PAJĄK LEON, obrońca Westerplatte w 1939, honorowy obywatel Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
LEON PAJĄK (5 X 1909 Krasna Dąbrowa, gmina Pionki, województwo mazowieckie – 26 XI 1990 Kielce), obrońca Wojskowej Składnicy Tranzytowej (WST) na Westerplatte w 1939 w stopniu porucznika, honorowy obywatel miasta Gdańska. Syn Stanisława i Weroniki z domu Kulbarczyk. Ukończył szkołę powszechną w rodzinnej wsi, kontynuował w gimnazjum w Kozienicach (ukończył pięć klas) i gimnazjum w Pińsku. W 1931 powołany do odbycia obowiązkowej służby wojskowej w 20. Pułku Piechoty w Krakowie. Pozostał w służbie zawodowej wstępując do Szkoły Podchorążych Piechoty w Komorowie koło Ostrowi Mazowieckiej. Ukończył ją 15 VIII 1934 z jednoczesną promocją na pierwszy stopień oficerski – podporucznika (33. lokata). Do służby skierowany na stanowisko dowódcy plutonu do 4. Pułku Piechoty Legionów w Kielcach (w ramach mobilizacji wchodził w skład 2. Dywizji Piechoty Legionów). Od 15 X 1934 dodatkowo wykładowca w dywizyjnej Szkole Podchorążych Rezerwy. 1 III 1938 mianowany dowódcą kompanii karabinów maszynowych. 15 III 1939 awansowany do stopnia porucznika.
W marcu 1939 wyznaczony na dowódcę plutonu wartowniczego, złożonego z 80 żołnierzy 2., 3., i 4. Pułku Piechoty Legionów, oddelegowanego do pełnienia służby w WST na Westerplatte. Przybył 17 III 1939 z grupą pierwszych 23 żołnierzy. W drodze wyjątku uzyskał zgodę na zawarcie 30 VII 1939 w Kielcach związku małżeńskiego z Jadwigą z domu Sulikowską. Otrzymał siedmiodniowy urlop (od 28 VII do 3 VIII 1939) od szefa Wydziału V (Wojskowego) Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w II Wolnym Mieście Gdańsku, Wincentego Sobocińskiego.
W planach obronnych WST wyznaczony na dowódcę placówki „Prom”, na pierwszej linii obrony „Odcinka Wschód” (obsada 20 żołnierzy, 1 ckm, 1 rkm, 1 lkm). W nocy z 31 VIII na 1 IX 1939, ze względu na przeziębienie, nocował w koszarach. Po pierwszym ostrzale artyleryjskim pancernika „Schleswig-Holstein”, wraz z kilkoma żołnierzami z koszar, dotarł do Wartowni Nr 1, następnie do placówki „Prom”, która pod dowództwem chorążego Jana Gryczmana odparła już pierwsze niemieckie natarcie. Przejął dowodzenie, podczas wsparcia ogniowego własnych moździerzy (ze stanowiska przy koszarach) niegroźnie trafiony w policzek odłamkiem moździerzowego granatu. W czasie drugiego strzału artyleryjskiego pancernika „Schleswig-Holstein” (od godziny 7:38 do 8:15) połączył się telefonicznie z dowódcą, mjr. Henrykiem Sucharskim w celu złożenia meldunku sytuacyjnego. W trakcie rozmowy trafiony odłamkami pocisku w obie nogi i podbrzusze. Odniósł ciężką ranę, utracił dużo krwi. Zdążył przekazać dowództwo chorążemu Janowi Gryczmanowi.
Prowizorycznie opatrzony, odniesiony przez dwóch sanitariuszy do koszar. Umieszczony wraz z innymi rannymi w prowizorycznym szpitalu polowym zorganizowanym w stołówce koszar. Nieprzytomny, wobec pogarszającego się stanu, zoperowany (z powodu braku narządzi i medykamentów przy pomocy adoptowanych narzędzi, bagnetu, przy oświetleniu lamp naftowych) przez lekarza WST, kapitana Mieczysława Słabego.
Po kapitulacji umieszczony przez Niemców w gdańskim szpitalu. 27 I 1940 przeniesiony do szpitala w Stalagu I A Stablack (Stabławki, gmina Górowo Iławeckie, województwo warmińsko-mazurskie). Od 20 III do 5 V 1942 w Oflagu XII A w Hadmar (powiat Limburg–Weilburg, Hesja), od 8 V 1942 do 29 IV 1945 w Oflagu VII A w Murnau (powiat Garmisch-Partenkirchen, Bawaria). Wraz z innymi jeńcami oswobodzony przez oddziały amerykańskiej 12 Dywizji Pancernej.
26 VII 1945 przyjęty do II Korpusu Polskiego we Włoszech. Pełnił funkcję dowódcy kompanii. Od września 1946 w Wielkiej Brytanii. Zgłosił akces do powrotu do Polski, 5 XII 1946 na pokładzie statku „Ave Marine” dotarł do Gdańska i powrócił do Kielc. Jako inwalida wojenny nie został powołany do wojska. Od 1 I 1947 referent w Kieleckich Zakładach Wyrobów Metalowych. W 1972 przeszedł na emeryturę ze stanowiska kierownika działu obsługi eksploatacji tych zakładów.
Po 1956 radny Kielc, członek Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD), między innymi prezes zarządu wojewódzkiego, członek Rady Naczelnej w Warszawie, członek Prezydium i zastępca przewodniczącego Zarządu Wojewódzkiego Związku Inwalidów Wojennych (ZIW) w Kielcach. Od 1960 pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego Miejskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu (FJN).
Był inicjatorem i realizatorem gdańskich zlotów obrońców Westerplatte. Na I Zjeździe Westerplatczyków w 1957 wygłosił przemówienie. W 1960 inicjator pierwszych prób ustalenia imiennej listy załogi Westerplatte w dniu 1 IX 1939. Podczas uroczystości sprowadzenia na Westerplatte 1 IX 1971 szczątków majora Henryka Sucharskiego złożył swojemu byłemu dowódcy ostatni raport „Panie majorze, Westerplatte jest znowu polskie!”.
W 1983 otrzymał honorowe obywatelstwo Kielc. 8 V 1985, jako jeden z 22 w tym roku, wpisany do Honorowej Księgi Czynów Żołnierskich. W 1989 awansowany do stopnia komandora rezerwy MW. 21 V 1998, razem ze wszystkimi Westerplatczykami, honorowy obywatel Miasta Gdańska.
Odznaczony Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari (1957), Orderem Sztandaru Pracy II Klasy (1978), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1964), Krzyżem Oficerskim OOP (1971), medalem „Za udział w wojnie obronnej 1939” (1981), Medalem 30-Lecia Polski Ludowej (1974), Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945 (1972), brązowym (1969) i srebrnym (1975) medalem „Za zasługi dla obronności Kraju”, Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1977), Odznaką Grunwaldzką (1960), odznaką „Za Zasługi dla Gdańska” (1984). Pochowany na Cmentarzu Starym w Kielcach.
Bibliografia:
Archiwum Państwowe Gdańsk, Akta Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polski, sygn. 259/1068, k. 101, Rozkaz Komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej Westerplatte Nr 15 z dnia 15 kwietnia 1939 r.; k. 113, Rozkaz Nr 27 Komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej Westerplatte z dnia 31 lipca 1939.
Górnikiewicz-Kurowska Stanisława, Westerplatczycy. Losy Obrońców Wojskowej Składnicy Tranzytowej, Gdańsk 1999.
Rut Sławomir, Wojciech Samól, Jarosław Tuliszka, Westerplatczycy – lista 1939. Skład załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte w Wolnym Mieście Gdańsku 1 września 1939 r., Gdańsk 2023 (przez indeks).
Tuliszka Jarosław, Westerplatte 1926-1939, Toruń 2011.
http://www.um.kielce.pl/uhonorowani_przez_miasto/honorowi_obywatele/.
http://cmentarium.sowa.website.pl/Cmentarze/spisKielce.html/.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Honorowa_Ksi%C4%99ga_Czyn%C3%B3w_%C5%BBo%C5%82nierskich.
