KITTEL JOHANN, pastor kościoła NMP
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANN KITTEL (Kittelius) (29 V 1519 Jüterbog, Brandenburgia – 12 II 1590 Gdańsk), dr teologii, pastor kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP), senior gdańskiego Ministerium Duchownego ( luteranie). Syn Melchiora (według Ephraima Praetoriusa: Michaela), burmistrza Jüterboga. W latach 1535–1539 studiował w uniwersytecie w Wittenberdze, w 1538 uzyskał bakalariat. Do Wittenbergii wracał jeszcze dwukrotnie: w czasie studiów w latach 1541–1546 uzyskał tytuł magistra filozofii (1543) i jako student/praktykant w latach 1548–1550.
Od 1539 do 1540 był nauczycielem w szkole w Joachimsthal (Jachimowo, obecnie Jáchymov, Czechy), od 1546 do 1548 pełnił funkcję rektora szkoły w Hammelburgu (Dolna Frankonia). W 1550 został pastorem w Neustadt (Brandenburgia, według Praetoriusa miał być to Neubrandenburg w tym samym elektoracie). W 1560 otrzymał stanowisko superintendenta w Roztoku (Rostock)/ Stralsundzie (Meklemburgia), po uzyskaniu w 1561 stopnia doktora teologii objął katedrę tego przedmiotu na Uniwersytecie Roztockim. Wygłaszał m.in. wykłady na temat psalmów starotestamentowych. W 1563 skierowano go do Lubina (wówczas miasta w Dolnych Łużycach), gdzie objął prestiżowy urząd generalnego superintendenta.
Przyjąwszy w 1566 (wystosowane 14 sierpnia) zaproszenie Rady Miejskiej Gdańska opuścił Lubin i z początkiem 1567 stanął na czele świeżo utworzonego gdańskiego Ministerium Duchownego (Geistliches Ministerium) jako jego senior, a równocześnie (do śmierci w 1590) pierwszy pastor w kościele NMP. Obejmując stanowisko zobowiązał się do przeprowadzenia dwóch wykładów tygodniowo z zakresu teologii w gdańskim Gimnazjum Akademickim, był wykładowcą w tej szkole od Wielkanocy 1567 do 1575, pomagał mu kaznodzieja szkolny August Herzberger.
Pod jego kierunkiem Ministerium Duchowne opracowało w 1570 ordynację kościelną dla Gdańska, niezatwierdzoną jednak przez Radę Miejską. W 1572 doprowadził natomiast do skutku opracowanie ordynacji chórowej dla kościoła NMP. Z sukcesem interweniował w sporach w obrębie luterańskiego duchowieństwa, m.in. w kwestii tzw. relikwii (pozostałości po Wieczerzy Pańskiej) oraz egzorcyzmowania podczas sakramentu chrztu. W 1575 kierowane przez niego Ministerium uzyskało prawo ordynowania na stanowiska w mieście nowych duchownych (jako pierwszy w nowy sposób ordynowany został Michael Coletus, w późniejszym czasie najbliższy współpracownik i następca na stanowisku pierwszego pastora kościoła NMP).
Po 1580 był jednym z głównych oponentów wobec kalwinistów i kalwinizmu w Gdańsku. W lutym 1586, podczas kryzysu wywołanego ordynowaniem na stanowisko diakona w kościele św. Katarzyny kalwinisty Samuela Lindemanna, razem z Michaelem Coletusem stanął na czele mniejszościowej frakcji luterańskiej w obrębie gdańskiego Ministerium przeciwko ewangelicko-reformowanej większości kierowanej przez Jakoba Fabriciusa i drugiego pastora kościoła NMP, Petera Praetoriusa. Ostre i gwałtowne spory teologiczne z przywódcami tego wyznania, w tym zwłaszcza z Peterem Praetoriusem, doprowadziły do czasowego zakazu głoszenia kazań w kościele NMP dla nich obu (od 17 III 1586 do 1 VIII 1588). Dopiero po śmierci Petera Praetoriusa oraz burmistrza Constantina Ferbera powrócił do aktywności duszpasterskiej w swojej parafii.
Pochowany 15 II 1590 pod amboną kościoła NMP, pogrzeb uświetniła mowa Michaela Coletusa, w rok później wydana drukiem. Jego wizerunek wisiał w kościele NMP, w zakrystii znajdującej się w narożniku między północną nawą prezbiterium a północnym ramieniem transeptu, odnotowany wraz z szeregiem innych portretów ewangelickich duchownych w inwentarzu wyposażenia kościoła NMP autorstwa Georga Frischa z 1698. Był zarazem chronologicznie pierwszym z tej galerii, namalowanym już w 1572, po całkowitym przejęciu kościoła przez luteran.
Z nieznanej z imienia i nazwiska żony doczekał się trojga dzieci, Johanna, Sary i Eliasa. Johann od 10 IX 1574 był studentem w Królewcu, magister filozofii, w latach 1590–1596 (do śmierci) kaznodzieja w gdańskim kościele św. Jana. W 1592 poślubił nieznanego imienia córkę Clemensa Fricciusa. Syn tychże, a wnuk Johanna, także Johann, był pastorem w Grębocinie i Toruniu i zmarł tamże w 1654. Córka Sara, poślubiwszy Johanna Buscha, zmarła w połogu 21 II 1581, najmłodszy potomek, Elias, urodzony już w Gdańsku, w 1582 studiował we Frankfurcie nad Odrą.
Bibliografia:
Aeltere Universitäts-Matrikeln. Universität Frankfurt a. O., hrsg. v. Ernst Friedländer, Bd. 1, Leipzig 1887, s. 294.
Chronik der Marienkirche in Danzig. Das „Historische Kirchen Register” von Eberhard Bȍtticher (1616), bearb. von Ch. Herrmann und E. Kizik / Kronika Kościoła Mariackiego w Gdańsku. „Historisches Kirchen-Register” Eberharda Böttichera (1616). Transkrypcja i analiza, opr. Ch. Herrmann i E. Kizik, Köln–Weimar–Wien 2013, s. 442, 449, 508, 510, 513-515, 520-522, 535-536.
Die Matrikel … der Albertus-Universität zu Königsberg, ed. Georg Ehler, Bd. 1, Leipzig 1910, s. 57.
Praetorius Ephraim, Athenae Gedanenses..., Lipsiae 1713.
Frisch Gregorius, Der Sankt Marien Pfarrkirchen in Dantzig inwendige Abriss. Beschreibung der Oberprfarrkirche zu Sankt Marien in Danzig…, wyd. Katarzyna Cieślak, komentarz Camilla Badstübner-Kizik przy współpr. Katarzyny Cieślak i Hanny Nogossek, Gdańsk 1999, s. 11-12.
Rhesa Ludwig, Kurzgefasste Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreussen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 32, 42.
Schwarz F., Kittel Johann, w: Altpreussische Biographie, Bd. 1, Königsberg 1936, s. 335-336.
Simson Paul, Geschichte der Stadt Danzig, Bd. 2, Danzig 1918, s. 364, 366, 368-369, 405-406.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd. 3, s. 80.
