JEZIORO ZASPA
| < Poprzednie | Następne > |
JEZIORO ZASPA (lacum qui Saspa dicitur 1238, Zaspa 1283, Sasper See, niekiedy błędnie przypisuje się jako pierwotną nazwę: Brzeźno), w Letnicy, między ul. Marynarki Polskiej a ul. Starowiejską i ul. Letnicką. Nazwa od piaskowych wydm nadmorskich (zaspa piaszczysta), obecnie około 750 m od brzegu Zatoki Gdańskiej. Jezioro przyujściowe Wisły; jej starorzecze lub pozostałość po dawnym zalewie między wzgórzami morenowymi a pasem wydm nadmorskich.
W 1238 nadane przez księcia Świętopełka cystersom oliwskim wraz z prawem połowu ryb. Przed 1245 cystersi zbudowali nad nim stację rybacką do połowu śledzi. Na północno-zachodnim brzegu wybudowano chatę klasztornego nadzorcy jeziora (tzw. mistrza rybackiego), do której prowadziła droga nazwana Fischmeisterweg (ul. Wyzwolenia). Od wschodu i południa do jeziora przylegały podmokłe łąki. Wypuszczane przez cystersów w dzierżawę, np. w styczniu 1609 dzierżawcą został pochodzący z Kołobrzegu i od 6 VIII 1605 posiadający kupieckie obywatelstwo Gdańska Georg Weier (Weyer), za co w czerwcu tego roku ufundował w kościele cystersów ołtarz Korony Cierniowej i św. Krzysztofa (po złupieniu klasztoru przez Szwedów w 1629 ołtarz znajduje się w szwedzkim zamku Skokloster pod Sztokholmem). Już jednak jesienią 1609 skarżono się na niego, że zostawiał sobie lepsze ryby, a do klasztoru dawał gorsze, w związku z czym oddał prawo połowu ryb klasztorowi, otrzymując zwrot kosztów za sieci. W 1782 dzierżawca był Johann Christian Riede, określający się jako kuchmistrz biskupa, mający także prawo polowania na kaczki, a który w miejsce dotychczasowej chaty rybackiej wystawił nowy, solidny budynek mieszkalny oraz zabudowania gospodarcze. W 1796, w zamian za 1000 talarów mających zrekompensować poniesione koszty, zwrócił on dzierżawę klasztorowi oliwskiemu. W 1803 klasztor za 20 000 talarów oddał jezioro w dzierżawę Friedrichowi Wilhelmowi von Ankum (ojcu Theodora Wilhelma von Ankuma). Własnością cystersów jezioro pozostawało do czasów kasaty klasztoru w 1831. Następnie własność Skarbu Państwa Pruskiego, który corocznie ogłaszał przetarg na pozyskiwanie z jeziora trzciny, z prawem połowu ryb i polowania na kaczki.
Połączone z Wisłą zmieniającymi się (szerokością i ilością) odpływami, z zawsze najszerszym, następnie zwężającym się i istniejącym jako jedyny od przełomu XVIII/XIX wieku do lat 50. XX wieku odpływem przy obecnej ul. Starowiślnej (okolice na południe od przystani promu Nowy Port – Wisłoujście): Gardzielą. W czerwcu 1807 przebywający w Nowym Porcie cesarz Napoleon planował urządzić na nim wojenny port zimowy. Podobny projekt rozważał później także rząd pruski, w obu wypadkach planom położyły kres wyliczone wysokie koszty zamierzonej realizacji.
Kształt jeziora ulegał zmianom. Do początku XVII wieku zarósł obszar północno-wschodni (w 1652 część zwana Redewką oraz na północy mniejsze jezioro zwane Morass), do połowy XVIII wieku obszar od północy i zachodu. 11 IV 1829 podczas powodzi (największej w historycznych dziejach Gdańska) Wisła przelała się przez jezioro, żłobiąc nowe, szerokie na kilkaset metrów i głębokie na blisko 5 m tzw. efemeryczne ujście Wisły, którego ślady widoczne były jeszcze na mapach z końca XIX wieku. Przecięte wówczas dwiema wyspami w części środkowej, na początku XX wieku dzieliło się już na dwie części. Brzegi, porośnięte gęstą trzciną, były na ogół niedostępnymi trzęsawiskami. Na jego powierzchni rosły lilie wodne, a pobliskie podmokłe łąki stanowiły siedlisko wielu gatunków ptactwa wodnego. W 1834 jezioro zostało włączone w granice administracyjne miasta Gdańska, od którego do 1839 nadal dzierżawił je pruski Skarb Państwa (płacąc za to rocznie miastu 144 talary). W okresie późniejszym o dzierżawie decydowało już miasto, czerpiąc dochody z pozyskiwania trzciny. Zmniejszyła się natomiast, z powodu rozrostu trzcin, sitowia i wzrostu zamulenia, rola rybołówstwa, jaki i polowań na kaczki.
W 1945 proponowano nazwę Letniewski Staw, ewentualnie Jezioro Zaspowe, w 1948 zatwierdzono nazwę Zaspa. Po 1945 zasypywane stopniowo gruzami ze zniszczonego Gdańska, w 1970 przeszło na własność elektrociepłowni w Młyniskach, do 1 X 2011 zasypywane pochodzącymi z niej popiołami dymnicowymi (popiół mieszano z wodą w elektrociepłowni i pompowano rurociągiem do jeziora) – zrzucono około 2 mln ton (na wysokość ok. siedmiu metrów), co doprowadziło do całkowitego zaniku jeziora; teren obsiano trawą.
