KACPRZYK-TABEAU MARIA, kombatantka, aktorka
| < Poprzednie | Następne > |
MARIA TABEAU (2 II 1922 Warszawa – 2 IV 2011 Gdańsk), żołnierz Armii Krajowej (AK), aktorka, animatorka kultury. Córka Mieczysława Kacprzyka (10 XII 1891 Warszawa – 1 VII 1976 Warszawa), żołnierza I wojny światowej w armii carskiej, ochotnika w wojnie polsko-rosyjskiej, inżyniera, przedsiębiorcy przedwojennego, oraz Felicji z domu Łukasik (28 VII Stopnica koło Kielc – 24 XI 1959 Warszawa), nauczycielki, członkini Polskiej Organizacji Wojskowej, do 1925 sekretarki w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej. Siostra Janusza Kacprzyka-Kent (21 I 1925 Warszawa – 19 X 2020), żołnierza V Obwodu (Mokotów) Warszawskiego Okręgu AK, Oddział Dywersji Bojowej „ODB-19”, ps. „Janusz”, w czasie powstania warszawskiego w 2. Plutonie Osłonowym Pułku „Baszta", po odniesieniu ciężkiej rany w walkach powstańczych jeńca obozów Magdeburg, Altengrabow, Sandbostel, powojennego architekta na emigracji.
Pobierała nauki prywatnie w domu w Warszawie przy ul. Wilczej 38, następnie od 1934 w warszawskim gimnazjum, gdzie wstąpiła również do Związku Harcerstwa Polskiego. Ukończyła Kurs Przysposobienia do Obrony Kraju o charakterze sanitarnym z praktyką w szpitalu wojskowym.
1 IX 1939 zgłosiła się do Polskiego Czerwonego Krzyża, otrzymała przydział patrolowej służby ratowniczo-sanitarnej w obronie przeciwlotniczej i przeciwgazowej na terenie Czerniakowa (8. Ośrodek Zdrowia, ul. Czerniakowska 158). 7 września, w grupie Harcerskiego Pogotowia Samarytańskiego Warszawskiej Chorągwi Harcerek, opuściła Warszawę. Od 16 września do 6 października 1939 pracowała ochotniczo jako sanitariuszka w Szpitalu Wojskowym w Mińsku Mazowieckim. Po powrocie do Warszawy w październiku 1939 kontynuowała naukę w ramach tajnego nauczania; w maju 1940 uzyskała maturę. Od lipca 1940 do 1 VIII 1941 pracowała jako maszynistka w należącym do ojca Biurze Urządzeń Sanitarnych. W sierpniu 1941, za namową ojca, zapisała się do Liceum Chemicznego w Warszawie.
W kwietniu 1942, za pośrednictwem brata, wstąpiła do grupy wywiadowczo-informacyjnej do spraw specjalnych AK, ps. „Kamila”, działającej na terenie Warszawy-Śródmieście, podlegającej dowództwu Okręgu Warszawskiego AK. Do jej zadań należało pozyskiwanie informacji o rozmieszczeniu niemieckich jednostek wojskowych. Aresztowana 20 X 1942, przetrzymywana była na Pawiaku. 3 XI 1942 wywieziona została na przesłuchania do więzienia śledczego Gestapo na Alexanderplatz w Berlinie, 11 II 1943 przeniesiona do więzienia śledczego Berlin-Alt-Moabit. 19 IV 1943 została skazana na osiem lat więzienia o zaostrzonym rygorze.
W Moabicie od marca do września 1943 prowadziła notatnik, który oddała na przechowanie niemieckiej strażniczce więziennej Hedwig Grimpe pomagającej więźniarkom (nazywanej przez nie „Sonnenschein” („Promyk słońca”)). Ukrywane listy z okresu od sierpnia do grudnia 1943 przetrwały wojnę jako tzw. „Album Koniczynki” („Mein Kleeblattalbum”) i przekazane zostały do Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (w zasobach Instytutu Pamięci Narodowej). We wrześniu 1943 przewieziona do więzienia Fordon koło Bydgoszczy, pracowała w szwalni, pralni, lazarecie, w dziale malarskim. 21 I 1945 uciekła z dwiema współwięźniarkami z kolumny ewakuacyjnej. Po przejściu frontu, wraz ze współwięźniarką Klarą Dolniak, 23 I 1945 powróciła do więzienia, by odnaleźć swoje teczki osobowe z aktami więziennymi i wyrokiem sądu.
Od 11 II 1945 w Warszawie, odnalazła rodziców w Radomsku, wraz z nimi zamieszkała w Łodzi. Od kwietnia 1945 pracowała dorywczo w biurze filii „Społem”, jesienią 1945 zapisała się na Wydział Medyczny Uniwersytetu Łódzkiego. Po ciężkim przechorowaniu tyfusu brzusznego, w lecie 1947, porzuciła studia medyczne, jesienią przyjęta została do Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Łodzi. W 1950 roku zdała egzamin państwowy. W latach 1949–1951 występowała pod pseudonimem Maria Łomżanka w Teatrze im. Stefana Żeromskiego w Kielcach i Radomiu.
Od 1952 wraz z rodziną zamieszkała w Sopocie. Otrzymała angaż aktorski w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku, gdzie w latach 1951–1958 występowała: jako Hilda Smith w sztuce 30 srebrników Howarda Fasta w reżyserii Tadeusza Muskata (premiera 9 IV 1952), jako Parasza w Gorącym sercu Aleksandra Ostrowskiego w reżyserii Zdzisława Karczewskiego (premiera 22 VI 1952), jako Cwietajewa w Mieszczanach Maksyma Gorkiego w reżyserii Hugona Morycińskiego (premiera 15 XI 1952), jako Rozalka w Balladach i romansach Aleksandra Maliszewskiego w reżyserii Irmy Czajkowskiej (premiera 7 V 1955), jako Edmea w Rendez-vous w Senlis Jeana Anouilha w reżyserii Zygmunta Hübnera i Tadeusza Żuchniewskiego (premiera 3 XI 1956), jako Służąca w Domu Bernardy Alba Federico García Lorki w reżyserii Waleriana Lachnitta (premiera 19 I 1957), jako Dziwka Bosa z Wyzwolenia Wyspiańskiego w sztuce Szewcy Stanisława Ignacego Witkiewicza w reżyserii Zygmunta Hübnera (odbyły się próby generalne z publicznością oraz premiera prasowa, po prapremierze 12 X 1957 cenzura zdjęła spektakl z afisza), jako uczestniczka orszaku weselnego w Słomkowym kapeluszu Eugèna Labiche’a w reżyserii Tadeusza Żuchniewskiego (premiera 10 IV 1958). Jednocześnie w latach 1954–1955 występowała w Państwowym Teatrze w Gnieźnie (od marca 1955: Teatr im. Aleksandra Fredry). Zagrała tam postać Donny Clary w sztuce Zielony Gil Tirso de Moliny w reżyserii Stanisława Milskiego (premiera 25 XII 1954).
Ze sceny zrezygnowała ze względu na zły stan zdrowia. W 1959 pracowała jako animatorka kultury ludowej w Wojewódzkim Domu Twórczości Ludowej w Gdańsku (WDTL) z siedzibą w Ratuszu Starego Miasta (zob. Nadbałtyckie Centrum Kultury). Po przekształceniu się tej instytucji w Wojewódzki Dom Kultury w Gdańsku, jeszcze w tym samym roku, otrzymała posadę kierowniczki Działu Teatralnego, koordynującej pracę artystyczną trzech scen Teatru Wybrzeże: w Gdańsku, Sopocie i Gdyni. Od połowy lat 70. do 1979, w ramach współpracy z Biurem Podróży „Orbis”, była także pilotem wycieczek zagranicznych do Czechosłowacji, Bułgarii, Rumunii, Jugosławii, NRD, na Węgry. Początkowo pracowała w wakacje, a od przejścia na wcześniejszą emeryturę w lipcu 1977, także poza sezonem wycieczkowym. Ze względu na słabnące siły pod koniec lat 70. zrezygnowała z pracy w turystyce. Od 1982 zamieszkała w Domu Kombatanta w Gdańsku-Zaspie.
Po wprowadzeniu stanu wojennego (13 XII 1981) działała w strukturach podziemnych NSZZ „Solidarność, przewoziła koleją materiały konspiracyjne z Gdańska do Warszawy (w styczniu 1982 przewiozła kserokopię aktu internowania Lecha Wałęsy). Od 1990 należała do Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Kole Gdańskim Okręgu Pomorskiego. Od 1998 była członkinią „Memoriału Generał Marii Wittek”, za co otrzymała w 2007 „Odznakę Memoriału”. Utrzymywała stały kontakt z Działem Archiwum toruńskiej Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej, którego była darczyńcą. Pamiątki i archiwalia rodzinne przekazała w sierpniu 2005 do Działu Rękopisów Zakładu Narodowego Ossolineum we Wrocławiu.
21 VI 2007 była gościem honorowym na otwarciu wystawy w Berlinie „Was damals recht war” – Soldaten und Zivilisten vor Gerichten der Wehrmacht” („Co wtedy było prawem… – żołnierze i osoby cywilne przed sądami Wehrmachtu”), zorganizowanej na podstawie koncepcji Fundacji Pomnik Ku Czci Zamordowanych Żydów Europy (Stiftung Denkmal für die ermordeten Juden Europas). Wystawa dokumentowała bezprawie narodowo-socjalistycznego sądownictwa wojskowego III Rzeszy na podstawie losów wybranych 15 skazanych różnych narodowości, którzy w okresie II wojny światowej stanęli przed niemieckimi sądami wojskowymi, w tym także jej. Wystawa prezentowana była następnie do sierpnia 2007 w kościele pod wezwaniem Św. Jana Ewangelisty w Berlinie przy Auguststrasse 90, następnie gościła w ponad 50 miejscach nie tylko w Niemczech (m.in. Wilhelmshaven, Monachium, Fryburg, Halle i Kolonia), lecz także w Austrii, Luksemburgu i Belgii. W maju 2008 wystawa prezentowana była również w szczególnym miejscu w Halle (Saale), w miejscu śmierci przyjaciółki Marii z celi więziennej, Krystyny Wituskiej. Po nawiązaniu kontaktów z pracownikami tej instytucji, na potrzeby ich badań w 2004 spisała wspomnienia z więzień niemieckich (obejmujące okres od 20 X 1942 do 21 I 1945).
Odznaczona została Złotym Krzyżem Zasługi (1976) oraz Medalem Zwycięstwa i Wolności (1970), odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1975). Od 1950 była żoną Juliusza Jerzego Tabeau (3 XII 1920 Warszawa – 24 V 1972 Sopot), inżyniera, pracownika Centralnego Biura Konstrukcji Okrętowych (CBKO), matka bliźniąt Tomasza i Romana (ur. 1956). Zmarła w Gdańsku, pochowana została w grobie rodzinnym na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie.
Bibliografia:
Informacje ze spotkań z Marią Kacprzyk-Tabeau.
Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej w Toruniu, teczka osobowa Kacprzyk Maria ps. „Kamila”, nr 1350/WSK.
Instytut Pamięci Narodowej, Zbiór akt obozowych i więziennych zawierający fragmenty akt niemieckich wytworzonych przez kancelarie obozów i więzień lub urzędy związane z ich działalnością (grypsy (listy) więźniarek z celi numer 18: Krystyny Wituskiej, Marii Kacprzyk oraz Heleny (Leny) Dobrzyckiej do Helgi Grimpe).
Kacprzyk-Tabeau Maria, Moje wspomnienia z więzień niemieckich, spisane na prośbę Miejsca Pamięci Gedenkstaette „Roter Ochse” w Halle (Saale), Gdańsk 2004 (kserokopia w posiadaniu autorki hasła, podarowana jej przez p. Kacprzyk-Tabeau 15 X 2004).
Na krawędzi życia i śmierci. Zapiski więzienne Krystyny Wituskiej, red. Wanda Kiedrzyńska, Warszawa 1968.
