SCHLIEFF VALENTINUS, historyk, bibliograf, rajca
| < Poprzednie | Następne > |
VALENTINUS SCHLIEFF (7 III 1680 Gdańsk – 1 V 1750 Gdańsk), historyk, bibliograf, rajca gdański. Pochodził z rodziny przybyłej z Kołobrzegu. Syn rajcy Daniela Schlieffa i Agathy (zm. 1699), córki burmistrza Nicolausa von Bodeck.
Pierwsze nauki pobierał prywatnie w domu u kaznodziei Johannesa Endlera z Koszwał. 3 IV 1690 rozpoczął naukę w szkole mariackiej, w kwietniu 1696 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego. W trakcie nauki, w grudniu 1697, napisał wiersz z okazji objęcia przez Johanna Gottfrieda Diesseldorfa profesury prawa i historii. Przygotował też i wygłosił mowy 11 IV 1699 na pogrzebie matki i 9 VI 1699 stryjecznego brata Daniela Albrechta Schlieffa (ur. 1671), od 1687 ucznia Gimnazjum Akademickiego (w 1693 kończącego naukę pod kierunkiem Johanna Schultza Szuleckiego), studenta w Lipsku i Wittenberdze. Podczas egzaminu publicznego 12 X 1699 wygłosił przygotowaną na piśmie rozprawę z zakresu prawa, opracowaną pod kierunkiem Johanna Gottfrieda Diesseldorfa.
Od czerwca 1700 przebywał w Królewcu. Po powrocie do Gdańska już 8 X 1700 wyruszył w kolejną podróż do Poznania. W Poznaniu przez pół roku uczył się języka polskiego. W 1701 studiował w Halle, w 1702 w Utrechcie. Od lutego 1703 przebywał we Francji, gdzie pogłębiał znajomość języka francuskiego, od kwietnia ponownie w Halle. W Gdańsku w latach 1704–1711 badał historię Gdańska, Prus Królewskich i Polski.
16 XI 1711 został powołany przez Radę Miejską na prowizora (świeckiego zarządcy majątkiem) kościoła św. Barbary, 20 XI 1711 został członkiem Trzeciego Ordynku, gdzie od 1719 pełnił funkcję kwatermistrza (mistrza Kwartału Kogi), w tym samym (1719) roku był prowizorem kościoła kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) (jego imię uwieczniono w inskrypcji dzwony odlanego w tym roku przez Benjamina Wittwercka). W 1713 powołany został do Collegium Scholarchale ( Kolegium Szkolne) jako protobibliotekarz (nadzorował Bibliotekę Rady Miejskiej), 22 lipca tego roku otrzymał kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). 15 III 1725 został ławnikiem, także mianowany podpułkownikiem. Od 16 III 1734 rajca, podczas oblężenia Gdańska w 1734 przez wojska rosyjskie i saskie powołany na klucznika bram miasta i awansowany na pułkownika. W 1735 otrzymał urząd sędziego. 26 X 1738 doznał ataku apopleksji, po którym pozostała mu wada wymowy. Po powrocie do zdrowia kontynuował działalność. Nie zaniedbywał pracy badawczej. Uzupełniał i poprawiał bibliografię Polski Samuela Hoppiusa De scriptoribus historiae Polonicae schediasma literarium (Dantzig 1707). Jego uzupełnienia zostały uwzględnione w wydaniu drugim, zamieszczonym w I tomie dzieła Jana Długosza Historia polonica (1711). Polecił zrobić odpis słownika lekarzy autorstwa Ludwiga Hammena i uzupełnił go własnymi uwagami, posiadanymi informacjami wspomagał wydatnie Ephraima Praetoriusa przy tworzeniu przez niego dzieła Athenae Gedanenses ...
W rodzinnej (od 1616) kamienicy przy Brotbänkengasse (zob. o tym domu ul. Chlebnicka 14) i zakupionej w 1718 za 8650 florenów od Daniela Wöldeckena i jego krewnych sąsiedniej zgromadził liczącą około 9000 druków bibliotekę, z czego 1/3 dotyczyła historii Polski, Gdańska i Prus Królewskich. Tę część zapisał testamentem Bibliotece Rady Miejskiej. Księgozbiór trafił do biblioteki uporządkowany. W jednym oprawionym woluminie (klocku) znajdowały się druki monotematyczne lub o pokrewnej tematyce. Każdy klocek zaopatrzony jest w sporządzony przez niego spis treści. Wartość księgozbioru podwyższają notatki i uzupełnienia na marginesach książek lub na specjalnie wklejonych kartach. Jego uwagi na pierwszym wydaniu bibliografii Samuela Joachima Hoppego zajmują niemal tyle miejsca, co tekst właściwy. Szczególną wartość mają uzupełnienia niedokładnych tytułów i sprostowania, krótkie biogramy autorów dzieł, próby dochodzenia autorstwa dzieł wydanych anonimowo. W rękopisach Polskiej Akademii Nauk Biblioteki Gdańskiej zachowały się liczne przyczynki, świadczące o jego szerokich zainteresowaniach, w tym Termini et phraseologiae juridicae et forensis, Collectanea de medicis Gedanensibus, Collectaneen zu einer Danziger Gelehrtengeschichte. W 1711 ofiarował Bibliotece Rady Miejskiej portrety burmistrzów Johanna von Werdena, Johanna van der Linde, Daniela Czirenberga, Nicolausa Pahla, a w 1713 biskupa Łukasza Watzenrodego. W styczniu 1748 doznał kolejnego, czwartego ataku apopleksji, który całkowicie go unieruchomił.
Od 13 VI 1713 żonaty był z Dorotheą Constantią (13 XII 1694 Gdańsk – 19 XII 1752 Gdańsk), krewną, córką Johanna Leo Schflieffa (1663–1703). Mieli syna 1/ Valentina Leo (28 XI 1714 – 8 VI 1752), 23 IX 1732 zapisanego do przedostatniej klasy (sekundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, i trzy córki: 2/ Dorotheę Agathe (ur. około 1710), od 12 V 1739 żonę Johanna Friedricha Schumanna (1 VII 1700 Gdańsk – 22 I 1776 Gdańsk), immatrykulowanego 25 I 1721 w Lipsku, w Gdańsku: 1748 ławnika, 1754 rajcy, 1759 sędziego, 1760 burgrabiego, 3/ Johannę Florentine (1719 – 1761), która 27 VII 1745 w kościele NMP wyszła za mąż za Friedricha Gottlieba Fichtela (1696 Gdańsk – 1772 Gdańsk), w latach 1754–1756 ławnika, 1757–1772 rajcę gdańskiego, oraz 4/ Christinę Benignę (15 V 1723 – 6 VII 1762), późniejszą żonę gdańskiego burmistrza Heinricha Zernecke.
Pochowany 11 V 1750 w kościele NMP.
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 164.
Vitae medicorum Gedanensium Ludwiga von Hammena i Valntina Shlieffa, wyd. Bartłomiej Siek i Adam Szarszewski, Gdańsk 2015, s. 208–231.
Babnis Maria, Schlieff Walenty, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, Gdańsk 1997, s. 160–161.
Siek Bartłomiej, Szarszewski Adam, Vitae medicorum Gedanensium — rękopis z połowy XVIII w. ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk, „Studia Źródłoznawcze” 2015, t. 53, s. 145–153.
Tureczek Marceli, Leihglocken. Dzwony z obszaru Polski w granicach po 1945 roku przechowywane na terenie Niemiec, Warszawa 2011, s. 242.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 451.
