KONRADSHAMMER
| < Poprzednie | Następne > |
KONRADSHAMMER (Kuźnica Konradich). Posiadłość należąca do opactwa cystersów z Oliwy, nad Potokiem Oliwskim, przy obecnym skrzyżowaniu ul. Pomorskiej i Chłopskiej. Od 1480 notowano istnienie klasztornego zbożowego młyna wodnego, tzw. Młyn II (okolice obecnej ul. Pomorskiej 68, naprzeciwko ul. Orłowskiej; młyny nad Potokiem Oliwskim i jego dopływami). W 1540 dzierżawca Johann Tressler sprzedał go (za zgodą opata cystersów) rajcy gdańskiemu Hansowi Connertowi (Conradt, Konradt), kuratorowi sierocińca przy kościele św. Elżbiety. Od urządzonej przez nowego właściciela kuźni miedzi posiadłość zwanej początkowo Conrads Hammer, następnie Konradshammer (Kuźnica Konradich). Staraniem Conradich i ich następców wybudowano także tartak, młyn do produkcji papieru, słodownię, browar i dworek, letnią rezydencję właścicieli (obecnie ul. Pomorska 68). W początku XVII wieku Johann Conradi wydzierżawił od klasztoru dodatkowy obszar (obecnie zachodnia strona skrzyżowania ul. Pomorskiej i Chłopskiej), tzw. Młyn III, gdzie powstał folusz garbarski i kuźnica miedzi. W posiadaniu Conradich do 1634; prawnuczka Johanna, Agnes, wniosła go w posagu Constantinowi Giesemu (25 I 1605 Gdańsk – 17 XI 1657 Gdańsk), synowi burmistrza Constantina Giesego. 5 V 1636 gościł tu poseł francuski Claude de Mesmes hrabia d’Avaux, mediator podczas rokowań polsko-szwedzkich w Sztumskiej Wsi, a któremu towarzyszył jego sekretarz Charles Ogier.
Od 1652 w dzierżawie rodziny Ehlerów: burmistrza Friedricha Ehlera, który przebudował dworek i założył przy nim park z pawilonem, oraz jego syna, rajcy Karla Ehlera, który 13 VI 1686 utonął podczas kąpieli w pobliskich wodach Zatoki Gdańskiej. W 1659 do majątku należał duży bielnik zatrudniający wiele osób. 7 X 1697, podczas bezkrólewia po śmierci króla Jana III Sobieskiego, w dworze prowadził pertraktacje ze swoimi polskimi zwolennikami pretendent do tronu, książę Franęois Louis Conti, brat króla Francji Ludwika XIV, przybyły sześcioma okrętami na gdańską redę i stacjonujący na wysokości Jelitkowa.
Dobra uległy zniszczeniu podczas walk ze Szwedami w 1655, następnie w 1734 spalone przez Kozaków w służbie rosyjskiej. W 1710
Carl Gottlieb Ehler odsprzedał dzierżawę majątku Alexandrowi Paip. Ten w 1718 poddzierżawił majątek pochodzącemu z Wismaru Joachimowi Ernstowi Hase, od 1708 posiadającemu kupieckie obywatelstwo Gdańska (zob. o nim też Dolina Schwabego), w 1735, za zgodą opata oliwskiego Franciszka Mikołaja Zaleskiego odsprzedał z kolei dzierżawę Karolowi i Katarzynie Blechowiczom, którzy odbudowali papiernię i zbankrutowali w 1741. Za ich czasów, 27 X 1731, pochodzący stąd Johann Casper Sack otrzymał kupieckie obywatelstwo Gdańska. Po Blechowiczach dobra wydzierżawił od cystersów książę Szlezwiku-Holsztyna, Karol Ludwik, któremu opat Jacek Rybiński 4 V 1746 zezwolił na ich sprzedaż biskupowi włocławskiemu Walentemu Aleksandrowi Czapskiemu. Po śmierci biskupa, na mocy kontraktów zawartych z cystersami 11 V 1751 i 30 VI 1751, właścicielem został jego bratanek Michał Czapski z żoną Izabelą z Przebendowskich. 29 VIII 1752 nabył od nich dobra Johann August Eckeln-Hülsen (zm. 1767; zob. Dwór II) z żoną, Konstancją z Platerów. W 1754 nowi właściciele założyli parkowy ogród, odwiedzany przez opata Jacka Rybińskiego, szukającego inspiracji do założenia rokowego parku oliwskiego. W rękach tej rodziny posiadłość pozostawała do końca XVIII wieku. W 1800 zastąpiono folusz w Młynie III młynem zbożowym. W 1819 w Konradshammer było siedem domów i 93 mieszkańców. W 1835 Johann Ferdinand Geschkat i Friedrich Wilhelm Apfelbaum założyli w Młynie II kuźnię i fabryczkę karabinów (zatrudniała 163 robotników oraz 212 kobiet i dzieci ( fabryka karabinów).
Od 1847 Konradshammer określany był jako wieś gminna w okręgu Zaspa, kuźnię przekształcono w młyn zbożowy, następnie w folusz, prowadzony do 1865 przez syna Geschkata, Juliusa Ferdinanda. W 1864 było tu 13 budynków i 133 mieszkańców, w 1880 – 153. W latach 1877–1945 przy Młynie III funkcjonował tartak. Od Młyna III w kierunku Sopotu (obecnie ul. Gospody) funkcjonowała – przy tzw. Żabim Stawie – Żabia Gospoda (Poggenkrug), która w 2. połowie XX wieku dała nazwę osiedla Żabianka. Pod koniec XVIII wieku dwór przebudowano w klasycystyczny dworek (pozostały po nim kolebkowe sklepienia w piwnicach).
W latach 80. XIX wieku dworek należał do kupca Hermanna Theodora Boritzkiego (1825 – po 1884 Konradshammer), który jako rentier osiadł tu po sprzedaży firmie jubilerskiej C.H. Danziger kamienicy przy Langgasse 68 (ul. Długa). Po jego śmierci, w 1887 w dworku (park otoczono murem) umieszczono królewski zakład wychowawczy dla chłopców, Königliche Erziehungs-Anstalt, działający do 1920, kiedy posiadłość przeszła w ręce prywatne. Pierwszym dyrektorem był Joseph Radmoski (3 I 1848 – 25 XI 1929), od 1889 dyrektor zakładu głuchoniemych w Poznaniu, następnie wizytator szkolny w tym mieście. 1 IV 1907 posiadłość przyłączona została wraz z Jelitkowem i Żabianką do gminy Oliwa, w 1926 wraz z Oliwą w granicach administracyjnych Gdańska. W 1925 Senat gdański wynajął od właścicieli posiadłość na 10 lat, ustanawiając tu zakład wychowawczy dla upadłych dziewcząt katolickich pod opieką pasterek z Domu Dobrego Pasterza (Haus vom Guten Hirten), przybyłych z monastyru w Düsseldorfie (Westfalia). Część środków na ich utrzymanie przeznaczał Senat II WMG. Resztę pokrywały pensjonariuszki pracą w uruchomionej przez siostry pasterki nowoczesnej, motorowej pralni, na uruchomienie której (i rozbudowę ośrodka) zaciągnęły w Holandii w 1929 pożyczkę w kwocie 400 000 guldenów gdańskich, gwarantowaną przez Senat II WMG. Z pralni i z rozwijającej się w zakładzie hafciarni korzystały gdańskie hotele i zakłady pracy. W lipcu 1939 siostry opuściły Gdańsk, nie mogąc spłacić pożyczki wobec ograniczeń dewizowych przyjętych przez hitlerowskie władze Gdańska.
Od 30 VIII 1939 w dworku (wyremontowanym i rozbudowanym) rozpoczął działalność Państwowy Dom Starości (obliczony na 300 miejsc). Po 1942 obiekt został przekazany w ręce Wehrmachtu, który uruchomił w nim szpital i obóz Służby Pracy Rzeszy (Reichsarbeitsdienst).
W 1945 nazwę Konradshammer spolszczono na Kowacze, w 1946 w dworku działało Sanatorium Nadmorskie "Gedania" i Szpital Epidemiczny ( szpitale 1945–2010), następnie Ośrodek Szkoleniowy Ministerstwa Administracji Publicznej, od 10 XII 1947 do września 1948 średnia Szkoła Prawnicza Ministerstwa Sprawiedliwości. W połowie lat 50. XX wieku zabudowania przekształcono w dom hotelowy Stoczni Gdańskiej. W latach 50. i początku 60. XX wieku nazwą Kowacze określano także obecne Przymorze. W lutym-marcu 1974 dworek rozebrano (cegły otrzymali pracownicy Politechniki Gdańskiej na budowę swojego osiedla), zachowane piwnice wpisano do rejestru zabytków, przebudowano resztę budynków (ul. Pomorska 68), w których otwarto Ośrodek Szkolenia Kadr Kierowniczych i Specjalistycznych Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego. W latach 80. XX wieku zastąpił go ośrodek szkolenia (z hotele, kortami tenisowymi i boiskami sportowymi) Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (w 1984 otwarto w ośrodku jedną z pierwszych pracowni komputerowych), po 1990 przekazany na siedzibę Wydziału Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego, następnie od 2008 do 2012 miała tu siedzibę Gdańska Fundacja Kształcenia Menedżerów. W 2012 teren nabyty przez Korporację Budowlaną Doraco, która w listopadzie-grudniu 2020 wyburzyła dotychczasowe budynki (zachowując nadal piwnice dawnego dworu).
Ogród, zwany Parkiem Przymorza, zrewaloryzowano w 1995, były pawilon ogrodowy zachował gdański rzeźbiarz Józef Sarnowski, tworząc w nim własną pracownię i Autorską Galerię Rzeźby.
