REFORMACI
| < Poprzednie | Następne > |
REFORMACI, franciszkanie reformaci. Gałąź zakonu franciszkanów, po 1519 wyodrębniona we Włoszech z ruchu tzw. obserwantów, zakonników zachowujących ściślejszą regułę zakonną. Mocno nastawieni na kontemplację i apostolat (dążenie do zbawienia przez przykładne życie i głoszenie słowa Bożego). W Polsce pojawili się po roku 1622, zakładając klasztory w Małopolsce i Wielkopolsce.
W 1647 powstał klasztor reformatów w Wejherowie, w latach 1664–1666 podjęto starania o pozyskanie miejsca pod klasztor na Chełmie. Mimo że o to samo miejsce ubiegali się od 1654 bernardyni, kapituła włocławska za zgodą biskupa włocławskiego (właściciela Chełma) przyznała parcelę reformatom. Działaniem misyjnym zakonnicy objęli Chełm, osady sąsiednie (międzyinnymi Siedlce) oraz miasto Gdańsk. W 1676 król polski Jan III Sobieski pozwolił zakonnikom zbierać w mieście jałmużnę. Klasztor umieszczono w centrum Chełma, przy ówczesnym rynku (obecny obszar o kształcie nieregularnego trapezu między ul. Stoczniowców od wschodu, Lubuską od północy, Hirszfelda od południa i Biskupa Wronki od zachodu). Początkowo wzniesiono prowizoryczne budynki i drewnianą kaplicę, w okresie 1673–1676, dzięki wsparciu finansowemu wojewody pomorskiego Ignacego Bąkowskiego, powstały właściwe budynki klasztoru oraz kościoła św. Antoniego Padewskiego ( Barthel Ranisch). Na innej chełmskiej parceli, pozyskanej w 1674 przy drodze zwanej Bischofstal (ul. Stoczniowców), zakonnicy założyli szkołę. Konwent chełmski składał się z 12 braci, w tym 2–3 kaznodziejów i 9–10 spowiedników.
Pierwszym przełożonym był Michał Tylicki. Wybitniejsi reformaci chełmscy: Cyprian Schober, Jakub Schetter, Antoni Brueckenthal (przed wstąpieniem do zakonu – generał rosyjski). Klasztor ucierpiał podczas zarazy w 1709 (11 zmarłych zakonników) oraz oblężenia Gdańska w 1734. W okresie 1735–1762, z fundacji między innymi chorążego malborskiego Jana Trembeckiego, przebudowano klasztor i kościół. W 1807 zniszczony przez wojska pruskie podczas przygotowań do odparcia ataku Francuzów na Gdańsk. Reformaci, korzystając z pomocy innych gdańskich zakonów (między innymi gościny dominikanów i brygidianów), próbowali podźwignąć klasztor z ruin. W latach 1807–1813 funkcjonował tam liczący od pięciu do dziesięciu osób konwent. Ostateczną zagładę przyniosło oblężenie w 1813 (ruiny klasztoru zostały wysadzone w powietrze przez broniących Gdańsk Francuzów).
W 1813–1815 władze zakonu podjęły starania o nowe lokum (rozważano przeniesienie do Starych Szkotów, na miejsce dawnego kolegium jezuitów lub do Świętego Wojciecha na miejsce misjonarzy), ostatecznie nie doszło do odnowienia konwentu. Na terenach należących dawniej do klasztoru w roku 1831 założono cmentarz zmarłych na cholerę ( cmentarze na Chełmie). Później mieścił się tam cmentarz katolickiej parafii św. Józefa, dla którego z czasem wzniesiono kaplicę cmentarną. Wykorzystując ją w 1947 założono parafię Podwyższenia Krzyża Świętego.
W 1897 papież Leon XIII doprowadził do unii gałęzi obserwanckich zakonu franciszkanów, które jednak zachowały tradycję kontynuowania własnej duchowości zakonnej (także reformackiej) w poszczególnych kongregacjach – prowincjach zakonnych. Tak uformowana wspólnota reformacka objęła w 1945 poewangelicki kościół w Nowym Porcie, przy ul. Oliwskiej 2, nadając mu wezwanie Niepokalanego Serca Maryi. W 1946 objęła w formalny zarząd kościół wraz z terenem przykościelnym oraz domem przy ul. Strajku Dokerów 9. W domu urządzono mieszkania dla zakonników oraz kaplicę domową, w 1946–1949 prowizorycznie odbudowano świątynię (poświęcenie w kwietniu 1949), w 1960 ostatecznie zakończono prace renowacyjne. W latach 1957–1959 w najbliższym sąsiedztwie kościoła (na północ od niego, pod tym samym co kościół adresem) wzniesiono nowy klasztor. W 1991, po założeniu nowej prowincji zakonnej św. Franciszka z Asyżu, franciszkanie reformaci zakończyli działalność w Gdańsku, powracając do Krakowa. Parafię i kościół objęli franciszkanie bracia mniejsi.
