PTAKI

< Poprzednie

Następne >

Samica nurogęsi w Ptasim Raju

Perkoz dwuczuby
z młodymi w rezerwacie
Ptasi Raj

Mewia Łacha, 2021

PTAKI. W latach 1800–2010 w Gdańsku stwierdzono występowanie 339 gatunków ptaków (75% gatunków ptaków stwierdzonych dotąd w Polsce). Połowę z nich stanowią ptaki związane z siedliskami wodnymi, 30% zamieszkuje lasy, pozostałe gatunki – tereny otwarte i zurbanizowane. Zespół ptaków w Gdańsku jest bardziej różnorodny niż w innych miastach europejskich, co wynika ze zróżnicowania siedlisk, położenia miasta na wybrzeżu na trasie szlaków wędrówkowych oraz łagodnego klimatu morskiego ( klimat i bioklimat), który sprzyja zimowaniu licznych i wielogatunkowych stad ptaków.

W latach 1980–2010 w Gdańsku gniazdowało 159 gatunków. Najcenniejsze gatunki lęgną się na wybrzeżu, przy ujściu Wisły ( Przekop Wisły), gdzie w kolonii lęgowej rybitw gniazduje rzadka i zagrożona rybitwa czubata (300–570 par), dla której jest to obecnie jedyne lęgowisko w kraju i kluczowa ostoja nad Morzem Bałtyckim; rybitwa rzeczna ma tu jedną z największych krajowych kolonii (do 360 par) i podobnie rybitwa białoczelna (do 50 par). Plaże nadmorskie między Stogami a Przekopem Wisły zasiedla kilka par sieweczki obrożnej. W Gdańsku gniazdują 3 gatunki mew, w tym mewa srebrzysta, która do lat 90. XX wieku występowała w kolonii przy ujściu Wisły (maksymalnie do 200 par), następnie na falochronie Portu Północnego, a obecnie coraz liczniej zasiedla zabudowania Gdańska. Bardzo rzadka mewa pospolita gniazduje koło Przegaliny i na Przeróbce (2–3 pary). W rejonie Wyspy Sobieszewskiej jeszcze niedawno spotykano lęgnącego się w norach ohara. Od kilkunastu lat gniazduje tu w dziuplach starych drzew tracz nurogęś (do 8 par). Siedliska wodne otoczone szuwarami mają istotne znaczenie dla lęgowego łabędzia niemego (30–40 par), który w Gdańsku ma największą krajową populację miejską. W strefie peryferyjnej miasta, w siedliskach podmokłych, występuje drapieżny błotniak stawowy (11–13 par) oraz bąk (do 5 samców), m.in. w rezerwacie Ptasi Raj ( rezerwaty przyrody), na Zielonych Wyspach i na moczarze koło osiedla Cztery Pory Roku ( Chełm). Spokrewniony z nim bączek (najmniejsza krajowa czapla) gniazduje w Gdańsku bardzo rzadko (pojedyncze pary). Żuraw (3–4 pary) występuje w Ptasim Raju, w Górkach Zachodnich i na peryferiach południowo-zachodnich Gdańska. W ogrodzie zoologicznym w Oliwie gniazduje 50 par czapli siwej, tworząc nietypową kolonię miejską. Bardzo rzadko gniazduje na Pomorzu Gdańskim perkoz rdzawoszyi, którego 2–3 pary zasiedlają zbiornik w pobliżu Jasienia. Na potokach Lasów Oliwskich występuje pliszka górska (6–8 par), np. na Strzyży, Potoku Oliwskim i niewielkich strumykach w ZOO. W podobnych miejscach występuje rzadki zimorodek (pojedyncze pary). Bocian biały gniazduje najliczniej na peryferiach miasta – z 18 par aż 9 na Wyspie Sobieszewskiej. Sokół pustułka gniazduje (10–20 par) w śródmieściu i na nowych osiedlach mieszkaniowych, na starych kościołach i blokach mieszkalnych; żeruje zwykle na peryferiach miasta. Ważne dla ptaków są Lasy Oliwskie i nawet niewielkie enklawy leśne na terenie Gdańska. Stare buczyny zasiedla muchołówka mała i gołąb siniak (do około 20 par), zajmujący dziuple wykute przez dzięcioła czarnego. W ostatnich latach do awifauny miasta przybyło kilka gatunków lęgowych, np. pochodząca z południa kląskawka (20–30 par) zasiedla najliczniej ugory południowo-zachodniej części miasta. W dwóch miejscach odnotowano rzadką pliszkę cytrynową (np. 3–4 pary lęgowe na Zielonych Wyspach). W ostatnich latach w Gdańsku zaczęły się gnieździć nieliczne w kraju gatunki, np. gęgawa, gągoł, nurogęś oraz żuraw i, niespodziewanie, para lęgowa bielika. Wiele gatunków także znika z awifauny lęgowej Gdańska, co jest związane głównie ze zmianami siedliskowymi. Część gatunków związanych z siedliskami wodno-błotnymi przestało gniazdować w Gdańsku już dawno, np. biegus zmienny i łęczak. Od kilku lat nie potwierdzono lęgów ohara, a jedna para ostrygojada gniazduje nieregularnie na Wyspie Sobieszewskiej. Zdecydowanie zmniejszyła się populacja lęgowa sieweczki obrożnej, a krwawodziób gniazduje nieregularnie, np. 2 pary w 2009 roku na Zielonych Wyspach, a wcześniej na Wyspie Sobieszewskiej oraz na łąkach Rudnik. Kolejnym gatunkiem, który prawdopodobnie już nie gniazduje w Gdańsku, jest dzierlatka – krewna pospolitego skowronka. W Gdańsku w ostatnich latach wykazano gniazdowanie 20 taksonów z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej Unii Europejskiej i 10 gatunków z Polskiej czerwonej księgi zwierząt.

W okresie nielęgowym istotne znaczenie dla ptaków mają wody Zatoki Gdańskiej oraz tereny przymorskie odcinka przyujściowego Wisły. W okolicy Wyspy Sobieszewskiej wiele gatunków występuje w wielotysięcznych stadach, niejednokrotnie największych w kraju. Jesienią przy ujściu Wisły Przekopu spotyka się wyjątkowo liczne w skali kontynentu stada mewy małej, w których również występuje rybitwa czarna. W okresie wędrówki jesiennej licznie pojawiają się siewkowce pochodzące z lęgowisk oddalonych nawet o kilka tysięcy km ze strefy tundry w Rosji, które po uzupełnieniu zapasów na bogatych żerowiskach podejmują dalszą wędrówkę na zimowiska w Europie i w Afryce. Równie efektowna jest wędrówka ptaków wróblowych, które w szczycie przelotu mogą tworzyć nieprzerwany ciąg wędrowców. Na zimę przylatują tu licznie lodówki (kaczka morska) oraz gągoły, w stadach od kilku do 30 tysięcy ptaków.

Zatoka Gdańska oraz tereny przymorskie odcinka przyujściowego Wisły na Wyspie Sobieszewskiej znane są od dawna jako ostoje ptaków. W rezerwacie Ptasi Raj, położonym na prawym brzegu Wisły Śmiałej koło Górek Wschodnich, głównym celem ochrony jest zachowanie ostoi ptaków wodno-błotnych. Rezerwat przyrody Mewia Łacha ( rezerwaty przyrody), zlokalizowany po obu stronach Przekopu Wisły, chroni kolonie lęgowe rybitw oraz miejsca bytowania ptaków siewkowatych, blaszkodziobych i rybitw w okresach ich wędrówek. Obszary o ponadregionalnym znaczeniu dla ptaków (Obszary Specjalnej Ochrony) zostały wpisane do ogólnoeuropejskiej sieci Natura 2000: przylegająca do miasta „Zatoka Pucka” (62 430 ha) i „Ujście Wisły” (2352 ha). Na obszarach tych spotykane są wyjątkowe koncentracje ptaków wodno-błotnych: Zatoka Pucka – do 100 tysięcy ptaków, i przy Ujściu Wisły – do 30 tysięcy. Istotne znaczenie dla ochrony przyrody Gdańska, w tym również ptaków leśnych, mają Lasy Trójmiejskie, na których terenie w granicach Gdańska znajdują się trzy rezerwaty przyrody: Lasy w Dolinie Strzyży, Źródliska w Dolinie Ewy i Wąwóz Huzarów. Obecna ochrona terenów ważnych dla ptaków w Gdańsku jest niewystarczająca, wymaga bardzo ostrożnego planowania inwestycji oraz wyznaczenia i ochrony kolejnych obiektów, w tym np.: Zielonych Wysp oraz bagna koło osiedla Cztery Pory Roku. Dla zachowania cennych składników przyrody kluczowa jest ochrona siedlisk, w tym lasów niszczonych w wyniku wyrębu, oraz zachowanie zadrzewień i zakrzaczeń, które zbyt często się usuwa w miejscach planowanych inwestycji. Zasypywane i osuszane niewielkie zbiorniki wodne i mokradła są również bardzo ważne dla ptaków. Szkodliwa jest intensywna penetracja siedlisk przez ludzi w miejscach ważnych dla ptaków, np. przy ujściach Wisły. Istotne znaczenie dla ochrony ptaków mają zagrożenia związane z zanieczyszczeniem wód morskich przez substancje ropopochodne. Negatywny wpływ mogą mieć również in. zanieczyszczenia, np. pochodzące ze składowisk siarki czy fosfogipsów. Niekorzystne zmiany siedliskowe dotyczą rezerwatu Ptasi Raj, w którym wypłycenie jeziora Ptasi Raj i jeziora Karaś oraz szybkie zarastanie mogą doprowadzić do ich zaniku w obecnym stuleciu. Ptaki Gdańska badane były już od XIX wieku; w 1. połowie XX wieku wiele informacji o ptakach zebrano dla Wyspy Sobieszewskiej. Od około 50 lat prowadzą tu badania ornitolodzy ze Stacji Ornitologicznej Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Górkach Wschodnich (siedziba Krajowej Centrali Obrączkowania Ptaków) oraz z Katedry Zoologii i Ekologii Kręgowców Uniwersytetu Gdańskiego. Badaniami, ochroną ptaków i edukacją zajmuje się Grupa Badawcza Ptaków Wodnych Kuling oraz Trójmiejski Park Krajobrazowy i Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Obserwowanie ptaków staje się powszechnym zainteresowaniem mieszkańców Gdańska i licznych osób przyjezdnych. AS

Największe zgrupowania ptaków wodno-błotnych
przy ujściach Wisły i na Wyspie Sobieszewskiej
w latach 1980–2010

Gatunek	Liczba osobników
Łabędź krzykliwy	300
Łabędź czarnodzioby	120
Gęś białoczelna	4500
Rożeniec	350
Ogorzałka	3000
Gągoł	22 700
Nurogęś	6500
Lodówka	30 000
Nur rdzawoszyi i czarnoszyi	475
Perkoz rogaty	300
Kormoran	4000
Ostrygojad	120
Sieweczka obrożna	150
Siewka złota	1000
Siewnica	450
Biegus rdzawy	100
Czajka	2350
Piaskowiec	340
Biegus malutki	150
Biegus zmienny	1500
Batalion	800
Kszyk	1560
Kulik wielki	100
Łęczak	2200
Płatkonóg szydłodzioby	150
Mewa mała	40 000
Śmieszka	6500
Mewa pospolita	100 000
Rybitwa wielkodzioba	130
Rybitwa czubata	2000
Rybitwa rzeczna	3000
Rybitwa czarna	5000
AS

Rzadkie i nieliczne gatunki ptaków lęgowych
na terenie Gdańska i ich status ochronny

Gatunek	Status ochronny*
Ohar	•
Bąk	+ •
Bączek	+ •
Bocian biały	+
Bielik	+ •
Błotniak stawowy	+
Kropiatka	+
Zielonka	+ •
Derkacz	+
Żuraw	+
Ostrygojad	•
Sieweczka obrożna	•
Rybitwa czubata	+ •
Rybitwa rzeczna	+
Rybitwa białoczelna	+ •
Zimorodek	+
Dzięcioł czarny	+
Dzięcioł średni	+
Lerka	+
Świergotek polny	+
Jarzębatka	+
Muchołówka mała	+
Wąsatka	•
Gąsiorek	+
*Oznaczenia: + Załącznik I Dyrektywy Ptasiej Unii Europejskiej • Polska czerwona księga zwierząt AS