KOBZDEJ ALEKSANDER, malarz, grafik, scenograf
| < Poprzednie | Następne > |
ALEKSANDER KOBZDEJ (12 IX 1920 Olesko (Ukraina) – 25 IX 1972 Warszawa), malarz, grafik, ilustrator, scenograf. Syn Teofila, lwowskiego fabrykanta, zamordowanego przez NKWD w 1940, i Karoliny z domu Szlachetko (1898 – 28 II 1968 Gdańsk). Brat Władysława, architekta, absolwenta Politechniki Gdańskiej (PG) i Tadeusza, architekta, absolwenta i wykładowcy geometrii wykreślnej na PG, brat stryjeczny przeora dominikanów w Gdańsku Władysława (Wojciecha) Kobzdeja, stryj Dariusza Kobzdeja.
Od wczesnego dzieciństwa mieszkał we Lwowie, gdzie w 1939 zdał maturę. Równolegle z nauką w szkole średniej uczył się prywatnie rysunku i rzeźby. Jesienią 1939 rozpoczął studia architektoniczne na Politechnice Lwowskiej i kontynuował je przez dwa lata. Jednocześnie malował pod kierunkiem Władysława Lama. W 1944 wywieziony na roboty przymusowe do Wiednia, skąd uciekł do Jugosławii. W 1945 wrócił do kraju. Krótko studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (u Eugeniusza Eibischa).
W Gdańsku od końca 1945 do 1950 był asystentem Władysława Lama w Katedrze Malarstwa i Rysunku na Wydziale Architektury PG. Od 1946 inżynier, w latach 1947–1951 jako adiunkt prowadził jednocześnie ćwiczenia z kompozycji płaskiej i przestrzennej oraz rysunek dla studentów I roku Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Sopocie ( Akademia Sztuk Pięknych, ASP). Autor artykułów o życiu artystycznym w Trójmieście, zamieszczanych np. w ukazującym się w Szczecinie „Tygodniku Wybrzeże” (Od Gierymskiego do Waliszewskiego. Z wystawy Warszawskiego Muzeum Narodowego w Sopocie, nr 34, 1948). Od 1951 pracownik ASP w Warszawie, gdzie objął pracownię na Wydziale Architektury Wnętrz, następnie nauczał jako profesor Katedry Malarstwa. Kilkakrotnie sprawował funkcję dziekana Wydziału Malarstwa na tej uczelni. W latach 1965–1966 równolegle prowadził Katedrę Malarstwa w hamburskiej Hochschule für Bildende Kunste.
Początkowo tworzył obrazy w duchu postimpresjonizmu, wcześnie zainteresowała go też abstrakcja. W latach 40. XX wieku ulegał w swych próbach malarskich wpływom koloryzmu, kierunku triumfującego zarówno w ASP krakowskiej, jak i szkole sopockiej. Jego koloryzm był jednakże poddany dyscyplinie skupionej, syntetycznej formy o rodowodzie sięgającym kubizmu i ekspresjonizmu. W pierwszej połowie lat 50. należał do koryfeuszy socrealizmu. Na ile artysta nie unikał, nawet w tym czasie, ironicznej refleksji, świadczy dyptyk złożony z obrazów „Podaj cegłę” (1949) i „Ceglarki” (1950), w którym skonfrontował postulatywną i rzeczywistą stronę trudu codziennej pracy. W latach 50. tworzył też rysunkowe cykle reportażowych notatek z podróży z Wojciechem Żukrowskim do Chin i Wietnamu (1954). Ostateczne zerwanie z socrealistyczną ikonografią nastąpiło w cyklu obrazów „Gęstwiny” (1955). Kolejne cykle to kontynuacja poszukiwań i pracy nad formą oraz fakturą obrazu: „Idole” (1958–1959) czy rozpoczęty w 1966 cykl „Szczeliny”. Koniec lat 60. przyniósł obrazy reliefowe, które stopniowo zaczęły „wychodzić” z ram, co w efekcie doprowadziło do powstania cyklu obiektów malarsko-rzeźbiarskich, konstrukcji formowanych z plastycznej masy, „udrapowanej” na metalowej siatce, zwanych „Hors Cadre” (bez ram, 1969–1972). Były to struktury formowane z plastycznej masy, wchodzące bez jakichkolwiek ograniczeń w relacje z otaczającą przestrzenią. Malował także serie obrazów przeznaczonych do konkretnego wnętrza („Baby gołuchowskie” – dla zamku w Gołuchowie), a także scenografii (tworzył m.in. dla Teatru Telewizji), plakatów i ilustracji książkowych.
Jego prace cieszyły się dużym uznaniem oficjalnych władz. Od 1950 brał aktywny udział w oficjalnych przeglądach aktualnego dorobku artystycznego, tj. w dorocznych Ogólnopolskich Wystawach Plastyki, organizowanych w Warszawie, z inicjatywy Ministerstwa Kultury i Sztuki. Na pierwszej z nich zaprezentował obraz „Podaj cegłę”. Z uwagi na optymistyczno-propagandowy charakter oraz formalną schematyczność właśnie ta praca uważana jest za niemal modelową realizację postulatów stawianych sztuce przez ideologów socrealizmu. Reprezentował Polskę na XXVII Biennale w Wenecji (1954). Wraz z prof. Romualdem Guttem i prof. Tadeuszem Zielińskim zaprojektował gmach Ambasady Chin w Warszawie (1956–1959). W 1958 był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu. W tym samym roku uczestniczył w otwarciu wystawy ,,5 Pittori Polacchi d’Oggi” w galerii Il Milione w Mediolanie. W 1959 efektem kilkumiesięcznego pobytu twórczego w Paryżu była wystawa w Galerie de l’Ancienne-Comédie. W 1960 uczestniczył w otwarciu wystawy w galerii French and Company w Nowym Yorku, gdzie jeden z jego obrazów („Wybuch”) został zakupiony przez Johna D. Rockefellera. W 1965 wziął udział w Documenta III w Kassel, co zaowocowało pobytem twórczym w Niemczech na zaproszenie Muzeum Folkwang w Essen. W 1968 uczestniczył w otwarciu wystawy „Six Painters from Poland” w Royal College of Art Galleries w Londynie. W 1969 odbyła się wystawa monograficzna artysty w Muzeum Narodowym w Poznaniu. W 20-lecie śmierci (1992) Muzeum ASP w Warszawie zorganizowało wystawę jego prac.
Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1952), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1954) oraz Orderem Sztandaru Pracy II Klasy (1955). Najważniejszą w karierze artystycznej była przyznana mu prestiżowa nagroda za obraz „Stolik” na V Biennale w São Paulo (1959). W 1966 Uniwersytet Wiedeński przyznał mu nagrodę im. Gottfrieda Herdera, a w 1967 Polskie Radio i Telewizja uhonorowały go nagrodą za osiągnięcia w dziedzinie scenografii. W 1971 otrzymał nagrodę indywidualną I stopnia Ministerstwa Kultury i Sztuki.
Żonaty z Maryną z domu Czubówną (1932 – 11 XII 2019 Warszawa), tłumaczką filmową. Ojciec Mikołaja (1969 – 22 XII 2011 Warszawa) i Katarzyny (ur. 1954), pierwszej żony Ludwika Stommy (22 III 1950 Kraków – 7 III 2020 Paryż), antropologa kultury, etnologa, publicysty tygodników „Polityka” i „Przegląd”.
Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
