NIEWIADOMSKI HENRYK, prorektor Politechniki Gdańskiej
| < Poprzednie | Następne > |
HENRYK NIEWIADOMSKI (22 VII 1905 Brzeżany, woj. tarnopolskie – 29 V 1992 Sopot), naukowiec, specjalista z dziedziny chemii tłuszczów, technologii chemicznej, prorektor Politechniki Gdańskiej (PG). Syn inżyniera Mariana Ignacego Henryka (10 III 1877 Kraków – 12 II 1943 Kraków) i Marii Emilii Jadwigi z domu Moraczewskiej (5 IX 1874 – 15 VII 1960 Kraków), brat urzędnika Ministerstwa Skarbu Zbigniewa i inżyniera rolnictwa Witolda. Od 1915 mieszkał w Zakopanem, gdzie w 1923 uzyskał maturę w Państwowym Gimnazjum Realnym. Od tegoż roku studiował na Wydziale Chemii Politechniki Lwowskiej (PL), w latach 1925–1927 był tam zastępcą asystenta, 16 XI 1927 uzyskał tytuł inżyniera chemika.
Od 16 XI 1927 do 1930 pracował w Kopalni Soli Potasowych w Kałuszu jako chemik zmianowy. W latach 1930–1931 kierownik laboratorium w „Lubań-Wronki” Przemysł Ziemniaczany w Poznaniu. Wytwórnia w Toruniu. Od 1931 mieszkał w Tczewie, od 1 XII 1931 do 1 IX 1939 był kierownikiem technicznym w Fabryce Krochmalu Ryżowego, Protein i Paszy Ryżowej „Polska Chiozza”. Jednocześnie od 1 XII 1931 do 1 IX 1932 nadzorował przebudowę Fabryki Drożdży Prasowanych w Tczewie. 30 VI 1936 na Wydziale Chemicznym PL uzyskał doktorat. W latach 1938–1939 był rzeczoznawcą Izby Przemysłowo-Handlowej w Gdyni oraz biegłym do spraw tłuszczów Sądu Apelacyjnego w Poznaniu.
W pażdzierniku 1939, zagrożony aresztowaniem przez Gestapo, wyjechał z Tczewa do Krakowa. Od listopada 1939 pracował w Zrzeszeniu Producentów Spirytusu, Krochmalu i Cukru Skrobiowego oraz jako zbieracz ziół leczniczych w Polskim Komitecie Zielarskim, w latach 1940–1942 – jako inżynier do spraw przemysłu spirytusowego, od maja 1941 do stycznia 1945 – w Związku Naczelnym Gospodarki Ziemniaczanej, równolegle w okresie od 1 VII 1941 do 1 V 1945 – jako doradca techniczny w Zrzeszeniu Producentów Spirytusu.
Po wojnie powrócił na Pomorze. Od 5 V 1945 do 1 I 1947 był kierownikiem Fabryki Krochmalu Ryżowego w Tczewie. Od VII 1945 mieszkał w Sopocie. Od 1 VII 1945 do 1 II 1946 zatrudniony był w Ministerstwie Aprowizacji i Handlu jako przedstawiciel do spraw odbioru transportów morskich z UNRRA w porcie w Gdyni i dyrektor techniczny Fabryki Margaryny Amada w Gdańsku. W latach 1945–1946 uruchomił Zakład Solanum w Tczewie. Od 1 IV 1946 do 1 IV 1949 był dyrektorem technicznym Gdańskich Zakładów Przemysłu Olejarskiego i Tłuszczowego, od kwietnia do czerwca 1949 pracował w Portowych Zakładach Przemysłu Olejarskiego i Tłuszczowego w Gdańsku. Przyczynił się wówczas do odbudowy i rozbudowy zakładów przemysłu tłuszczowego w Gdańsku, Gdyni i Nowym Dworze Gdańskim. W latach 1949–1951 pełnił funkcję doradcy technicznego w Centralnym Zarządzie Przemysłu Tłuszczowego. W latach 1947–1975 pracował na PG. 31 VIII 1949 otrzymał tytuł zastępcy profesora, od 1954 był docentem, od 1958 – profesorem nadzwyczajnym (tytularnym), od 1964 – profesorem zwyczajnym.
Twórca jedynej w Polsce i jednej z pierwszych na świecie specjalizacji w dziedzinie chemii i technologii tłuszczów. Od 1949 do 1950 pełnił funkcję kierownika Katedry Technologii Tłuszczów, Technologii Ogólnej i Organicznej, w latach 1951–1952 był prodziekanem Wydziału Chemicznego, w 1951–1969 – kierownikiem Katedry Chemii i Technologii Tłuszczów, w 1969–1972 – kierownikiem Zakładu Chemii i Technologii Tłuszczów. W latach 1952–1954 i 1960–1966 prorektor PG do spraw nauki, 1969–1973 dyrektor Instytutu Chemii i Technologii Organicznej oraz Żywnościowej. Od 1 XI 1973 do 30 IX 1974 kierownik Zakładu Chemii i Technologii Tłuszczów, od 1 II do 30 IX 1975 kierownik Podyplomowego Studium Chemii i Technologii Tłuszczów Jadalnych. Od 30 IX 1975 na emeryturze.
Był wybitnym specjalistą chemii i technologii oleju rzepakowego, margaryn i steroli oraz ich zastosowania w przemyśle spożywczym i opakowań. Stworzył europejską szkołę naukową chemii i technologii oraz biosyntezy tłuszczów. W 1948 opracował dla Komisji Programowej Szkolenia Zawodowego w Ministerstwie Przemysłu programy nauczania dla specjalności olejarsko-tłuszczowej w szkołach średnich. W 1965 pod jego kierunkiem wykonana została konstrukcja pierwszego w Polsce chromatografu gazowego, współtwórca trzech patentów. Autor prac na temat technologii tłuszczów, m.in. Technologia tłuszczów jadalnych (Warszawa 1979).
W 1952 był założycielem Instytutu Przemysłu Tłuszczowego w Warszawie, gdzie w latach 1964–1967 pełnił funkcję przewodniczącego Rady Naukowej, w 1975–1984 przewodniczący Instytutu Przemysłu Tłuszczowego i Mięsnego, w 1974–1979 – członek Rady Naukowej Morskiego Instytutu Rybackiego w Gdyni. Należał do Związku Inżynierów i Chemików Rzeczypospolitej Polskiej (1938–1939 przewodniczący Sekcji Technologii Chemicznej i Przemysłu Rolnego), Komitetu Chemii i Technologii Organicznej PAN (1950–1960), Komitetu Technologii i Chemii Żywności PAN (od 1961, od 1976 członek honorowy), Polskiego Towarzystwa Chemicznego (od 1949), Gdańskiego Towarzystwa Naukowego (od 1958), Naczelnej Organizacji Technicznej (1961–1991), Stowarzyszenia Naukowo-Technicznego Inżynierów i Techników Przemysłu Spożywczego i Skupu (od 1975 członek honorowy).
W 1956 był współzałożycielem International Society for Fat Research (Międzynarodowe Towarzystwo Badań nad Tłuszczami), a w okresie 1958–1960 – jego przewodniczącym, należał do International Union of Pure and Applied Chemistry (od 1962), był korespondentem na Polskę American Oil Chemistry Society (1970–1975). W 1960, 1967 i 1970 organizator w Gdańsku kongresów Międzynarodowego Towarzystwa Badań nad Tłuszczami. W 1967 organizator pierwszego na świecie sympozjum dotyczącego rzepaku i olejowych roślin krzyżowych. W 1979 zainicjował I Krajowe Sympozjum Chemii i Technologii Tłuszczów.
Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim (1956) oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1964), Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955), Orderem Sztandaru Pracy II (1972) oraz I Klasy (1984), złotą odznaką Związku Nauczycielstwa Polskiego (1965), odznaką honorową „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej” (1966), złotą odznaką Naczelnej Organizacji Technicznej (1967), medalem im. Mikołaja Kopernika PAN (1985).
Żonaty był z Eufemią z domu Hempel (1 XII 1906 Hoppenbruch – Sztumskie Przedmieście, obecnie Malbork – VII 1989 Sopot), tenisitką, córką Mariana Hempla (13 VIII 1877 – 24 XI 1939), w latach 1925–1926 wiceburmistrza Tczewa, zamordowanego w 1939 w Lesie Szpęgawskim koło Starogardu Gdańskiego, i Łucji z domu Jabłońskiej (1884–1954). Pochowany na Cmentarzu Katolickim w Sopocie.
Bibliografia:
Dział Obiegu i Archiwizacji Dokumentów Politechniki Gdańskiej (akta osobowe).
Pionierzy Politechniki Gdańskiej, red. Zygmunt Paszota, Janusz Rachoń, Edmund Wittbrodt, Gdańsk 2005, s. 389.
Wydział Chemiczny Politechniki Gdańskiej 1945–2017, red. Wojciech Chrzanowski, Gdańsk 2017, s. 115–116.
