KOTUS-JANKOWSKI FRANCISZEK, prezydent Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
_z_gen._Siemionem_Mikulskim_i_wojewod%C4%85_Mieczys%C5%82awem_Ok%C4%99ckim.JPG)
FRANCISZEK KOTUS-JANKOWSKI (28 I 1891 Warszawa – 19 I 1958 Gdańsk), pierwszy polski prezydent Gdańska po II wojnie światowej. Czwarte dziecko (rodzeństwo zmarło na grypę i szkarlatynę w dzieciństwie) Jana Kocusa i Anny z domu Rozdziewicz. W metryce urodzenia błędnie wpisano jego nazwisko, którego to błędu nie skorygowano, podwójnym nazwiskiem posługiwał się od 1945. Ojciec był małorolnym chłopem ze wsi Sieszchów pod Łowiczem, służył w armii carskiej w orkiestrze pułkowej, pracował na Kolei Warszawsko–Wiedeńskiej jako robotnik składu węgla.
Pierwsze siedem lat życia spędził w zakonie franciszkańskim. Po ukończeniu szkoły powszechnej uczęszczał do sześcioklasowej Szkoły Technicznej Kolei Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej przy ul. Chmielnej w Warszawie, następnie do Szkoły Mechaniczno-Technicznej Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda przy ul. Mokotowskiej w Warszawie (od stycznia 1906 jedyna uczelnia na terenie byłego Królestwa Polskiego, w której nauczanie odbywało się w języku polskim).
Zaangażował się w działalność rewolucyjną, tworząc kółko samokształceniowe, zrzeszające czytelników „Myśli Wolnej” oraz słuchaczy coniedzielnych wykładów lewicowego działacza Andrzeja Niewiadomskiego. W 1905 uczestniczył w strajku szkolnym w sprawie wprowadzenia języka polskiego do szkół. Aresztowany podczas pochodu pierwszomajowego w 1907, spędził w więzieniu dwa miesiące. Był założycielem młodzieżowego koło Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) „Szóstka”. Od Zarządu Głównego z Krakowa otrzymywał rękopisy odezw i „Czerwonego Sztandaru”, które następnie drukował w Warszawie i kolportował w mieście oraz na terenie Zagłębia Dąbrowskiego, Łodzi i Częstochowy. W lutym 1908 został ponownie aresztowany, uznany za niebezpiecznego działacza i osadzony w więzieniu w Kaliszu.
Po powrocie do Warszawy w porozumieniu z zarządem głównym w Krakowie założył Organizację Młodzieży SDKPiL „Przyszłość” (wkrótce na terenie warszawskich szkół posiadała ponad dwadzieścia kół). W kwietniu 1911 został po raz kolejny aresztowany i przewieziony do więzienia w Kaliszu, następnie zesłany na dwa lata do guberni wiatskiej, do miasteczka Urżum na Syberii. Zwolniony po amnestii ogłoszonej przez cara Mikołaja II z okazji 300. rocznicy wstąpienia na tron dynastii Romanowów, w kwietniu 1913 wrócił do Warszawy. Podjął pracę w Biurze Techniczno-Budowlanym inż. Kosmowskiego przy ul. Chmielnej 64 i jednocześnie zaangażował się w redagowanie nowego czasopisma SDKPiL „Trybuny”.
Po wybuchu I wojny światowej organizował demonstracje antywojenne pod hasłem „Precz z wojną” oraz „Niech żyje rewolucja socjalna”. Aresztowany 18 VIII 1914 podczas narady międzydzielnicowej, za działalność rewolucyjną i przynależność do SDKPiL spędził dwa lata w więzieniu w Saratowie. W latach 1916–1917 pracował w Moskwie, w Wydziale Statystycznym Rady Zjazdów Polskich Organizacji Pomocy Ofiarom Wojny. Uczestniczył w rewolucji lutowej 1917 w Piotrogrodzie, po czym do 1919 był dyrektorem Miejskiej Kasy Chorych. Po powrocie do Polski od stycznia 1919 działał w Centralnej Technice Komunistycznej Partii Polski, od 1922 należał do Komitetu Warszawskiego Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom. W latach 1919–1920 pracował jako inspektor w Urzędzie Skarbowym w Wilejce. Między 1920 a 1929 był kierownikiem w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie. W latach 1930–1931 pełnił funkcję dyrektora Huty Szkła w Rejowie koło Skarżyska Kamiennej, w 1932–1933 dyrektora budowlanego na terenie Warszawy i Bydgoszczy. W okresie 1933–1939 pracował w Banku Gospodarstwa Krajowego.
Podczas II wojny światowej początkowo pracował w firmie Dom Handlowy „Wieś i Miasto” w Warszawie. W latach 1940–1942 był członkiem Drugiego Oddziału Polskiego Czerwonego Krzyża Warszawa–Południe. Od września 1942 ukrywał się (pod nazwiskiem Stefan Jankowski) w miejscowości Kuflew w powiecie mińskim, od września 1944 w miejscowości Rostkowice w powiecie radomskim.
Związany z Polską Partią Robotniczą, następnie z Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą. W początkach 1945 objął funkcję naczelnika wydziału w Ministerstwie Administracji Publicznej Rządu Tymczasowego RP. 31 III 1945 został mianowany na stanowisko prezydenta Gdańska, do którego przybył 4 kwietnia na czele szesnastoosobowej grupy operacyjnej, oficjalnie urzędowanie rozpoczał 6 kwietnia. 28 V 1946, w obecności dyrektora Zarządu Miejskiego w Gdańsku Józefa Zalewskiego, przekazał urząd swojemu następcy Bolesławowi Nowickiemu, rezygnację motywując stanem zdrowia. Jednocześnie w piśmie do wojewody Stanisława Zrałka zaznaczył, że: "Sytuacja w Zarządzie Miejskim wymaga natychmiastowego wprowadzenia mego następcy w urzędowanie".
12 X 1946 objął funkcję dyrektora naczelnego Państwowych Zakładów Samochodowych nr 6 w Gdyni. Od 15 X 1948 pracował w Przedsiębiorstwie Budownictwa Przemysłowego, 1 XI 1949 został zatrudniony w Gdańskim Oddziale Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jako kierownik Wydziału Administracyjno-Gospodarczego. Od 31 X 1956 przeszedł na emeryturę.
Był członkiem Związku Zawodowego Pracowników Budownictwa, Ceramiki i Pokrewnych Zawodów w Polsce oraz Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Odznaczony Medalem za Odrę, Nysę, Bałtyk (1946), Orderem Odrodzenia Polski V klasy (1946), Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1955), Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955).
Był dwukrotnie żonaty: z Franciszkę Szymańską (ur. 1892), z którą miał syna Jana (ur. 11 III 1911) i ponownie z Marią Jaworską. Pochowany na cmentarzu Srebrzysko.
