HORNO-POPŁAWSKI STANISŁAW, rzeźbiarz, profesor Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych
| < Poprzednie | Następne > |
STANISŁAW HORNO–POPŁAWSKI (14 VII 1902 Kutaisi, Gruzja – 6 VII 1997 Sopot) rzeźbiarz, pedagog. Dzieciństwo spędził w Gruzji jako wnuk zesłańca po powstaniu styczniowym. W 1908, po przeprowadzce rodziny do Moskwy, rodzice posłali go do tamtejszego Korpusu Kadetów, gdzie po siedmiu latach zdał egzamin dojrzałości i rozpoczął studia na Wydziale Rzeźby i Architektury. Od 1923 kształcił się w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, dyplom uzyskał w 1931 w pracowni Tadeusza Breyera. Następnie odbył wyjazdy studyjne do Francji i Włoch. W latach 1932–1939 pracował na Wydziale Sztuk Pięknych uniwersytetu w Wilnie. Był członkiem grupy artystycznej Forma, wileńskiego Towarzystwa Artystów Plastyków oraz warszawskiego Związku Zawodowego Artystów Rzeźbiarzy. Walczył w 1939 w kampanii wrześniowej. Lata okupacji spędził jako jeniec w Oflagu Woldenberg (Dobiegniew), zorganizował tam pracownię rzeźby, wykonał m.in. rzeźby do obozowej kaplicy.
Od 1945 pracował w Białymstoku, gdzie odnalazł żonę i dzieci, z którymi został rozdzielony w 1939. W okresie 1946–1949 na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu w Toruniu (UMK) kierował Katedrą Rzeźby. W latach 1949–1970 profesor w gdańskiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych; 1946–1950 i 1956–1960 dziekan Wydziału Rzeźby. W 1952–1954 główny projektant rzeźbiarskiej dekoracji w czasie odbudowy Drogi Królewskiej; wykonał m.in. na ul. Długiej skrajne figury szczytów kamienic nr 28 (Ferberów) i nr 37, rzeźbę rycerza na szczycie nr 76, podobną rzeźbę rycerza na szczycie kamienicy przy Długim Targu nr 15, rzeźbę w zwieńczeniu szczytu kamienicy tamże nr 40, modelował elementy rzeźbiarskie Sieni Gdańskiej (nr 43), był głównym projektantem odbudowy elewacji bocznych tamże nr 25 (róg z ul. Pończoszników) i figury Pallas Ateny w szczycie kamienicy przy ul. Chlebnickiej nr 25.
Jego twórczość była poszukiwaniem między naturą a kulturą, inspirowały ją zarówno dzieła starożytne: grecki i rzymski antyk, sztuka Wschodu, Egiptu i Mezopotamii, jak i ekspresyjne możliwości kamiennego tworzywa: wolumenu, struktury i faktury, kolorystyki, efektów światłocieniowych. Rzeźba ewoluowała od form klasycznych przez monumentalny, zaangażowany realizm do bliskich abstrakcji, anektujących naturalny stan kamienia, nietracących jednak archetypicznych związków z kształtem antropo- lub zoomorficznym.
Przed II wojną światową zrealizował m.in. w Wilnie pomnik biskupa Władysława Bandurskiego w krypcie katedry, rzeźby ołtarza kościoła Trynitarzy na Antokolu oraz liczne głowy portretowe, Praczki (obecnie na Plantach w Białymstoku). Po wojnie, w latach 40. XX wieku, powstały między innymi: figura Dobrego Pasterza przed kościołem św. Rocha w Białymstoku, projekt pomnika Mickiewicza w Poznaniu (1948, II nagroda w konkursie), rzeźby rodzajowe (Chłopiec z sankami, W kąpieli), w okresie socrealizmu wystawiane i nagradzane na ogólnopolskich wystawach plastyki: Głowa marynarza (1950), Matka Belojannisa (1952 – Nagroda Państwowa II Stopnia), Żniwiarka (1954) oraz posąg Mickiewicza przed Pałacem Kultury i Nauki w Warszawie (1955 – Nagroda Państwowa II Stopnia). W 1962 za całokształt twórczości w dziedzinie plastyki otrzymał Nagrodę Państwową I Stopnia. W 1969 przyznano mu Złoty Medal XIX Międzynarodowego Biennale Sztuki we Florencji, uczestniczył w podobnych prestiżowych wystawach w Paryżu (1956, 1961) i Wenecji (1962), w wystawach zbiorowych, m.in. w Berlinie (1971), Bukareszcie (1972), Oslo i Essen (1974), Paryżu (1985).
W latach późniejszych obok pomników (Henryka Sienkiewicza, Bydgoszcz 1968; Marii Konopnickiej, Kalisz 1969; Karola Szymanowskiego, Słupsk 1971; Jana Kilińskiego, Słupsk 1973; popiersie Stefana Żeromskiego przy latarni morskiej w Rozewiu (1963)) tworzył głowy, torsy, hybrydy itp., których ekspresja wynika z kontrastu klasycznie pięknych, gładko wypracowanych, ale fragmentarycznych, niepełnych form z surową fakturą, ubytkami materii i śladami destrukcji lub sprzeczności między ideą tytułu a prymitywizującą, chropawą, niekiedy totemicznie uproszczoną. Dwukrotnie (1967, 1978) wyjeżdżał do Gruzji, z tworzonych tam prac zidentyfikowano dotychczas dwie: Gruzinka (Muzeum Miasta Kutaisi) oraz portret Niko Pirosmanaszwilego (Muzeum Pirosmaniego w Tbilisi). Los innych prac, podarowanych gruzińskim kolekcjom, pozostają nieznane.
Od 1949 mieszkał w Sopocie, z przerwą w latach 1978-1983, gdy przeprowadził się do Bydgoszczy i gdzie tworzył w podarowanej mu przez miasto pracowni w Parku Botanicznym przy ul. Niemcewicza. Zwornik z jego podobizną, wykonany przez rzeźbiarza Tadeusza Godziszewskiego, widnieje wśród wizerunków innych zasłużonych dla odbudowy Gdańska osób na arkadzie podcieni kamienicy przy Długim Targu 25 (róg z ul. Pończoszników)
W 1996 doktor honoris causa UMK w Toruniu, w 1997 doktor honoris causa gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1952 odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, w 1954 Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, w 1978 Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1960 otrzymał odznakę Za zasługi dla Gdańska, w 1969 Order Sztandaru Pracy II Klasy. Ceniony w Japonii, USA, Kanadzie i Izraelu. Upamiętniony także w Gruzji: w stulecie urodzin w Kutaisi władze miejskie wyremontowały jego dom rodzinny, odbyła się sesja naukowa i specjalnie przygotowany spektakl w operze, tamtejsza szkoła młodych talentów otrzymała jego imię, w kwietniu 2005 staraniem Duszpasterstwa Środowisk Twórczych odsłonięto poświęconą mu tablice pamiątkową. Od 2011 jego imię nosi alejka (przy klubie Sfinks) w Sopocie (z pamiątkową tabliczką), od 2017 Bydgoskie Centrum Sztuki przy ul. Jagiellońskiej 47. Pochowany na Cmentarzu Komunalnym w Sopocie.
Mąż Stanisławy Ingeborgi (Ingi) z domu Skokowskiej (6 IV 1917 – 25 XII 2008 Sopot), rzeźbiarki (wizerunek jej głowy uwiecznił w elewacji Sieni Gdańskiej). Ojciec Andrzeja, architekta, Józefa i Jolanty, muzyka i pedagoga, w latach 1991-2001 dyrektorki Sopockiej Szkoły Muzycznej I stopnia (mieszczącej się w jej byłym domu rodzinnym), od 30 VIII 1960 żony aktora Ryszarda Ronczewskiego.
