KOLUMNA WOJENNA, bastion św. Elżbiety
| < Poprzednie | Następne > |
KOLUMNA WOJENNA (Kriegssäule). Monument ustawiony w lipcu 1915 na bastionie św. Elżbiety jako upamiętnienie toczącej się wojny oraz symbol ofiarności gdańszczan. Jego powstanie było związane z działalnością organizacji dobroczynnej Pomoc Wojenna dla Gdańska (Kriegshilfe für Danzig), która z okazji kolejnych rocznic wybuchu wojny organizowała Dni Ofiarności (Opfertage). Ich kulminacyjnym punktem była uroczystość przybijania gwoździ do Kolumny Wojennej.
Projekt pomnika wykonał Hermann Phleps, profesor Technische Hochschule Danzig. Kolumna została wykonana z drewna sosnowego i umieszczona na cokole ze sztucznego granitu i porfiru. Umieszczono na niej cztery żelazne obręcze z inskrypcjami upamiętniającymi członków rodziny cesarskiej, niemieckich dowódców wojskowych oraz bohaterów wojennych. Na najwyższej znalazły się imiona cesarza Wilhelma II (1859–1941), następcy tronu ks. Wilhelma (1882–1951) oraz brata cesarza ks. Henryka Hohenzollerna (1862–1829). Na drugiej: feldmarszałka Paula von Hindenburga (1847–1934), feldmarszałka Augusta Antona Mackensena i generała Ericha von Falkenhayna (1861–1922). Na trzeciej: admirała Alfreda von Tirpitza (1849–1930), wiceadmirała Maximiliana von Spee (1861–1914) oraz dowódcy zbudowanych w Gdańsku U–Bootów (U-9 i U-29), kapitana Ottona Eduarda Weddigena (1882–1915). Na najniższej umieszczono inskrypcję o treści: „Danziger Opfertag, 1. August 1915”. Powierzchnie między obręczami wypełniał rysunek wijących się dębowych gałązek, który z czasem miał się wypełnić srebrnymi i żelaznymi gwoździami. W zwieńczeniu kolumny umieszczono Krzyż Żelazny.
Montaż pomnika został przeprowadzony pod koniec lipca 1915, uroczyste odsłonięcie nastąpiło podczas pierwszego Dnia Ofiarności 1 VIII 1915. W wydarzeniu wzięła udział księżna Cecylia (1886–1954), żona niemieckiego następcy tronu. Zgodnie z sugestią Hermanna Phlepsa na trzonie kolumny umieszczono niewielką tarczę, pośrodku której księżna przybiła sześć srebrnych gwoździ – pośrodku jeden większy z wygrawerowanym swoim imieniem, a dookoła niego pięć mniejszych w imieniu swoich dzieci. Na każdym z nich umieszczono odpowiednie inicjały oraz koronę. Na krawędzi tarczy swoje gwoździe przybili gdańscy dygnitarze (m.in. nadburmistrz Gdańska Heinrich Scholtz), dowódcy wojskowi, damy dworu księżnej koronnej. Swoje gwoździe na Kolumnie Wojennej mogli umieszczać wszyscy mieszkańcy Gdańska chcący wspomóc działalność Pomocy Wojennej. Gwóźdź można było otrzymać po uprzednim wykupieniu odpowiedniej karty. Karty można było nabyć w wielu punktach na terenie Śródmieścia (m.in. w redakcjach gazet), a także we Wrzeszczu, Brzeźnie, Stogach, Nowym Porcie i Siedlcach. Podczas Dnia Ofiarności karty sprzedawały ochotniczki Pomocy Wojennej dla Gdańska. Dochód ze sprzedaży był przeznaczony na działalność organizacji.
Było kilka rodzajów gwoździ, które można było nabyć po różnych cenach:
1. srebrny gwóźdź z wygrawerowanym nazwiskiem darczyńcy, umieszczony na specjalnie wyeksponowanym, honorowym miejscu – 100 marek.
2. srebrny gwóźdź z grawerunkiem, upoważniający do wejścia na uroczystość przybijania gwoździ podczas Dnia Ofiarności – 10 marek.
3. srebrny gwóźdź bez grawerunku, upoważniający do wejścia na uroczystość przybijania gwoździ – 5 marek.
4. srebrny gwóźdź bez grawerunku – 3 marki.
5. żelazny gwóźdź – 50 fenigów.
Grawerunki wykonywała gdańska firma złotnicza Moritz Stumpf & Sohn. Gwoździe żelazne miały być umieszczane dookoła srebrnych, które były dwa razy większe. Zgodnie z zamysłem projektanta miało to stworzyć z czasem odpowiedni wzór na pokrytej gwoździami kolumnie – powierzchnie wypełnione żelaznymi gwoździami miały stanowić ciemniejsze tło dla dębowych gałązek, na których umieszczano gwoździe srebrne. Zakładano, że kolumna pomieści w sumie 14 000 gwoździ.
Przybijanie gwoździ odbywało się nie tylko podczas Dnia Ofiarności, lecz również przez kolejne dni. W 1915 dodatkową uroczystość zorganizowano w dniach 1 i 2 września, kiedy swoje gwoździe na Kolumnie Wojennej umieściły liczne szkoły i stowarzyszenia. Ostatnia uroczystość przybijania gwoździ odbyła się podczas Dnia Ofiarności 5 VIII 1917. 14 II 1918 całkowicie pokryta gwoździami Kolumna Wojenna została ustawiona w kościele Najświętszej Marii Panny. Jej dalsze losy pozostają nieznane, prawdopodobnie uległa zniszczeniu w 1945. W miejscu kolumny na bastionie św. Elżbiety w 1933 ustawiono Pomnik Żołnierzy.
Bibliografia:
„Danziger Zeitung”, 1915, 1916, 1917, 1918.
Daniluk Jan, Kolumna Wojenna z 1915 r., http://www.jandaniluk.pl/pl/aktualnosci/111-kolumna-wojenna-z-1915.
Niedzielska Małgorzata, „Pomniki Żelazne” I wojny światowej w Prusach Zachodnich i Wschodnich, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 2016, t. 36, s. 69–90.
Phleps Hermann, Über Kriegsnagelungen, „Zentralblatt der Bauverwaltung”, Jg. 35, 1915, nr. 69, s. 453–455.
