NOTHWANGER JOHANN HEINRICH, pastor kościoła św. Jana
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANN HEINRICH NOTHWANGER (Johannes Henricus, Rothwanger) (26 IV 1664 Gdańsk – 8 VII 1726 Gdańsk), teolog, pastor kościoła św. Jana. Pochodził z rodziny gdańskich kupców. Syn Ludwiga (około 1634 – pochowany 18 XI 1705 w kościele kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) wraz z rodzicami w grobie dziadka ze strony matki, Hansa Bremera, pod płytą nagrobną nr 345), od 18 XII 1663 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska, i poślubionej 15 VII 1663 w kościele NMP Cornelii (pochowana 14 II 1704 tamże w wieku 63 lat), córki kupca Johanna Heinricha Deublingera (1600 Frankfurt nad Menem – 1677 Frankfurt nad Menem) i jego drugiej, poślubionej w 1650 w Gdańsku żony Cathariny (pochowana 1688 w kościele św. Trójcy pod płytą nagrobną nr 30). Miał nieznanego imienia siostrę (pochowana 30 V 1724 w wieku 57 lat), od 1686 drugiej żony sekretarza (od 1700) Wielkiego Młyna Christiana Kocha (ochrzczony 25 II 1657 w kościele NMP – pochowany 1 VII 1730 wraz z żoną) oraz brata Benjamina, od 10 V 1707 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli) i od tego roku żonatego z Constantią Weimar.
W marcu 1679 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) w gdańskim Gimnazjum Akademickim, kończył je 21 XI 1683 dysputą pod kierunkiem Friedricha Christiana Büchera. Po studiach teologicznych na uniwersytecie w Halle, obronił pracę magisterską na uniwersytecie w Wittenberdze (Exercitatione Historico-Theologica Osculum Pedum Pontificis Romani..., Wittenberg 1687). W Wittenberdze publikował swoje pierwsze prace (zob. w zbiorze De Distinctione Suppositi a Natura, Wittenberga 1689), wygłaszał również mowy pogrzebowe np. Anny Matthäi, żony rajcy wittenberskiego Blasiusa (Der Versetzte Edel-Stein/ Bey ... Leichbestattung Der ... Annen Matthäin/ gebohrner Steindorffin/ Des ... Blasii Matthaei, E. E. Hochweisen Raths in Wittenberg..., Wittenberg 1692). 2 XII 1694 mianowany kaznodzieją w kościele św. Jana w Magdeburgu.
28 IX 1695 został powołany na stanowisko diakona w kościele św. Jana w Gdańsku, uroczysta introdukcja odbyła się 8 grudnia, działalność duszpasterską rozpoczął 11 grudnia. Od 1700 był głównym inicjatorem wprowadzenia cotygodniowych publicznych lekcji katechizmu luterańskiego dla parafian i uczniów szkoły św. Jana. Była to kontrpropozycja dla uczniów szkoły, w której wchodziła reforma szkolnictwa pietysty i profesora uniwersytetu w Halle Augusta Hermanna Franckego (1663–1727), zmieniająca programy w duchu nowożytności i współczesności, a ograniczająca rolę grecko-łacińskiej klasyki oraz gorliwej religijności. W szkole św. Jana wprowadzał ją rektor Matthias Damitz wraz z konrektorem Peterem Hanauem. Po 1708 zasady te wprowadzono także w innych parafiach.
24 VI 1706, w dniu święta patrona kościoła i w jego imienny, wykonano dedykowaną mu kantatę z muzyką Antona Albrechta Kocha (w latach 1704–1707 członka kapeli działającej przy kościele NMP, późniejszego twórcy i dyrygenta wrocławskiego Breslauisches Collegium Musicum) i słowami anonimowego autora (wydana drukiem przez Johanna Zachariasa Stollego). Nieco wcześniej, w 1706, ten sam Anton Albrecht Koch opublikował poświęconą mu serenadę (niepozbawioną elementów naukowej dyskusji).
W 1707 został pastorem kościoła św. Jana i był nim do śmierci. Należał do najaktywniejszych członków Ministerium Duchownego. 8 II 1717, wraz z kaznodzieją Benjaminem Neumannem, zaprezentował Radzie Miejskiej opracowany na zlecenie Ministerium Duchownego raport o ponownej działalności na terenie Gdańska wygnanego decyzją Rady w połowie 1716 z miasta zwolennika pietyzmu Heinricha Nicolausa Herberta, opartego o zeznania m.in. kaznodziei kaplicy św. Anny Jędrzeja Waszety i pastora kościoła Zbawiciela Johanna Davida Heinrichsdorfa. Był członkiem zespołu pracującego nad publikacją jednolitego gdańskiego katechizmu luterańskiego (1708) oraz nowego, jednolitego śpiewnika (zob. kancjonał), Danziger Gesangbuch. Prace na śpiewnikiem, przerwane w 1708 przez poprzedników, rozpoczęto 2 X 1711 i ukończono wraz z jego przedmową w 1719. Jego kazania wyróżniały się oryginalnością, np. gdy porównywał życie do Jarmarku Dominikańskiego, śmierć zaś do kończącego go usunięcia bud jarmarcznych. Wygłaszał kazania pośmiertne, m.in. w 1701 żegnał Friedricha Büthnera (swojego powinowatego, żonatego z Bremerówną).
W początkach 1722 doznał wylewu, zmarł po kilka lata trwającym paraliżu. Pozostawił po sobie zasobną bibliotekę, której spis inwentarza zawierał się w „dwóch opasłych tomach”. Do 1945 na północnej ścianie nawy chóru kościoła św. Jana wisiał jego portret, obecnie zaginiony.
Był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy z poślubioną 15 X 1696 w kościele NMP Euphrosine Reginą Kirsch, z którą miał dwójkę dzieci: Constantię Elisabeth (pochowana 23 IV 1767 w kościele NMP pod płytą nagrobną nr 208 w wieku 69 lat), pannę, oraz pastora Johanna Ludwiga. Po raz drugi żonaty z poślubioną w 1705 panną z domu Schröder (pochowana 1 XI 1759 w wieku 79 lat pod płytą nagrobną nr 208 w grobie Daniela Schrödera (1658–1706)), z którą miał synów pastora Johanna Carla Balthasara i Davida Heinricha (pochowany 27 VI 1777 w wieku 71 lat w kościele NMP pod płytą nagrobną nr 267), obu zapisanych 24 IV 1722 do przedostatniej klasy (secundy) Gimnzjum Akademickiego. David Heinrich w Gimnazjum Akademickim brał udział w dysputach pod kierunkiem Samuela Friedricha Willenberga, w 1728 był studentem w Jenie, następnie sekretarzem, m.in. Starego Miasta Gdańska, od 1736 żonatego z nieznanego imienia kobietą (pochowaną 3 III 1772 w wieku 56 lat w grobie męża).
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 237.
Kociumbas Piotr, Kancjonał luterańskiego Gdańska 1587–1810. Studium nad źródłami lokalnej niemieckiej pieśni kościelnej, Warszawa 2017, s. 100 i nn.
