KACZMARSKI JACEK, kompozytor, pieśniarz, patron gdańskiego ronda
| < Poprzednie | Następne > |
JACEK KACZMARSKI (22 III 1957 Warszawa – 10 IV 2004 Gdańsk), poeta, kompozytor, prozaik, pieśniarz, patron ronda w Gdańsku. Syn artysty malarza i recenzenta sztuki Janusza Kaczmarskiego (ur. 1931 Warszawa) oraz malarki i historyka sztuki Anny Ireny Trojanowskiej-Kaczmarskiej (ur. 1931 Warszawa). W latach 1971–1975 uczęszczał do XV Liceum Ogólnokształcącego im. Narcyzy Żmichowskiej w Warszawie, w 1975–1980 studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim.
Zadebiutował na scenie na Warszawskim Jarmarku Piosenki w 1976, gdzie (wspólnie z Piotrem Gierakiem) otrzymał pierwsza nagrodę, w 1977 na Studenckim Festiwalu Piosenki w Krakowie zdobył pierwszą nagrodę za utwór Obława. Związany był z kabaretem Pod Egidą Jana Pietrzaka, grupą Piosenkariat oraz Teatrem na Rozdrożu. Współpracował z artystami Przemysławem Gintrowskim i Zbigniewem Łapińskim, tworząc trio, które przygotowało programy muzyczne: Mury (1979), Raj (1980), Muzeum (1981). Utwór Mury stał się symbolem walki z władzą, hymnem rodzącej się „Solidarności” (choć sam autor nadawał mu inne znaczenie). W 1981 uhonorowany nagrodą dziennikarzy na Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu za Epitafium dla Włodzimierza Wysockiego oraz w tym samym roku – drugą nagrodą na I Przeglądzie Piosenki Prawdziwej „Zakazane Piosenki”. W 1981 przygotował program Krzyk (wydanie zablokowane przez cenzurę), z tytułowym utworem napisanym do obrazu Edwarda Muncha.
Podczas trasy koncertowej po Francji, po ogłoszeniu w Polsce stanu wojennego (13 XII 1981), pozostał za granicą. Koncertował w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii, RPA, Izraelu oraz Europie Zachodniej. Brał udział w akcjach charytatywnych na rzecz Polski. W kraju wprawdzie oficjalnie nie udostępniano jego twórczości, ale popularność jego tekstów rosła dzięki wydawnictwom podziemnym (w tym nielegalnie rozprowadzanym kasetom). W latach 1984–1994 (do zamknięcia polskiej sekcji) był członkiem redakcji Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w Monachium, prowadził własny program Kwadrans Jacka Kaczmarskiego oraz audycję Fakty, wydarzenia, opinie. Na emigracji powstały zbiory poezji i albumy, m.in. Zbroja (1982), Wiersze i Piosenki (1983), Przejście Polaków przez Morze Czerwone (1983), Mój Zodiak (1985), Litania (1986), Kosmopolak (1987), Dzieci Hioba (1989), Głupi Jasio (1989).
Po transformacji ustrojowej w Polsce, w 1990 odbył pierwszą krajową trasę koncertową wraz ze Zbigniewem Łapińskim. Zaowocowała ona płytą Live (w 2002 nagrodzona statusem platynowej płyty). Trio Kaczmarski–Gintrowski–Łapiński współpracowało przy płytach Wojna postu z karnawałem (1993), Sarmatia (1994), Szukamy stajenki (1995). W 1994 wydał debiutancką powieść autobiograficzną Autoportret z kanalią oraz libretto musicalu Kuglarze i wisielcy z muzyką Jerzego Satanowskiego, w 1995 przygotował program Pochwała łotrostwa. Mimo sukcesów zawodowych, mierzył się z chorobą alkoholową. W 1995 z drugą żoną Ewą i córką Patrycją osiedlił się w Australii. Do Polski przyjeżdżał na koncerty i promocje kolejnych płyt. W Australii powstały płyty Między nami (1997) oraz Dwie skały (1999), a także powieści Plaża dla psów, O aniołach innym razem (1999), Napój Ananków (2000). W latach 1990–2000 na rynku wydawniczym pojawiło się wiele śpiewników Kaczmarskiego z tekstami jego piosenek i chwytami na gitarę.
W 2001, obchodząc 25-lecie działalności artystycznej, wydał płytę Dwadzieścia (5) lat później, a w 2002 – Mimochodem. Od końca 2001 zmagał się z chorobą, zdiagnozowaną w 2003 jako nowotwór przełyku/krtani. 12 I 2002 wykonał ostatni koncert Szukamy stajenki w Arcueil pod Paryżem, kolejne koncerty zostały odwołane. W 2003 przeszedł zabieg tracheotomii, z początkiem 2004 całkowicie stracił głos. W ostatnich latach życia mieszkał w Gdańsku-Osowej. W 2003 laureat Nagrody Artystycznej Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki, 17 III 2004 otrzymał Fryderyka za całokształt twórczości, nagrody nie mógł już odebrać osobiście. Ostatnim utworem był niedokończony poemat O Münchhausenie, podejmujący problematykę akcesji Polski do Unii Europejskiej, wstępna część napisana 9 IV 2004. Zmarł w szpitalu w Gdańsku. 24 kwietnia pochowany został w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Symbolika grobu artysty nawiązuje do wiersza Dwie skały, na nagrobku wyryto strofy utworu. Był bohaterem filmu dokumentalnego Stacja Osowa, nakręconego przez Pawła Zbierskiego.
Zostawił po sobie niezwykle bogatą dyskografię, około 700 wierszy, pięć powieści, dwa libretta oraz liczne kompozycje muzyczne do swoich wierszy i innych utworów. Na scenie nawiązywał do stylistyki innych poetów, motywów funkcjonujących w dziełach literackich, czy tekstach kultury, na przykład kolędy. Inspirował się malarstwem, część muzycznej twórczości poświęcił poetyckiemu opisywaniu dzieł. Jeden z jego najważniejszych utworów o sztuce to Wojna postu z karnawałem, szczegółowo opisująca dzieło Petera Bruegla. W twórczości opowiadał o teraźniejszości za pomocą aluzji: historycznych (Rejtan, czyli raport ambasadora, Sen Katarzyny II, Lekcja historii klasycznej, Jałta, Ballada wrześniowa) i społeczno-politycznych (Mury, Nasza klasa, Obława). Często używał ironii, jego powieści zawierają wiele wątków autobiograficznych. W filmie Przypadek Krzysztofa Kieślowskiego wykonał parafrazę Wysockiego Nie lubię. Jego utwory zyskały wielu interpretatorów, piosenki wykorzystał w filmie Dziecinne pytania (1981) Janusz Zaorski. Wraz z kolegami akompaniował Krystynie Jandzie podczas wykonania Ballady o Janku Wiśniewskim w Człowieku z żelaza (1981, reżyseria Andrzej Wajda). Utwór A my nie chcemy uciekać stąd pojawił się w filmie Ostatni dzwonek (1989, reżyseria Magdalena Łazarewicz).
Odznaczony został w 2000 Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w działalności w ruchu studenckim, za osiągnięcia w pracy zawodowej i społecznej. Pośmiertnie, w 2006, uhonorowany Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w działalności na rzecz przemian demokratycznych w Polsce, za osiągnięcia w pracy zawodowej i społecznej.
Jego twórczość kojarzona jest przede wszystkim z piosenkami politycznego oporu, stanowi obiekt analiz literaturoznawczych, organizowane są poświęcone mu konkursy i festiwale, m.in. Kaczmarski Encore Festival czy Festiwal Twórczości Jacka Kaczmarskiego. W bibliotece Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku znajduje się jego twórczość: poezja, biografie, publikacje wydane w drugim obiegu i na emigracji (między innymi w w „Kulturze Paryskiej”) oraz cała dyskografia artysty (również na kasetach). W Gdańsku działa Fundacja im. Jacka Kaczmarskiego, zajmująca się dokumentowaniem i upowszechnianiem jego spuścizny oraz promowaniem twórczości młodych artystów.
Żonaty był po raz pierwszy od 1980 z Inką Kardyś, do rozwodu doczekał się z tego związku córki Dominiki (zmarła wkrótce po urodzeniu) i syna Kosmy. Po raz drugi żonaty był z poznaną w Radiu Wolna Europa Ewą Volny (rozwód z powodu jego alkoholizmu i przemocy domowej), ojciec Partycji Volny (ur. 5 II 1988 Monachium), aktorki (m.in. grała w filmie Pokot Agnieszki Holland). Następnie związany był z Alicją Delgas. Od 22 XII 2004 patron ronda w Gdańsku–Matarni, u zbiegu ulic Słowackiego i Złota Karczma.
Bibliografia:
Gajda Krzysztof, Jacek Kaczmarski w świecie tekstów, Poznań 2003.
Gajda Krzysztof, To moja droga. Biografia Jacka Kaczmarskiego, Wrocław 2009.
Kaczmarski Jacek, Między nami. Wiersze zebrane, Warszawa 2017.
Kaczmarski Jacek, Tunel, przedm. K. Gajda, Gdańsk 2004.
Preder Grażyna, Pożegnanie barda, Koszalin 2005.
Sykulska Karolina, Jacek Kaczmarski – szkic do portretu, w: Bardowie, red. Jadwiga Sawicka i Ewa Paczoska, Łódź 2001.
Wasilewska Diana, Grabska Iwona, Lekcja historii Jacka Kaczmarskiego, Warszawa 2012.
Wiroński Piotr, Wbrew, pomimo i dlatego. Analiza twórczości Jacka Kaczmarskiego, Kraków 2011.
Zostały jeszcze pieśni... Jacek Kaczmarski wobec tradycji, red. Krzysztof Gajda i Michał Traczyk, Kraków 2010.
