PROITE JOHANN, burmistrz Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANN PROITE (po 25 XII 1511 Gdańsk – 14 VIII 1578 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Pochodził z rodziny o korzeniach angielskich, kalwinista. Syn Georga (1466 Gdańsk – 21 V 1517 Gdańsk), ławnika (od 1502), rajcy (od 1506) Głównego Miasta i Elisabeth, córki burmistrza Johanna Scheweckego. Studiował w 1526 na uniwersytetach w Lipsku i Frankfurcie nad Odrą. Zanim podjął karierę urzędniczą w mieście zajmował się działalnością handlową. Od 1540 prowadził interesy w Londynie, przebywając w faktorii kupców hanzeatyckich.
Od 1545 był ławnikiem, od 1549 rajcą, w tym roku także i sędzią. Od 1557 burmistrz. Pierwszym burmistrzem był w 1558, 1562, 1566, 1570, 1573, 1576 i 1577, drugim w 1557, 1565, 1569 i 1575, trzecim w 1560, 1561, 1564, 1568, 1572 i 1574, czwartym w 1559, 1563, 1567, 1571 i 1578. W latach 1561 i 1565 burgrabią królewskim w Gdańsku.
Uchodził w opinii współczesnych za zręcznego dyplomatę. Był wielokrotnie wysłannikiem Gdańska na zjazdy hanzeatyckie, a także do Londynu, w sprawach związanych z przywilejami handlowymi. W 1553 wspierał misję dyplomatyczną burmistrza Johanna von Werdena. W 1561 był wysłannikiem Gdańska na uroczystość koronacji króla szwedzkiego Eryka XIV, od którego udało mu się uzyskać potwierdzenie dawnych przywilejów handlowych Gdańska w portach szwedzkich; podczas pobytu w Szwecji został przez Eryka XIV pasowany na rycerza. W 1562 jako prezydujący (pierwszy) burmistrz przyczynił się do rozbudowy twierdzy w Wisłoujściu. W 1556 i 1557 brał udział w zabiegach o uzyskanie od króla polskiego Zygmunta II Augusta przywileju swobodnego kultu luterańskiego w Gdańsku. W 1569 wszedł w skład delegacji gdańskiej (wraz z burmistrzami Georgiem Kleefeldem, Constantinem Ferberem i rajcą Albrecht Giese) na sejm lubelski w związku z nieprzyjęciem w Gdańsku komisji Karnkowskiego. Został wówczas pozwany (wraz z towarzyszami) przed sąd sejmowy pod zarzutem obrazy majestatu królewskiego, rebelii i niewierności władcy. Bronił się przed oskarżeniem, argumentując, że nie występował przeciw monarsze jako osoba prywatna, lecz jako urzędnik i przedstawiciel miasta. Aresztowany 27 VII 1569 i uwięziony w Piotrkowie; 20 VIII 1569 pozbawiony formalnie przez króla godności burmistrza (bez realnych reperkusji w mieście, urząd zachował podobnie jak Georg Kleefeld i Constantin Ferber). Krytykowany za swoją postawę w epigramatach Piotra Roizjusza, członka komisji królewskiej, poetę i prawnika, w Gdańsku po powrocie witany uroczyście m.in. utworami profesora Gimnazjum Miejskiego, Achatiusa Curäusa i rektora szkoły mariackiej Valentinusa Schrecka.
Współdecydował w 1576 o poparciu cesarza Maksymiliana II w wyborze na króla Polski przeciw Stefanowi Batoremu, któremu też odmówił złożenia przysięgi wierności. W 1577 roku angażował się w przygotowania do oblężenia Gdańska i wojny Gdańska z królem. W 1578 stanął na czele poselstwa gdańskiego wysłanego do Stefana Batorego w celu podpisania pokoju pomiędzy władzami miejskimi a monarchą. Jako wywodzący się z Anglii wspierał przybywających do Gdańska kupców angielskich (po części także i szkockich), często składając nawet osobiste poręczenie przy ubieganiu się przez nich o prawo obywatelskie w mieście (zwłaszcza gdy nie posiadali wymaganego gdańskim prawem tak zwanego listu dobrego urodzenia).
Od 3 XII 1542 był żonaty z Cathariną (1524 – 14 II 1586), córką kupca holenderskiego zamieszkałego w Gdańsku Arnolda (Arndta) von der Schilling. Miał dziewięcioro dzieci – synów: Georga (14 X 1544 Gdańsk – 25 I 1602 Gdańsk), ławnika (od 1593), rajcę (od 1596); Johanna (1554 – 28 VII 1623), kupca, ławnika (od 1602), rajcę (od 1605), burgrabię królewskiego (1613, 1617 i 1623), kamlarza (1618), wspierającego renowację Kaplicy Rajców w kościele Najświętszej Marii Panny oraz budowę Wielkiej Zbrojowni, dwukrotnie żonatego: od 19 XI 1589 z Elisabeth Blomken (zm. 1610), z którą miał siedmioro dzieci, oraz od 1612 bezdzietnie z Anną Schnitter (1586–1635); Arndta (zmarł jako kawaler w 1588) i Constantina (1565 – 26 III 1569) oraz córki: Elisabeth (1546 – 27 IX 1602 na dżumę), Catharinę (1550 – pochowana 11 VII 1602 w kościele NMP w grobie nr 263), od 14 II 1580 drugą żonę Georga Mehlmanna (1551–1605), kupca, ławnika (od 1585), rajcy (od 1589), burgrabiego (1602), prowizora szpitala św. Elżbiety, budowniczego Rady Miejskiej (1595), matkę jego sześciorga dzieci, Annę (ur. 1552), od 12 XI 1594 trzecią żonę Georga Munkenbecka (1547–1623), Cordulę (1562–1639), od 1602 bezdzietnie zamężną za wdowca Daniela Hübnera (pochowany 30 XII 1610 w wieku 53 lat), witryka kościoła NMP, od 1604 przedstawiciela kalwinistów w Kwartale Kogi i Hedwigę (4 X 1560 – 21 X 1592), od 28 II 1588 czwartą żonę burmistrza Johanna van der Lindego, matkę jego dwóch córek.
Jego nazwisko uwieczniono w nazwie niewielkiej żuławskiej miejscowości Breitefeld (obecnie Szerzawa), która od końca XVI wieku nosiła nazwę Proitenfeld. W Wielkiej Zbrojowni przechowywany był na początku XVII wieku jego konny pomnik.
