OŁTARZ GŁÓWNY KOŚCIOŁA ŚW. JANA
| < Poprzednie | Następne > |
OŁTARZ GŁÓWNY KOŚCIOŁA ŚW. JANA, w prezbiterium, na głównej osi kościoła. Wykonany w latach 1599–1611 przez warsztat Abrahama van den Blockego. Obustronny, wykonany z różnych materiałów: cegły, piaskowca gotlandzkiego, marmuru czerwonego oraz szarego wapienia zbitego, w całości polichromowany.
Wykonanie ołtarza, który miał zastąpić stary zniszczony ołtarz gotycki, zostało zlecone po przejęciu świątyni przez luteran w latach 80. XVI wieku. Fundatorami powstania nowego, kamiennego ołtarza byli: Hans Wessel, Hans Köpe, Hans Klimke i Paul Bröcker. W 1587 zawaliło się sklepienie kościoła i wydatki bieżące nie pozwoliły na rozpoczęcie prac przy ołtarzu. Jego projekt powstał dopiero w 1597, wykonał go bliżej nieznany malarz z Nowych Ogrodów. Po zaakceptowaniu projektu wykonanie ołtarza powierzono Abrahamowi van den Blockemu. Prace trwały do 1602, do wybuchu w Gdańsku epidemii dżumy. Ostatecznie ołtarz wraz z polichromiami i złoceniem ukończono w 1611. W 1673 wzbogacono go o drewniane uszaki, a kolumny drugiej kondygnacji udekorowano motywem winorośli wykonanej z blachy miedzianej. Fundatorem tej dekoracji był Zacharias Zappio. Prace renowacyjne ołtarza przeprowadzano kolejno w latach 1737, 1742 oraz 1823. Daty te zostały uwiecznione na ołtarzu.
Pod koniec II wojny światowej, w chwili ewakuacji części obiektów wyposażenia kościoła, wielkość ołtarza uniemożliwiła jego demontaż, zabudowano go drewnianą konstrukcją. Podczas pożaru kościoła w 1945 ucierpiała warstwa malarska pokrywająca ołtarz, wiele zniszczeń powstało również w latach powojennych, kiedy kościół funkcjonował jako otwarta ruina. Prace konserwatorskie, trwające w latach 1995–1998, pozwoliły na przeprowadzenie pierwszych badań konserwatorskich obiektu. Wzmocniono wówczas strukturalnie zdezintegrowany materiał kamienny oraz przywrócono formę rzeźbiarską uszkodzonym elementom. Nową aranżacją kolorystyczną obiektu wykonano w latach 2018–2019.
Część zachodnia ołtarza jest poświęcona scenom z życia św. Jana. W predelli przedstawiono dwie płaskorzeźby: pascha żydowska oraz ostatnia wieczerza. Nastawa ołtarzowa jest podzielona na trzy kondygnacje. W najniższej części znajduje się monumentalna scena chrztu Chrystusa w Jordanie, a po bokach umieszczono figury św. Pawła oraz św. Jana. Powyżej przedstawienia głównego widoczne jest belkowanie z herbami Gdańska oraz Prus. W drugiej kondygnacji nad belkowaniem umieszczono dwa przedstawienia – Jana Chrzciciela nauczającego na pustyni oraz Salome z głową Jana Chrzciciela. Sceny te otoczone są figurami czterech ewangelistów. Powyżej widnieje scena zmartwychwstania Chrystusa, a wokół niej cztery filary z postaciami. Ołtarz wieńczy figura Mojżesza z tablicą 10 przykazań, nad którą umieszczono rzeźbę pelikana karmiącego młode. Dekoracja tylnej (wschodniej) części ołtarza zawiera inskrypcje pochodzące z Biblii i fragmentów psalmów. Znajdują się tam również tonda z wymalowanymi gmerkami fundatorów ołtarza.
Bezpośrednio po zainstalowaniu ołtarz krytykowany był za swój wystrój przez gdańskich kalwinistów, w jego obronie stawał m.in. diakon kościoła św. Jana, Johannes Walther.
Bibliografia:
Berent Iwona, Centrum św. Jana w Gdańsku – przewodnik po zabytkach, Gdańsk 2017.
Bogdanowicz Stanisław, Kościół św. Jana w Gdańsku, Gdańsk 1992.
Skibiński Franciszek, Warsztat Abrahama van den Blocke i publiczne przedsięwzięcia budowlane w Gdańsku w pierwszej ćwierci XVII wieku, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 77, 2015, nr 2.
Zakrzewska Maria, Dokumentacja Konserwatorska. Renesansowy Ołtarz Główny Abrahama van den Blocke z kościoła Św. Jana w Gdańsku, Gdańsk 1998.
