PRZEWODNIKI PO GDAŃSKU
| < Poprzednie | Następne > |
PRZEWODNIKI PO GDAŃSKU. Bibliografia Gdańska do 1985 odnotowała 168 wydawnictw tego typu dotyczących samego miasta, jego poszczególnych dzielnic czy uzupełnionych informacjami o najbliższej okolicy, głównie o kurorcie w Sopocie. Po 1960 dużym zainteresowaniem turystów cieszyły się zarówno przewodniki po terenie całego Trójmiasta, jak i po dawnym ► województwie gdańskim. W 2019 ich liczbę wraz z wieloma reprintami ocenia się na około 200.
Pierwszą publikacją o charakterze informatora dla turystów i miłośników Gdańsku w układzie rzeczowych haseł, kilkakrotnie wznawianym, była praca zasłużonego pedagoga i badacza przeszłości miasta ► Matthiasa Gotthilfa Löschina Danzig und seine Umgebungen (Gdańsk i jego okolice, 1828, 1836, 1853, 1860). Kolejne jej wydania były wzbogacane o nowe hasła, a te istniejące poszerzano o dalsze informacje o charakterze historycznym. Inny układ i charakter miała praca urzędnika miejskiego, literata, działacza społecznego ► Wilhelma Ferdinanda Zerneckego Neuester Wegweiser durch Danzig und dessen Umgegend (Najnowszy przewodnik [dosł. drogowskaz] po Gdańsku i jego okolicy, 1843, wydanie polskie: Cały Gdańsk za dwadzieścia srebrnych groszy, 2010). Zawierała ona 535 haseł rzeczowych w układzie alfabetycznym, przedstawiających informacje o najważniejszych zabytkowych oraz współczesnych autorowi obiektach w mieście, o wydawanej prasie, o wielu osobach z jego przeszłości. Informacje dotyczące lat po 1814 były uzupełniane danymi statystycznymi.
Dla historyka badającego dzieje XIX-wiecznego Gdańska przewodniki Matthiasa Gotthilfa Löschina i Wilhelma Ferdinanda Zerneckego są cennym źródłem historycznym. W 2. połowie XIX wieku wzorem innych miast europejskich i niemieckich przewodniki zmieniły swój charakter i układ. Wydawnictwa typu leksykon zastępowano publikacjami dla turystów zwiedzających miasto, układ haseł dostosowywano do tras, którymi spacerowali. Prekursorem stała się 120-stronicowa praca anonimowego autora, opublikowana w 1861 przez wydawnictwo ► Augusta Wilhelma Kafemanna, Illustrierter Führer durch Danzig und seine Umgebungen (Ilustrowany przewodnik po Gdańsku i jego okolicach), do 1940 mająca 10 wydań. Początkowo była ona ilustrowana rysunkami, po 1900 – fotografiami gdańskich obiektów. Terminem „okolice” określano dzisiejsze przedmieścia Gdańska. Skromniejszy objętościowo był przewodnik Alberta Rudolpha Neuer Führer durch Danzig und Umgegend (Nowy przewodnik po Gdańsku i jego okolicy, 1882, wznawiany 1885, 1887, 1889). Na przełomie XIX i XX wieku na rynku wydawniczym dominowały przewodniki po Gdańsku, ► Oliwie i Sopocie literatki i znawczyni dziejów miasta ► Johanny Augustiny Elisy Püttner. Najpopularniejszym z nich był Danzig, ehemalige Freie Reichs- und Hansestadt, jetzt Hauptstadt der Provinz Westpreußen (Gdańsk, dawne Wolne Miasto królewskie i hanzeatyckie, obecnie stolica prowincji Prusy Wschodnie, 1888, 1894, 1899, 1901, 1906). Autorka proponowała turyście najbardziej interesujące trasy, informacje o poszczególnych obiektach zawierały dużo wiadomości z historii, mówiły też o ich współczesnej roli. Inny przewodnik jej autorstwa: Jäschkenthal und der Johannisberg bei Danzig (1890) ukazał się w polskim wydaniu w 2015 pod tytułem Jaśkowa Dolina i Góra Jana nieopodal Gdańska. Po 1901 przewodniki były bogato ilustrowane zdjęciami, dołączano do nich aktualne plany miasta i jego dzielnic. Wydawane były przez zasłużoną dla Gdańska oficynę Augusta Wilhelma Kafemanna, dla historyka jej publikacje mają dużą wartość dokumentalną. W 1912, podczas odbywającego się w Gdańsku i Sopocie VII Ogólnoniemieckiego Kongresu Esperantystów wydano przewodnik po Gdańsku w języku esperanto „Guidlibro tra Dancigo”.
Typowymi merkantylnymi edycjami były publikowane na przełomie XIX i XX wieku przez gdańskie i niemieckie oficyny liczne przewodniki z bardzo ogólnymi informacjami o mieście i jego zabytkach. Na wzmiankę zasługuje tu opracowany i firmowany przez Zarząd Miasta Führer durch Danzig (Przewodnik po Gdańsku, 1910, 1911, 1912, 1914). Wydawano też przewodniki po gdańskich kurortach ► Westerplatte i ► Brzeźno, np. Westerplatte. Ostseebad (Westerplatte. Kąpielisko bałtyckie, 1900 i 1912), Gustava Feyerabenda Ostseebad Brösen (Kąpielisko bałtyckie Brzeźno, 1899 i 1901), Oliva. Luftkurort (Oliwa. Uzdrowisko klimatyczne, 1924). Wiele dalszych o różnym poziomie merytorycznym i edytorskim ukazało się w języku niemieckim do 1945, wśród nich należy wymienić Antona Bertlinga Illustrierter Führer durch Danzig und Westpreußen (Ilustrowany przewodnik po Gdańsku i Prusach Wschodnich, 1911, 1920, 1924), Richarda Hartwiga i ► Walthera Domansky’ego Wanderbuch der Danziger Neuesten Nachrichten (1914), zredagowany przez pisarza ► Carla Lange Kleiner Führer durch die Freie Stadt Danzig, (1923), ► Hansa Bernharda Meyera Danzig (1939). Po 1933 pojawiły się również wydawnictwa o antypolskim nastawieniu, np. autorstwa Hansa Strohmengera i inne, a także znanego badacza dziejów i kultury Gdańska ► Friedricha Schwarza Danzig: Führer durch Stadt und Umgebung (Gdańsk: przewodnik po mieście i okolicy, 1936).
W omawianym okresie ukazało się także kilka kompetentnych przewodników w języku polskim, przeznaczonych dla polskich turystów oraz dla Polaków osiadłych tu po 1920. Na trwałe zapisały się w gdańskiej literaturze krajoznawczej prace wydawane przez księdza ► Tadeusza Kruszyńskiego Przewodnik po Gdańsku i okolicy (1914), księdza ► Kamila Kantaka Ilustrowany przewodnik po Gdańsku i okolicy (1921), wybitnego polskiego krajoznawcy Mieczysława Orłowicza Przewodnik po Gdańsku, Oliwie i Sopotach z planem miasta (1921, 1928) oraz wydany przez ► Gdańską Macierz Szkolną autorstwa Józefa Zawirowskiego Przewodnik po Gdańsku (1929, 1932, 1939; wydanie uzupełnione 1939 z ► Bronisławem Gawłem). Kilka z nich zostało po 1990 wydane ponownie przez prywatnych edytorów w formie reprintów.
Po II wojnie światowej korzystano początkowo z przedwojennych polskich wydawnictw. Nowością było opublikowanie przez ► Jana Kilarskiego Gdańsk miasto nasze: przewodnik po starym i nowym (1947), opartego na jego przedwojennej pracy z serii „Cuda Polski – Gdańsk” (1938). Jan Kilarski był też współautorem wydanego wspólnie z Mieczysławem Kuźniakiem Poznaj Gdańsk: przewodnik-informator (1949). Drukowanie kolejnych przewodników po Gdańsku wznowiono w latach 60. XX wieku. Dominowały wówczas prace ► Franciszka Mamuszki, dotyczące miasta i ziemi gdańskiej. Wśród nich: Gdańsk i ziemia gdańska (1966). Bestsellerem był wydany w 1968 przewodnik z tekstem ► Andrzeja Januszajtisa i rysunkami satyrycznymi ► Zbigniewa Jujki Z uśmiechem przez Gdańsk (1968), wznowiony i uzupełniony w 2003. Z innych na uwagę zasługują prace historyka sztuki Lecha Krzyżanowskiego Gdańsk, Sopot, Gdynia, przewodnik (1970 i 1973) oraz zasłużonych przewodników turystycznych Kazimierza Małkowskiego i ► Stanisława Podgórczyka Przewodnik po Trójmieście. Gdańsk, Sopot, Gdynia (1974 i 1979).
Po 1990 rynek wydawniczy oferował turystom zdezaktualizowane reprinty przedwojennych przewodników oraz tworzone na zasadzie kompilacji publikacje merkantylnych gdańskich wydawnictw. Ich zaletą były edycje obcojęzyczne. Rarytasem stały się monotematyczne edycje: ► Jerzego Litwina Morskie zabytki Gdańska (1999) i miasto widziane oczyma historyka sztuki: ► Jacek Friedrich Gdańsk, seria: „Miasto dla ciekawych” (2006).
