OSIEK
| < Poprzednie | Następne > |
_przy_ul._Sierocej_nad_dawnym_odga%C5%82%C4%99zieniem_Kana%C5%82u_Raduni,_1910.JPG)
i Sierot (w głębi) przy
ul. Sierocej nad dawnym odgałęzieniem Kanału Raduni, 1910
OSIEK (1312 Hakelwerk), dzielnica powstała po zajęciu Gdańska w 1308 przez Krzyżaków ( rzeź Gdańska w 1308), którzy przesiedlili tutaj rybaków zamieszkujących wcześniej gród (podgrodzie; Gdańsk - początki miasta), utrzymując dla osiedla prawo polskie. Pierwotnie obejmował obszar w granicach obecnych ulic Podwale Staromiejskie, Tartaczna, Sieroca, Kanał Raduni, Stolarska, Mniszki, Profesorska i Igielnicka. Centrum, obejmujące około 40 posesji, stanowił obszar zamknięty fosą (zasilaną przez Kanał Raduni) i zapewne drewnianym częstokołem, biegnącym przy obecnych ulicach Podzamcze, Sieroca, Browarna i Olejarnia. Pozostały obszar zajmowały łąki i nieużytki.
Około 1348 teren łąkowy sięgający do obecnego Targu Rybnego przyłączono do Głównego Miasta Gdańska. Po 1381 przy ul. Burggasse uff der Aldenstadt Danczke Krzyżacy założyli łaźnię dla załogi zamku. W 1422 łaźnia już nie istniała, miejsce po niej Krzyżacy przekazali w prywatne ręce na założenie tartaku (An der Schneidemühle, obecnie ul. Tartaczna), który sięgał od obecnego pl. Obrońców Poczty Polskiej do obecnej ul. Podzamcze (włącznie z obecnym boiskiem Technikum Łączności). Spalony w XVI wieku, odbudowany, dostarczał materiału między innymi do wyrobu słynnych mebli gdańskich. W końcu XIV wieku obszar między obecnymi ulicami Mniszki, Profesorską, Igielnicką przejęły brygidki ( Nonnenhof), co spowodowało włączenie go w połowie XV wieku do Starego Miasta. W 1402 przekazano Staremu Miastu również obszar łąkowy między obecną ul. Stolarską (wzmiankowaną od 1480) a Browarną, uzyskując w zamian łąki na północy, obecna ul. Rybaki Dolne (w 1570 mang den Seigen, następnie Niedere Seigen) i Rybaki Górne (Hohe Seigen), z prawem żeglugi po Kanale Raduni. Główną ulicą Osieka była ul. Panieńska (w 1663 Jungferngasse), wcześniej zwana Ciemniczną (w 1489 Tymmenitzengasse), od aresztu w piwnicach istniejącego tu ratusza, zwanego Polskim (przy zbiegu obecnej ul. Panieńskiej z ul. Podzamcze, w stronę ul. Stolarskiej). Po formalnym nadaniu prawa chełmińskiego i włączeniu Osieka najpierw do Głównego Miasta (1454), a następnie do Starego Miasta, ratusz przestał pełnić swoją funkcję i w 1597 został sprzedany w ręce prywatne.
Na terenie między obecną ul. Stajenną (w 1778, Am Stein – od polskiego „stajnia”), Osiekiem, Nową Sierocą (w 1796: Spendhausneugasse – obecne Stare Domki) i Rybakami Dolnymi, istniał cmentarz rembowski ( cmentarze na terenie Śródmieścia. Osiek). Po 1454 zaczęto go zabudowywać, a nazwa w formie Rambau, interpretowana jako ramy do bielenia płótna, przeszła na sąsiednią ulicę, po II wojnie światowej spolszczoną wtórnie na Krosna. Kościołem parafialnym dla Osieka był kościół św. Katarzyny.
W 1495 w 120 posesjach mieszkało około 600 osób, w 1624 w 140 posesjach około 1000. Około 1675 do tartaku (na ul. Tartaczną) przeniesiono ze Starego Miasta (z rogu obecnej ul. Kowalskiej i Targu Drzewnego) kaszarnię. W 1699 otwarto Dom Dobroczynności (sierociniec), który dał nazwę obecnej ul. Sierocej. W 1707 przy obecnej ul. Osiek (Kleine Ölmühlengasse) wybudowano ciągarnię drutu i olejarnię, powstał tu także folusz (zakład obróbki sukna) z siedmioma (lub ośmioma) stąporami i młyn tabakowy (do mielenia tytoniu). W 1805 roku folusz i młyn tabakowy zostały wydzierżawione, kaszarnią administrowały władze Gdańska, w 1843 funkcjonował już tylko folusz.
26 I 1817 na ul. Tartacznej otwarto warsztat rusznikarski, a następnie fabryczkę karabinów Johanna F. Geschkata, w związku z budową pobliskiego szpitala wojskowego (w miejscu Domu Poprawy) przeniesioną w 1839 na obecną ul. Łąkową 21 (dając początek mieszczącej się tam fabryce karabinów). W połowie XIX wieku na ul. Rybaki Dolne otwarto szkołę dla dziewcząt, w 1878 na ul. Osiek 11/12 ( Gdańska Fundacja Oświatowa) sześcioletnią szkołę dla chłopców, przy której (od wschodu) w 1903 dobudowano łaźnię publiczną. W 1884 przy ul. Tartacznej wybudowano młyn, funkcjonujący do 2001. W 1942 przy ul. Olejarnia rozpoczęto budowę sześciokondygnacyjnego schronu przeciwlotniczego, z podwójnym dachem z warstwą piasku pomiędzy żelbetowymi płytami, o powierzchni około 1000 m². Pracowali przy nim więźniowie niemieckiego obozu karnego w Maćkowach.
Po II wojnie światowej stale pozostaje w gestii miejskiego wydziału zarządzania kryzysowego i ochrony ludności, czasowo znajdował się tu między innymi magazyn wód mineralnych, obecnie pozostaje w dzierżawie spółki Bunkier, z planami urządzenia centrum kulturalnego. W 1945 obszar Osieka uległ w większości zagładzie. Zachowała się zabudowa ul. Osiek (łaźnia funkcjonowała do początku lat 40.), Stare Domki, części ul. Sierocej z Domem Dobroczynności, młyn i kamieniczka przy ul. Tartacznej, kamieniczka przy ul. Podzamcze, trzy kamieniczki przy ul. Panieńskiej oraz zaniedbane domy na Rybakach Górnych.
| Ulica | Nazwy historyczne | Informacje o nazwie współczesnej | Uwagi |
|---|---|---|---|
| Browarna | 1608–1945 Hinter Adlers Brauhaus (Za Browarem Adlera) | obecna nazwa od 1945 | |
| Igielnicka | zob. tabela z ulicami w haśle Stare Miasto | ||
| Krosienka | XVII wiek achtern Thun, poźniej hinterm Zaun (Za Płotem) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1882–1945 Klein Rammbau (Mała Rama), od ram do bielenia sukna | |||
| Krosna | 1478 Rambauwen Kirchhoff (Cmentarz Rębowski, Cmentarze na terenie Śródmieścia. Osiek) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1648 alte und neue Rahmbau (Stare i Nowe Ramy) | |||
| do 1945 Rammbau od ram do bielenia sukna | |||
| Kumoszki | 1608 bez nazwy | obecna nazwa od 1945 | |
| 1619 Bäckergasse (Piekarska) | |||
| 1650–1945 Plappergasse (Kumoszki) | |||
| Olejarna | 1495 Tymmenitzengasse (Ciemnicza), od „ciemnicy” (aresztu) w budynku ratusza Osieka | obecna nazwa od 1945 | |
| 1608 Kehrwiedergasse (Zaułek) | |||
| 1763 Öhlmühlengasse (Olejarniana) | |||
| do 1945 Öhlmühlengasse Große | |||
| Osiek | 1312 hakelwerk (Osiek), początkowo nazwa terenu, od 1608 stosowana dla kilku ulic | obecna nazwa od 1945 | |
| 1624 Vergessene Gasse (Zapomniana), początkowo nadal dla kilku ulic | |||
| później do 1945 Hakelwerk w obecnym zakresie | |||
| Panieńska | 1489 Im Langen Kruge (Przy Długiej Karczmie) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1624 Lawendelgasse (Lawendowa) i Rittergasse (Rycerska) | |||
| 1663–1945 Jungferngasse (Panieńska), prawdopodobnie od ulicznych „panienek” | |||
| Podzamcze | 1624 Rittergasse (Rycerska) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1763 Burggraben Strasse (Fosa Zamkowa), później do 1945 zniekształcona na Burggrafenstrasse (Burgrabiowską) – jedna z dwóch ulic w Śródmieściu, które określano jako „ulice” (Strasse), a nie „uliczki” (Gasse) | |||
| Refektarska | od 1523 Ketischer Ort (Zaułek Ketha), od Tewesa Ketha, który tu mieszkał | obecna nazwa od 1945 | |
| 1773–1945 zniekształcone na Köksche Gasse (Kucharska) | |||
| Rybaki Dolne | 1570 Auf lub Mang den Seigen (Na Rybakach, ściśle biorąc „Seigen” oznaczało dziurkowane pojemniki (cadzki) do przechowywania ryb w wodzie) – od rybaków, którzy od 1402 wpływali do Kanału Raduni | obecna nazwa od 1945 | |
| od XVIII wieku do 1945 Niedere Seigen (Rybaki Dolne) | |||
| Rybaki Górne | zob. tabela z ulicami w haśle Stare Miasto | ||
| Sieroca | 1624 Vergessene Gasse (Zapomniana) | obecna nazwa od 1945 | |
| później do 1945 Am Spendhaus (Przy Przytułku), od otwartego w 1699 Domu Dobroczynności / Sierocińca | |||
| Sołecka | 1476–1945 Schulzengasse, od sołtysa i położonego w pobliżu ratusza Osieku | obecna nazwa od 1945 | |
| Stajenna | 1778–1945 Am Stein (Przy Kamieniu), nazwa nie od kamienia, lecz od polskiego słowa „stajnia” (stajnie były tu już w XVI wieku) | obecna nazwa od 1945 | |
| Stare Domki | 1700 Neugasse an der Radaune (Nowa Nad Radunią) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1796–1945 Spendhaussche Neugasse (Nowa Sieroca) | |||
| Stolarska | zob. tabela z ulicami w haśle Stare Miasto | ||
| Tartaczna | od XVII wieku do 1945 An der Schneidemühle (Przy Tartaku), od tartaku założonego tutaj w 1422 roku, na którego miejscu zbudowano młyn | obecna nazwa od 1945 | |
| Zamkowa | 1624–1945 Schlossgasse | obecna nazwa od 1945 | historyczny zakres: od ul. Tartacznej do ul. Panieńskiej |
| Zapiecek | 1619 Bäckergasse (Piekarska) | nazwa od 1945 | nie istnieje – biegła między obecną Panieńską a Sierocą, równoległa do Zamkowej |
| do 1945 Bäckergasse Kleine (Mała Piekarska) | |||
| Zgorzelisko | 1694–1945 Brandstelle | nazwa od 1945 | nie istnieje – biegła między obecnymi garażami i bunkrem a ul. Olejarną 6–7 |
