschera (w rodzinie Herlitzów imię Benjamin nie było znane). W 1662 był katechetą w Grabinach-Zameczku, od 1665 pastorem w Leszkowych (Letzkau, na Żuławach), od 1677 pastorem w Steblewie, od 11 VII 1666 w kościele NMP żonatym z Anną Marią (pochowana 17 I 1715 w wieku 74 lat w kościele NMP), córką Adriana Blömkego (1604–1662).
Pochowany w kościele św. Bartłomieja, w grobie nr 55, w kościele znajdowało się jego epitafium, zaginione w czasie II wojny światowej, przedstawiające go jako Elizeusza ze sceny Wniebowzięcia proroka Eliasza (do tego proroka porównywany był Marcin Luter).
Wnuczka Andreasa, po jego synu Davidzie (chrzest 20 I 1671), Anna Maria (zm. 1754), od 18 VII 1741 była żoną pastora Johanna Karla Jungiusa. Z kolei wnuk Ephraim po jego (Andreasa) synu Nathanaelu (pochowany 22 II 1753), od 10 XI 1711 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind, Johann Carl od 1 VIII 1754 żonaty był z Concordią Renatą, córką lekarza Daniela Bartha; zaś siostra Johanna Carla, Florentine Concordia (pochowana 19 XII 1755 wraz z ojcem w wieku 38 lat), od 25 I 1752 była pierwszą żoną poślubionego w Gdańsku Christofa (Christiana) Johanna Tannenberga (1723–1780), od 1748 kaznodziei w Sperlingsdorfie (Wróblewo) i od 1751 w Gischkau (Juszkowo), od 1773 pastora w Praust (Pruszcz Gdański).
Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VI, s. 335; t. VII, s. 456, 462.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 102, 106, 172.
Cieślak Katarzyna, Kościół-cmentarzem. Sztuka nagrobna w Gdańsku (XV–XVIII w.), Gdańsk 1992, s. 20.
Grewolls Grete, Wer war wer in Mecklenburg-Vorpommern? Ein Personenlexikon, Bremen 1995, s. 190.
Prätorius Ephraim, Dantziger-Lehrer Gedächtniβ…, Danzig und Leipzig, 1760, s. 17, 36, 52, 65, 66, 93.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 73, 83, 88, 104, 110.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 61, 239; 2, 540.
