STRAJK PRACOWNIKÓW OŚWIATY, listopad 1980
| < Poprzednie | Następne > |
STRAJK OKUPACYJNY PRACOWNIKÓW OŚWIATY w budynku Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku od 7 do 17 listopada 1980, pierwszy po 1945 strajk pracowników tej grupy zawodowej. Podczas strajków w Sierpniu ’80, 27 t.m., pracownicy oświaty złożyli deklarację solidarnościową w Międzyzakładowym Komitecie Strajkowym (MKS) oraz zostali zarejestrowani w tymże Komitecie pod numerem 591. 29 sierpnia złożono do MKS postulaty środowiska, w których wskazywano m.in. na konieczność podniesienia nakładów na oświatę, wzrost prestiżu zawodu nauczyciela, demokratyzacji życia społecznego i edukacji, zatrzymanie reformy wprowadzającej tzw. „dziesięciolatkę”, wzorem tej, która funkcjonowała w ZSRR, czyli szkołę, w której nauka trwa 10 lat, obsadzanie stanowisk kierowniczych zgodnie z kompetencjami, a także wzrost wynagrodzeń.
Po podpisaniu porozumień gdańskich, 3 IX 1980 utworzono Komitet Założycielski Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego (NSZZ) „Solidarność” Nauczycieli i Pracowników Placówek Oświatowo-Wychowawczych, o czym powiadomiono Kuratorium Oświaty i Wychowania w Gdańsku. Przewodniczącą Komitetu Założycielskiego wybrano 8 września Zofię Madej, jej zastępcą został Roman Lewtak (5 II 1925 – 22 X 1987). Pod jego przewodnictwem 10 IX 1980 w Zespole Szkół Łączności odbyło się zebranie przedstawicieli pracowników oświaty, z udziałem m.in. prof. Roberta Głębockiego, dr Wojciecha Gruszeckiego, Bogdana Lisa. Wskazywano m.in. na brak odpowiedniego finansowania oświaty, obciążenie obowiązkami nauczycieli, zarzucano Związkowi Nauczycielstwa Polskiego (ZNP) działania na szkodę pracowników oświatowo-wychowawczych. 15 IX 1980 oświatowa „Solidarność” otrzymała siedzibę przy ul. Osiek 12.
Od 27 września w Sali Kominkowej Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku prowadzone były dwustronne rozmowy Komisji Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” Nauczycieli i Pracowników Placówek Oświatowo-Wychowawczych pod przewodnictwem Romana Lewtaka z komisją resortowo-wojewódzką Ministerstwa Oświaty i Wychowania, kierowaną przez podsekretarza stanu Czesława Banacha. Uczestniczył w nich także Aleksander Nawrot, kurator oświaty i wychowania w Gdańsku. Rozmowy dotyczyły 148 postulatów, na które składało się 129 opartych na żądaniach sformułowanych przez MKS podczas sierpniowego strajku oraz dodatkowych 19, które powstały w trakcie prac oświatowej „Solidarności”. Wobec braku porozumienia negocjacje zawieszono, a 3 X 1980 przerwano zajęcia na piątej godzinie lekcyjnej w szkołach podstawowych w klasach V–III oraz we wszystkich klasach szkół ponadpodstawowych. Strajk określono jako solidarnościowo-ostrzegawczy. Dzieciom i młodzieży zapewniono opiekę.
12 X 1980 odbył się Zjazd Krajowy NSZZ „Solidarność” środowisk oświatowo-wychowawczych, powołano na nim ogólnopolski organ pod nazwą NSZZ „Solidarność” Krajowa Komisja Koordynacyjna Oświaty i Wychowania z siedzibą w Gdańsku. Na jego czele stanął Roman Lewtak.
Strajk okupacyjny rozpoczął się 7 XI 1980 o godzinie 9:30 w Urzędzie Wojewódzkim, w sali nr 920. Protestującym, łącznie 64 osobom, przewodzili Roman Lewtak wraz z Jerzym Romanem (19 III 1945 – 8 II 2024). Duszpasterzem środowiska został proboszcz kościoła Najświętszej Marii Panny ks. Stanisław Bogdanowicz. Do strajkujących tego dnia dołączyło 120 pracowników służby zdrowia na czele z Aliną Pienkowską (strajk w Sali Herbowej UW), a 12 listopada pracownicy instytucji kultury (strajk w Sali Kominkowej) pod przewodnictwem aktora Romana Pawlickiego. Strajkujące środowiska wspierały się, niemniej każde z nich miało odrębne postulaty oraz negocjowały z innymi podmiotami.
Głównymi postulatami strajkującego środowiska oświaty był m.in. dwukrotny wzrost udziału oświaty w podziale dochodu narodowego (z 3,5 % do 7%), 18-godzinne pensum, większa autonomia szkoły oraz wzrost decyzyjności Rad Pedagogicznych, weryfikacji oraz uzupełnienia podręczników do historii i języka polskiego, w szczególności do literatury. W bezpośrednich rozmowach ze stroną rządową uczestniczyli Roman Lewtak, Jerzy Roman, Zofia Madej, Antoni Mucha, Danuta Nowakowska, Krystyna Pieńkowska, Justyna Rogińska, Danuta Witowska, Andrzej Zieliński. Wspierali ich doradcy, tj. Krystyna Ruchniewicz, prawnik Wiesław Wcisło, szef biura Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego Henryk Jagiełło oraz dr Regina Dutkowska z Instytutu Kształcenia Nauczycieli i Badań Oświatowych. Stronę rządową reprezentował minister oświaty i wychowania Krzysztof Kruszewski (30 III 1939 – 14 VII 2015), podsekretarz stanu Bolesław Dylak, dyrektorzy departamentów – Jerzy Skorowski, Tadeusz Morawski Ludwik Rzewuski, wicedyrektor ministerstwa Bolesław Ryguła, wicedyrektor Zespołu Komisji Planowania przy Radzie Ministrów Jan Wieczorkowski, wicewojewoda gdański Włodzimierz Koenig, kurator oświaty i wychowania w Gdańsku Aleksander Nawrot oraz jego zastępcy: Elżbieta Kraska, Ryszard Sayda oraz Stefan Stasiak.
Poza urzędem, w dwóch miejscach – w siedzibie oświatowej „Solidarności” przy ul. Osiek 12 oraz w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej działały osoby wspierające strajk. Redagowaniem pism, komunikatów, logistyką i informowaniem o przebiegu strajku zajmował się Bronisław Sarzyński (10 XI 1931 – 5 IX 2003), nauczyciel fizyki w IX Liceum Ogólnokształcącego. Łącznikiem między wszystkimi grupami był Paweł Lewtak, syn przywódcy protestu.
10 listopada do strajkujących w roli obserwatorów postanowiło dołączyć trzynastu przedstawicieli pracowników oświaty z innych regionów. Nie zostali oni jednak wpuszczeni do urzędu przez wicewojewodę Aleksandra Skrobacza. W związku z tym rozpoczęli okupację przedsionka; po kilku godzinach zostali wpuszczeni do środka, ale nie brali bezpośredniego udziału w negocjacjach.
11 XI 1980 odbyła się manifestacja, której kulminacja miała miejsce pod pomnikiem króla Jana III Sobieskiego na Targu Drzewnym. Przemawiali m.in. Lech Wałęsa, Tadeusz Szczudłowski oraz Dariusz Kobzdej. Justyna Rogińska odczytała komunikat strajkujących pracowników oświaty. Tego dnia protestujący nauczyciele wystosowali list do Sejmu PRL oraz do prymasa kardynała Stefana Wyszyńskiego. 12 listopada, na zaproszenie prof. Jaremy Maciszewskiego, przewodniczącego Komisji Oświaty i Wychowania Sejmu PRL do Warszawy udała się delegacja nauczycieli. W stolicy przedstawili członkom komisji postulaty strajkujących. Spotkali się także z wiceministrem Bolesławem Dylakiem. W tym czasie Lech Wałęsa skierował pismo do premiera PRL Józefa Pińkowskiego (17 IV 1929 – 8 XI 2000) wzywające władze do natychmiastowego podjęcia rozmów z protestującymi oraz informujące, że jeśli do 17 listopada nie zostaną spełnione ich postulaty, to wydana zostanie zgoda na strajki w całym kraju.
W trakcie strajku odbył się recital poezji Czesława Miłosza oraz występ uczniowskiego Teatru Jedynka. Miały miejsce wizyty liderów „Solidarności”, m.in. Lecha Wałęsy, Andrzeja Gwiazdy, Anny Walentynowicz, Jacka Kuronia, Lecha Kaczyńskiego. W czasie protestu strajkujących pilnowali żołnierze. Strajk relacjonowany był przez prasę i telewizję w kraju i za granicą, m.in. przez BBC.
15 IX do Urzędu przybyła komisja rządowa, na czele której stał Andrzej Jedynak, pełniący funkcję pełnomocnika Rady Ministrów do spraw realizacji Porozumienia Gdańskiego. 17 listopada podpisano porozumienie. Strona rządowa przyjęła przestawione postulaty: zwiększenie procentowego udziału oświaty w podziale dochodu narodowego do 3,5%; traktowanie dotychczasowych podwyżek jako dodatku drożyźnianego z tytułu podwyższenia kosztów utrzymania; wstrzymanie reformy oświaty, czyli zamiany szkoły podstawowej ośmioletniej na dziesięcioletnią, jak w ZSRR; weryfikacja programów i podręczników do nauczania historii i literatury, szczególnie historii współczesnej; zmniejszenie obowiązkowego wymiaru godzin do 18-godzinnego pensum (nowelizacji Karty Praw i Obowiązków Nauczyciela z 1972, ostatecznie pensum zostało zmniejszone w ustawie Karta Nauczyciela z 26 I 1982). Porozumienie miało zasięg ogólnopolski. Strajk zakończył się podpisaniem protokołu ustaleń, w którym spisano możliwości realizacji 130 postulatów.
Bibliografia:
Informacje Justyny Rogińskiej.
Bochwic Teresa, Narodziny i działalność Solidarności Oświaty i Wychowania 1980–1989, Warszawa 2000.
Kalendarium 40-lecia Komisji Zakładowej/Międzyzakładowej Pracowników Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” w Gdańsku, oprac. B. Brauer, A. Kocik, H. Kowalewska-Minkiewicz, Z. Kuropatwińska, E. Matocha, B. Werbińska, Gdańsk 2020.
Listopad ’80. Rzecz o strajkach ludzi oświaty, służby zdrowia i kultury, red. Jan Hlebowicz, Gdańsk 2022.
https://gdansk.ipn.gov.pl/pl2/aktualnosci/170789,Cenny-dokument-dotyczacy-strajku-pracownikow-oswiaty-w-listopadzie-1980-r-trafil.html.
https://naszeblogi.pl/53088-18-godzin-jak-nauczyciele-solidarnosci-strajkowali-o-szkole.
