LICZMAŃSKI ALFONS, działacz gdańskiej Polonii, patron gdańskiej ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
ALFONS (Alf) LICZMAŃSKI (10 X 1904 Gdańsk – 20 III 1940 Graniczna Wieś), działacz harcerski, pedagog, patron gdańskiej ulicy. Syn Stanisława (1862–1944), krawca, mającego zakład przy Tischlergasse 28 (ul. Stolarska), od 1912 skarbnika w gdańskim oddziale Towarzystwa "Straż" (polskiej organizacji w zaborze pruskim), członka Polskiego Towarzystwa Ludowego „Jedność” i Teofili z domu Wielgoszewskiej (1875–1942), działaczki polonijnych organizacjach kobiecych. Już jako uczeń działał w tajnym, nawiązującym do galicyjskich wzorów, istniejącym od 1917 Towarzystwie Filaretów (przekształconym później w Związek Harcerstwa Polskiego). W 1925 absolwent Gimnazjum Miejskiego (nr świadectwa maturalnego: 1721). W latach 1924–1926 studiował w Technische Hochschule Danzig, na Wydziale Budownictwa Lądowego; studia przerwał z powodu trudnych warunków materialnych po zdaniu tzw. egzaminu połówkowego.
Początkowo tłumacz w Izbie Handlowej w Gdańsku, od listopada 1927 do 1939 nauczyciel stenografii i kaligrafii w Polskich Szkołach Handlowych (do 1936 nauczyciel kontraktowy, następnie etatowy). Autor podręcznika (w języku polskim) o stenografii niemieckiej i angielskiej. Zaangażowany w działalność harcerską, w sierpniu 1920 był współzałożycielem pierwszej męskiej Drużyny Harcerskiej im. Zygmunta Augusta, w 1930 założył drużynę harcerską im. Zawiszy Czarnego ( harcerstwo). 2 V 1934 uzyskał stopień podharcmistrza; od 11 I 1935 komendant Gdańskiej Chorągwi Związku Harcerstwa Polskiego, od marca tego roku harcmistrz. Organizator imprez patriotycznych, zainicjował wydawanie pisma „Zewie” (1935–1937), autor zamieszczonego tam (1935, nr 1) programowego artykułu Idea harcerska w wychowaniu młodzieży polskiej w Gdańsku. Uczestniczył w międzynarodowych zlotach harcerskich (Węgry, Holandia, Austria, Francja, Szkocja). 13 VII 1939 wyleciał do Anglii na harcerski zlot w Szkocji, mimo możliwości tam pozostania, powrócił do Gdańska.
Wybuch II wojny światowej zastał go w Gdyni, gdzie utworzył Ochotniczy Oddział Wojskowy Harcerzy Gdańskich. Po aresztowaniu
14 IX 1939 w czasie próby przejścia przez front niemiecki, osadzony początkowo w Orłowie, następnie w Victoriaschule, w obozie dla Polaków w Nowym Porcie i w obozie Stutthof. Zatrudniony był m.in. przy budowie obozu karnego SS i policji w Gdańsku-Maćkowach. 19 III 1940 przywieziony do podobozu w Grenzdorf (Graniczna Wieś), następnego dnia rozstrzelany. Ekshumowany, pochowany 14 XI 1948 na cmentarzu na Zaspie.
Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (1937) oraz Honorowym Krzyżem Harcerzy z Czasów Walk o Niepodległość (1939). Od 6 I 1934 żonaty był z Janiną z domu Nełkowską (30 VIII 1904 – 24 IX 1975, pochowana na Cmentarzu Komunalnym w Oliwie), absolwentką Polskich Szkół Handlowych w II WMG (zob. też Helena Orzechowska), od 1945 do 1975 pracującą w Bibliotece Miejskiej / Bibliotece Gdańskiej PAN, m.in. dyrektorką ds. finansów. Ojciec Reginy Liczmańskiej-Małek.
Patron ulicy w Oliwie, przy której mieszkał (do 1945: Jahnstraße), od 20 V 1965 Szkoły Podstawowej nr 65 przy ul. Śluza 6 (tam pomnik Alfonsa Liczmańskiego, autorstwa Wiktora Tołkina); jego nazwisko umieszczone było na pamiątkowej tablicy pierwszego Pomnika Harcerzy, odsłoniętego w 1046 przy ówczesnej al. Marszałka Rokossowskiego (zob. al. Zwycięstwa),
widnieje na tablicy pamiątkowej polskich nauczycieli z Wolnego Miasta Gdańska zamordowanych i zmarłych podczas II wojny światowej (przy ul. Wałowej 21) i na tablicy na Domu Harcerza (zob. Dwór Miejski), upamiętniającej gdańskich harcerzy poległych i pomordowanych podczas II wojny światowej; 18 X 1970 jego imię nadano Hufcowi Gdańsk-Śródmieście ( harcerstwo), a 9 IX 2011 tramwajowi Pesa Swing 120NaG nr 1038. 11 XI 2002 w Granicznej Wsi otwarto poświęconą mu ekspozycję pamiątek (obok symbolicznej mogiły przebiega szlak turystyczny jego imienia), 10 X 2004, w stulecie jego urodzin, umieszczono na domu, w którym mieszkał (ul. Alfa Liczmańskiego 7), tablicę pamiątkową.
Bibliografia:
Dunin-Wąsowicz Krzysztof, Liczmański Alf, w: Polski Słownik Biograficzny, 17, 1972, 302-303.
Widernik Mieczysław, Alf Liczmański, w: Działacze polscy i przedstawiciele RP w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1974, s. 141-148.
Widernik Mieczysław, Liczmański Alf, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 3, Gdańsk 1997, s. 61-62.
