MÖLLER ANTON, malarz, rysownik, grafik
| < Poprzednie | Następne > |
.jpg)
ANTON MÖLLER (Moeller, Moller, Muller, Müller) (około grudnia 1563 Królewiec (Königsberg) – pochowany 1 III 1611 Gdańsk), malarz, rysownik, grafik. Syn Antona, medyka i (od 1566) cyrulika księcia Albrechta I, oraz Ursuli Harman, brat Barbary, Katheriny, Johanna i Marii. Według jednej z hipotez od 1578 pobierał nauki w Królewcu, u nadwornego malarza księcia, pochodzącego z Nadrenii Antona Millerta, obeznanego ze sztuką niemiecką i niderlandzką, według innej od 1578 przez siedem lat kształcił się w Pradze, u jednego z malarzy pracujących na dworze Rudolfa II Habsburga. Jako prace ćwiczeniowe kopiował grafiki Albrechta Dürera, w tym pełną, 36-częściową serię drzeworytów Małej Pasji. Efektem nauki było też studium olejne Maria z dzieciątkiem Jezus i małym Janem (według oryginału Jana von Achen).
Przypuszcza się hipotetycznie, że w latach 1585–1587 odbył podróż artystyczną do Włoch (Wenecja, Siena), w drodze powrotnej przebywał w Niderlandach (głównie w Antwerpii i Amsterdamie). Według innych przypuszczeń wpierw odwiedził w Antwerpii Ottona Veniusa, który namówił go do podróży do Italii Włoch. Około 1587 wykonał w Królewcu wystrój ołtarza głównego katedry (tryptyk: Sąd Ostateczny, Zmartwychwstanie i Zstąpienie do piekieł) oraz wyobrażenia Siedmiu Uczynków Miłosiernych dla ołtarza nieistniejącego polskiego kościoła na Kamiennej Grobli (Steindamm) (modelką do jednej z postaci była siostra Barbara).
W Gdańsku od 1586, nie należał do gildii malarskiej i nie uzyskał obywatelstwa miejskiego. Mimo to realizował zamówienia Rady Miejskiej: w 1588 cykl pięciu obrazów dla Ławy Sądowej w Dworze Artusa (jedyny zachowany Alegoria Siedmiu Cnót); 1592–1593 miedziorytowy, odbity z siedmiu płyt widok panoramiczny Gdańska (zaginiony), 1600 widok Gdańska podarowany Republice Weneckiej jako dowód wdzięczności za przyznane przywileje handlowe (zaginiony), za który otrzymał łącznie 450 grzywien, 1601–1603 cykl czterech obrazów dla Komory Palowej Ratusza Głównego Miasta: Grosz czynszowy (1601), Budowa świątyni (1602), Zapłata monety czynszowej (zaginiony) i czwarty, o nieznanej tematyce. W początkach lipca 1605 otrzymał 70 grzywien za pozłocenie zegara w Gimnazjum Akademickim, wykonanego (lub naprawionego) przez zegarmistrza Michaela Scharascha.
Wykonywał prywatne zamówienia portretowe dla patrycjuszy (1590 Portret bp. Maurycego Ferbera, w 1596 głośny Portret patrycjuszki gdańskiej), obrazy o tematyce religijnej (np. Uczynki miłosierdzia, zwane też Tablicą Jałmużniczą, dla kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP)). Dla Dworu Artusa wykonał obraz Sąd Ostateczny (1602–1603). Był autorem rysunków do serii 20 drzeworytów przedstawiających gdańskie stroje kobiece (wydanych w 1601 u Jacoba Rhodego). W 1609 otrzymał zamówienie na obrazy do głównego ołtarza w kościele św. Katarzyny: Ostatnią Wieczerzę, Ukrzyżowanie i Sąd Ostateczny. Zmarł w trakcie pracy nad tym zamówieniem, a dokończył je Isaak van den Block, z którym już wcześniej współpracował.
Tematyka wielu obrazów osadzona była w krajobrazie Gdańska, uwiecznił na nich najważniejsze budowle miasta. Ewangeliczną przypowieść o groszu czynszowym przedstawił na tle Długiego Targu. Przypowieść o Pawle, który znalazł monetę w rybim pyszczku (obraz zaginął w 1945), powiązał z Długim Pobrzeżem. Przyjmował także zlecenia spoza Gdańska, w 1600 wykonał obraz Sąd Ostateczny dla Sądu Miejskiego w Królewcu (zaginiony). Malował portrety (większość zaginęła) dołączonych (obok scen Ukrzyżowania) także do epitafiów osób zamawiających (np. przypisywane mu epitafium Jacoba Schmidta z około 1595 z kościoła św. Katarzyny w Gdańsku, epitafia sędziego Christophorusa Heilsberga (1600) oraz nadburgrabiego Wolfa von Wernsdorfa i jego małżonki (1606) w katedrze w Królewcu. W latach 1604–1605 w Toruniu przyozdobił sufit Ratusza Staromiejskiego cyklem 12 tablic z 24 obrazami (zniszczone w 1703). Pod wpływem jego szkoły malowane były niektóre obrazy z kościoła św. Jana w Gdańsku, między innymi Sąd Ostateczny Johanna Gottlieba Martzena (1713).
Od 1587 żonaty z gdańszczanką Barbarą, z którą miał syna Antona młodszego (chrzest 7 X 1592 w NMP – po 1632), malarza, od około 1617 przebywającego w Italii (Neapol, Siena, Padwa), syna Johannesa (ochrzczonego tamże 14 II 1594), córkę Ursulę (ochrzczoną 20 VI 1596) oraz Dorotę (ochrzczoną 1609 w kościele św. Katarzyny). Jego żona była 4 VII 1604 w kościele NMP (wraz z Casparem Fritze, Cathariną, żoną Abrahama van den Blocka) matką chrzestną Ortii, jednej z córek bliźniaczek Jacoba van den Blocka i jego żony Magdaleny.
Pochowany 1 II 1611 w kościele św. Trójcy. Do 1945 patron ulicy we Wrzeszczu (obecnie ul. Danusi).
