HOLTEN ARNOLD von, burmistrz Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
ARNOLD von HOLTEN (13 VI 1561 Gdańsk – 26 X 1629 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Syn Arnolda von Holtena (van Holdena) (zm. 16 X 1586), przybyłego z Niderlandów kupca wyznania kalwińskiego, kwatermistrza Kwartału Kogi oraz poślubionej mu 4 VI 1553 Elisabeth (1525–1597), córki burmistrza Johanna Stuttego.
Od marca 1581 uczeń Gimnazjum Akademickiego, w 1589 studiował w Sienie. Od 1596 był ławnikiem, seniorem tego kolegium w latach 1603-1605, od 1606 rajcą, w 1609 sędzią, w 1612–1617 sprawował funkcję kamlarza. Od 1617 był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1618, 1622 i 1626, drugiego w 1617, 1621, 1625 i 1629, trzeciego w 1620 i 1624, czwartego w 1619, 1623, 1627 i 1628. W 1615, 1619 i 1624 był burgrabią królewskim w Gdańsku. W latach 1617–1626 był protoscholarchą (witał go na tym urzędzie specjalnym wierszem licencjat teologii i kaznodzieja kościoła św. Trójcy Andreas Hojer), od 1626 był także inspektorem kancelarii i archiwum Rady Miejskiej, w 1626–1629 zarządcą posiadłości wiejskich miasta na Żuławach Gdańskich.
W latach 1606–1608 odbył podróż po Włoszech i Hiszpanii jako członek delegacji miast hanzeatyckich, starającej się o nawiązanie stosunków handlowych z tamtejszymi miastami. Był m.in. w Weronie, Mediolanie, Genui, Maladze, Madrycie, Gibraltarze, po drodze zwiedzał Norymbergę. Najważniejsze wydarzenia z podróży spisał w dzienniku–pamiętniku (odwiedzając po drodze kościoły, notował np. znajdujące się w nich napisy inskrypcyjne). W lipcu 1623, po zakończeniu wizyty w Gdańsku króla polskiego Zygmunta III, wspólnie z burmistrzem Ernestem Kerlem oraz rajcą Adrianem von der Lindem prowadził złożoną z trzech szwadronów jazdy honorową eskortę, odprowadzając króla i jego rodzinę do Pruszcza Gdańskiego. Latem 1626, w obliczu bezpośredniego zagrożenia miasta przez wojska szwedzkie operujące w pobliżu Gdańska, zręcznie kierował gdańską dyplomacją, stanowczo opierając się żądaniom króla szwedzkiego poczynienia znacznych koncesji na jego rzecz w nadmotławskim porcie (w tym usunięcia okrętów polskich). Ostatecznie musiał podjąć trudną decyzję o zerwaniu rokowań ze Szwedami mając przy tym świadomość, że będzie to skutkowało blokadą morską Gdańska i oblężeniem miasta przez wojska szwedzkie.
W okresie pierwszej wojny polsko-szwedzkiej z lat 1626–1629, gdy sprawował urząd administratora Żuław Gdańskich, z dużą energią zaangażował się w usprawnienie organizacji szarwarków chłopskich na rzecz miasta, wykorzystując darmową siłę roboczą (głównie podwody) do pilnych prac przy wzmacnianiu i rozbudowie fortyfikacji miejskich, co było niezwykle ważne w obliczu zagrożenia Gdańska przez wojska szwedzkie.
W 1627 był przewodniczącym delegacji gdańskiej wysłanej na sejm walny do Warszawy w celu omówienia bieżących spraw politycznych w związku z polsko-szwedzkim konfliktem zbrojnym. Od 1 IX 1629, mimo trapiącej go choroby, przewodził poselstwu gdańskiemu podczas wieńczących pierwszą wojnę polsko-szwedzką pertraktacji rozejmowych w Starym Targu (Altmark). Delegacja gdańska nie odgrywała podczas rokowań istotnej roli politycznej, jednak sama jej obecność i mediacja podkreślały rolę Gdańska w międzynarodowej polityce, a także przynosiły prestiż samemu burmistrzowi.
Prawdopodobnie to on (wraz z burmistrzem Bartholomäusem Schachmannem) ustalał koncepcję ikonograficzną przeznaczonego do Dworu Artusa obrazu Orfeusz wśród zwierząt, namalowanego w 1596 przez Hansa Vredemanna de Vries. Posiadał w swoich zbiorach m.in. portrety Marcina Lutra i Filipa Melanchtona autorstwa najprawdopodobniej Lucasa Cranacha (albo jego warsztatu), oba w 1636 (wedle oglądającego je Charlesa Ogiera) „jakby zakopcone”. Z bliżej nieznany obraz przywieziony z Anglii, bawiący w Gdańsku w 1629 (podczas rokowań polsko-szwedzkich w Starym Targu) poseł angielski Thomas Roe gotów był zapłacić 200 talarów. Posiadał również bogaty księgozbiór oraz zbiór starożytności i numizmatów. Z ramienia władz miasta był pierwszym opiekunem powstałego w 1612 cechu malarzy, a jego syn chrzestny, Thomas Thietz, został pierwszym starszym tego cechu.
W działalności kupieckiej koncentrował się na handlu morskim, w którym lokował większość swoich kapitałów. Dzierżawił od miasta papiernię (młyn papierniczy) na Starym Mieście. Co najmniej od końca XVI wieku był właścicielem kamienicy przy Langgasse 31 (ul. Długa). W jego posiadaniu znajdowała się także rodzinna kamienica przy tej samej ulicy pod nr 22, gdzie podczas piątego i ostatniego pobytu w Gdańsku króla polskiego Zygmunta III w 1598 udzielił monarsze gościny.
Po raz pierwszy ożenił się 12 II 1595 z Cathariną (pochowana 4 IV 1611) z domu Schultz, wdową po Heinrichu Sparenbergu (1560–1591). Po raz drugi żonaty 25 II 1613 z Elisabeth (1586 – 7 IX 1650), córką burmistrza Constantina Giesego, żegnaną w 1650 żałobnymi utworami przez rektora szkoły mariackiej Jakoba Zetzkiusa, Georga Bucheima,
Andreasa Bythnera, Andreasa Steinsohta, Joachima Schaubiusa, Georga Ostmanna i innych. Pochowany 30 X 1629 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP), gdzie spoczęli także inni członkowie jego rodziny.
Z obu małżeństw doczekał się jedenaściorga dzieci. Pierwsza żona wraz z sześciorgiem dzieci padły ofiarą epidemii dżumy w 1611, z drugiego małżeństwa z pięciorga dzieci przeżyło tylko dwoje, córka Elisabeth (24 I 1616 – 31 VIII 1652), której poślubionym w kościele NMP 16 IX 1640 mężem był burmistrz Friedrich Ehler, oraz syn Carl (16 V 1620 – 6 III 1667). Syn w młodości posłany został do Tucholi na naukę języka polskiego, w 1641 pod opieka guwernanta wysłany na nauki do Niderlandów i Francji, w 1643 przebywający trzy miesiące w Anglii, od listopada tego roku aż do 1653 we Włoszech. 29 XII 1658 w kościele NMP poślubił Eufrozynę (1630–1681) z domu Bartsch (co uczcił okolicznościowym wierszem min. pastor z Koźlin i poeta Erazm Rothmaler), zmarły niespodziewanie i bezdzietnie, żegnany kazaniem pogrzebowym przez pastora Daniela Dilgera. Na nim też gdańska rodzina von Holtenów wymarła w linii męskiej.
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 37.
Reise des Danziger Arnold von Holten durch Spanien und Oberitalien in den Jahren 1606–1608, hrgb. v. Paul Simson, „Archiv für Kunstgeschichte”, Bd. 6, H.1, 1908.
Sławoszewsk Maria, Holetn Arnold, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 9, 1960/1961, s. 591–592.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 248.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 144.
