NIEMEN CZESŁAW, kompozytor, piosenkarz, patron skweru
| < Poprzednie | Następne > |
CZESŁAW NIEMEN, właściwie Czesław Juliusz Wydrzycki (16 II 1939 Wasiliszki Stare koło Nowogródka – 17 I 2004 Warszawa), kompozytor, piosenkarz, patron skweru w Gdańsku. Syn Antoniego (1896–1960), rzemieślnika (m.in. strojenie fortepianów i naprawa zegarów) i Anny z domu Markiewicz (1897–1986). Brat Jadwigi (1926–2020).
Śpiewał już w szkolnym chórze oraz w chórze kościelnym (tam grał też na organach). Uczył się muzyki w klasie fortepianu liceum pedagogicznego w Grodnie (1953–1954), na występach szkolnych grając ponadto na bajanie (rosyjska odmiana akordeonu). W 1958 repatriowany z rodziną do Polski, by uniknąć powołania do Armii Radzieckiej. W tym samym roku podjął naukę w klasie fagotu w gdańskiej Państwowej Szkole Muzycznej. Występował równocześnie w Klubie Studentów Wybrzeża Żak, akompaniując sobie na gitarze śpiewał piosenki latynoamerykańskie (po polsku i hiszpańsku) oraz rosyjskie. W 1961 zadebiutował w teatrzyku/kabarecie To-Tu. Na utrzymanie zarabiał dorywczą pracą w porcie lub strojeniem fortepianów. W 1962, przy wsparciu promującego go Franciszka Walickiego, zwycięzca Festiwalu Młodych Talentów w Szczecinie, w nagrodę brał też udział w trasie koncertowej z Czerwono-Czarnymi.
Przekonany przez Franciszka Walickiego do rocka, w latach 1962–1965 współpracował z zespołem Niebiesko-Czarni, występując z nim m.in. w paryskiej Olympii (1963), przed koncertami Marleny Dietrich w Sali Kongresowej w Warszawie (styczeń 1964), na festiwalu w Sopocie (1965), na Węgrzech, we Francji i na kończącej współpracę z tym zespołem trasie w Jugosławii. Marlene Dietrich, usłyszawszy jego utwór Czy mnie jeszcze pamiętasz?, w listopadzie 1964 nagrała go na płytę z własnym tekstem (Mutter, hast du mir vergeben). W tym okresie zaczął też komponować i posługiwać się pseudonimem artystycznym "Niemen". W 1966 grał z zespołem Chochoły, od tego roku do 1968 z założonym przez siebie zespołem Akwarele, w 1969–1970 we Włoszech z zespołem I Niemen, następnie Niemen-Enigmatic, w 1971–1973 Grupą Niemen, w 1974-1975 Niemen-Aerolit.
Występował też jako solista, m.in. na I (1963), II (1964), V (1967) Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu, na festiwalu w Rennes (Francja), gdzie zdobył statuetkę Srebrnego Gronostaja za kompozycję i nagrodę specjalną jury za najbardziej oryginalny debiut (1965), festiwalach w Sopocie i Kolonii (1967), na targach MIDEM w Cannes (w styczniu 1968, 1980 i 1991), w 1970 we włoskich klubach, w czerwcu tego roku tamże na wędrującym festiwalu Cantagiro, występując z piosenkarką Faridą, z którą w listopadzie odbył trasę po Polsce.
W swej twórczości kompozytorskiej włączał się w kolejne dominujące w światowej muzyce rockowej prądy oraz tworzył własne, indywidualne i charakterystyczne odmiany muzyki – od rocka psychodelicznego przez symfoniczny rock progresywny aż po awangardowy jazz-rock i muzykę elektroniczną. Napisał wiele utworów dla innych wykonawców, brał udział w zbiorowych przedsięwzięciach muzycznych czy muzyczno-teatralnych. Rozbudowywał swoje klawiszowe instrumentarium, dodając najpierw melotron, następnie, jako pierwszy polski muzyk, syntezator Mooga, co pozwoliło mu nagrywać muzykę stawiającą go w jednym rzędzie najbardziej awangardowymi muzykami i grupami jak Tangerine Dream, Klaus Schulze czy John Vangelis.
Od 1969 coraz więcej występował za granicą, oprócz wspomnianych Włoch m.in. w 1971 w Czechosłowacji i Finlandii, w 1972 i 1973 w Monachium, w 1974 dwukrotnie w Nowym Jorku. Od końca 1975 występował solo bądź w zmieniających się składach, nagrywał muzykę teatralną, korzystając od 1977 ze studia Teatru Narodowego w Warszawie. Uprawiając różne gatunki muzyki wystąpił m.in. na Festiwalu Piosenki Radzieckiej w Zielonej Górze (1977), festiwalu jazzowym w Bombaju i Światowym Festiwalu Młodzieży i Studentów w Hawanie (1978), z kompozycjami muzycznymi do spektaklu teatralnego Tragedia Romantyczna w katowickim Spodku (1981), z grupą Kombi w Sztokholmie (1982), w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku (1984), na zlocie Old Rock Meeting w Operze Leśnej Sopocie i na festiwalu Jazz Jamboree w Warszawie (1986), na festiwalu w Jarocinie i w Queen Elizabeth Hall w Londynie (1987), na Festiwalu w San Remo (1991), w spektaklu Księga Krzysztofa Kolumba w Gdyni (1992), w maju 1993 w Nowym Jorku, w 1995 wraz z zespołem Dżem i wieloma zaproszonymi muzykami w koncercie pamięci Ryszarda Riedla. 29 IX 2001 wystąpił po raz ostatni w Warszawie, na koncercie pamięci Cypriana Kamila Norwida. Bohater kilku filmów dokumentalnych.
Do 1966 mieszkał w Trójmieście (Orłowo, Gdańsk, Sopot). Jego płyta Dziwny jest ten świat (1968) jako pierwsza w dziejach polskiej fonografii zdobyła miano złotej płyty, a tytułowa piosenka stałą się najbardziej znanym polskim protest songiem i hymnem młodzieży końca lat 60. XX w. Piosenka Sen o Warszawie od 2004 jest hymnem kibiców Legii Warszawa, wykonywanym przed każdym spotkaniem drużyny na Stadionie Wojska Polskiego. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1976), odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1976). W 1999 wybrany na wykonawcę wszech czasów w plebiscycie „Polityki”.
W 1958 poślubił w Grodnie Marię z domu Klauzunik, ojciec Marii (ur. 1960 Sopot), zamężnej Gutowskiej, rozwiedziony 1971. Od 1975 żonaty po raz drugi z Małgorzatą z domu Krzewińską (ur. 22 I 1955 Warszawa), modelką, malarką oraz aktorką niezawodową, z którą miał córki Natalię (ur. 24 I 1976 Warszawa), zamężną Otremba, piosenkarkę, i Eleonorę (Norę) (ur. 11 V 1977 Warszawa), zamężną Atalay, piosenkarkę, autorkę tekstów i kompozytorkę.
Przez wiele lat cierpiał na nowotwór układu chłonnego. Zmarł w Centrum Onkologii w Warszawie z powodu powikłań związanych z zapaleniem płuc. Pochowany 30 I 2004 w katakumbach Cmentarza Powązkowskiego w Warszawie. Z inicjatywy redaktora Marka Niedźwieckiego, w momencie rozpoczęcia pogrzebu wiele stacji radiowych w Polsce w hołdzie zmarłemu artyście wyemitowało Dziwny jest ten świat.
Od 12 II 2004 patron skweru w Gdańsku przy Hucisku (przy Nowym Ratuszu), placu w Warszawie, promenady w Częstochowie, ulic w Białogardzie, Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Serocku, Słupsku i Stalowej Woli, rond w Bielsko-Białej, Bochni i Sopocie. Ma swoje pomniki na Wzgórzu Uniwersyteckim w Opolu, w Strzelcach Opolskich, przed ratuszem w Białogardzie, rzeźbę-ławeczkę z brązu w Świebodzinie i swoje miejsce w Alei Gwiazd Polskiej Piosenki w Opolu. Od 2011 ma swoje muzeum w domu, w którym się urodził we wsi Stare Wasiliszki na Białorusi. Jego imię nosi Zespół Szkół Muzycznych we Włocławku, Publiczne Gimnazjum nr 2 w Strzelcach Opolskich, Gimnazjum nr 25 w Warszawie, Gimnazjum nr 3 w Świebodzinie, Gimnazjum nr 1 w Lubinie oraz studium piosenkarskie w Poznaniu. Od jesieni 2005 w Słupsku odbywa się Festiwal Młodych Talentów Niemen Non Stop pod patronatem Miejskiego Centrum Kultury w Słupsku, prezydenta Słupska i marszałka województwa pomorskiego, od 2009 także pod patronatem medialnym TVP Kultura. W 2009 Narodowy Bank Polski wyemitował monetę powszechnego obiegu o nominale 2 zł oraz dwie srebrne monety kolekcjonerskie o nominale 10 zł, z wizerunkiem jego i jego płyt.
