SZKOŁA ŚW. JANA

< Poprzednie

Następne >

Szkoła św. Jana przy kościele tego wezwania przy Häkergasse 19 (ul. Straganiarska), przełom XIX/XX wieku

Szkoła św. Jana przy kościele tego wezwania przy Häkergasse 19 (ul. Straganiarska), 1925

Szkoła św. Jana przy kościele tego wezwania, rys. Stanisław Wincenty Brzęczkowski

Szkoła średnia św. Jana przy Fleischergasse 25/28 (ul. Rzeźnicka), 1920

SZKOŁA ŚW. JANA (od 15 IV 1824: Realgymnasium zu St. Johann). Początkowo parafialna przy kościele św. Jana, z siedzibą po północnej stronie kościoła, z adresem przy obecnej ul. Straganiarskiej 19. Powstała najpewniej wraz z budową kościoła św. Jana w 2 połowie XIV wieku. Po raz pierwszy bezpośrednio wzmiankowana w 1475 w księdze urzędowej oficjała gdańskiego, jej rektorem (Rector scholarum de Sancto Johanne) był wówczas Valentin. W 1495 jej kantorem był Pankratius Klemme.

Pierwszy budynek szkoły, składający się z sal lekcyjnych i mieszkań nauczycieli, w maju 1576 rozebrano, wznosząc do października tego roku w tym samym miejscu nowy, posadowiony na solidnym fundamencie. Pracami budowlanymi kierował mistrz Paul z Torunia, całość oszacowano na kwotę 4365 grzywien i 11 groszy. Szkołę uroczyście otwarto 22 IV 1577, po nabożeństwie odprawionym z tej okazji orszak uczniów i pedagogów poprowadził do niej ówczesny rektor, Johannes Butterbrodt. 3 VI 1616 rektor Johann Brackermann uruchomił w szkole tzw. Pauperklasse (klasę dla 50 ubogich uczniów), drugą w Gdańsku (zob. szkoła mariacka). W początku XVII wieku do szkoły uczęszczało (według obliczeń rektora Gimnazjum Akademickiego Jakoba Fabriciusa) około 150 uczniów. Wizytacja szkoły, dokonana 1 X 1765 przez komisję Rady Miejskiej wykazała m.in. gorszą w porównaniu z innymi szkołami realizację programów szkolnych, słabą jakość większości kadry, skrócenie przez nauczycieli wyższych klas obowiązkowych godzin nauczania na rzecz przeniesienia ich do płatnych godzin dodatkowych. W 1779 szkoła straciła trzy klasy, od 1786 pozostawała jako tzw. szkoła łacińska funkcjonowała poza nowym systemem szkół niemieckich/ obywatelskich (szkoły św. Barbary i św. Bartłomieja) oraz od 1791 niemiecko-łacińskiej ( szkoła św. Katarzyny), w 1796 szkoła zatrudniała czterech nauczycieli, pracujących z 12 uczniami.

Budynek szkoły, czasem zwany błędnie „Domem Mrongowiusza” ( Krzysztof Celestyn Mrongowiusz uczył w niej 1812–1855 języka polskiego, ale nigdy tu nie mieszkał), przebudowany wewnątrz w 1865, po zniszczeniach w marcu 1945 odbudowany został w 1983 (zob. Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków). Parter zrujnowanego jeszcze w 1970 budynku, wraz z okolicznymi uliczkami (obecnym Zaułkiem Zachariasza Zappio, ul Różaną, jej skrzyżowaniem z ul. Straganiarską i Minogi) oraz kościołem św. Jana posłużył autorom serialu Kolumbowie do kręcenia scen IV odcinka.

Od 1809 szkoła miejska (Bürgerschule zu St. Johann), 15 IV 1824 przekształcona w szkołę miejską wyższego stopnia, w latach 1824–1848 była pięcioklasową szkołą z językiem łacińskim. Od 1832 wprowadzono obligatoryjną naukę języka angielskiego, z językiem polskim jako nadobowiązkowym (w 1842 zlikwidowanym). Od 13 X 1848 mieściła się w nowym budynku wzniesionym przez władze Gdańska (kosztem 11 689 talarów) przy Heilige-Geist-Gasse 111 (ul. św. Ducha 53/55) – poprzedni budynek (przy Straganiarskiej 19) przeznaczono na szkołę podstawową dla dziewcząt. Uprawnienia do przeprowadzania egzaminów państwowych szkoła uzyskała 30 X 1849; w 1850 absolwenci otrzymali prawo do studiów w Akademii Budowlanej w Berlinie.

9 II 1860 szkoła uzyskała uprawnienia średniej szkoły realnej pierwszego stopnia (Realschule erster Ordnung) z siedmioletnim okresem nauczania, dając od 7 I 1870 absolwentom uprawnienia do wyższych studiów matematycznych, przyrodniczych i językowych. Po wprowadzeniu 4 IV 1882 przez Preußische Schulkollegium zarządzenia o nowej klasyfikacji i nazewnictwie instytucji szkolnictwa, nowych planów nauczania i nowego porządku egzaminów, została dziewięcioletnią szkołą średnią wyższego stopnia.

Od 14 IV 1872 w nowej siedzibie, na I piętrze wschodniego i południowego skrzydła byłego klasztoru franciszkanów przy Fleischergasse 25/28 (ul. Rzeźnicka) na Starym Przedmieściu (z aulą w dawnym Małym Refektarzu na parterze). Była siedziba przy Heilige-Geist-Gasse 111 (ul. św. Ducha 53/55) nadal pełniła funkcje szkolne (1872–1904 Głównomiejska Szkoła Średnia dla Chłopców (Rechtstädtiche Knaben Mittelschule), 1905–1931 szkoła elementarna (Hilfsschule), 1931–1939 żydowska szkoła podstawowa (Jüdische Hauptschule), 1939–1945 szkoła elementarna (Hilfsschule)).

Od 1899 stopniowo przebudowano nauczanie na podstawie planów reformy frankfurckiej. Podstawy nauczania języków obcych nie miały już bazować na języku łacińskim, lecz na języku francuskim. W 1901 absolwenci, po uzyskaniu świadectwa dojrzałości, otrzymali możliwość studiowania medycyny i nauk prawnych. W 1902/1903 przejęła dalsze pomieszczenia po Państwowej Szkole Sztuki i Rzemiosła Artystycznego ( Królewska Szkoła Sztuk Pięknych). Funkcjonowała do 1945. MLJANSZ

Rektorzy szkoły św. Jana

1475	Valentin
1487	Simon Viver
1495	Johannes
1545	Tesmarus Alebeke
1552–1554	Johannes
1558–1559	Jeremias Willer (Willerus)
1560–1565	Johannes Tiedemann
1565–1570	Kaspar Kessel
1570–1571	Thomas Movius
1571–1572	Matthias Menius
1572–1589	Johannes Butterbrodt, za jego kadencji otwarto nowy budynek szkoły
1590–1601	Johannes Moller
1601	Martin Reinhold, poprzednio nauczyciel w szkole św. Piotra i Pawła, za głoszenie kalwińskich poglądów odwołany
1603–1610	Johannes Hoppe
1610–1615	Georg Schoch
1615–1621	Johann Brackermann
1621–1627	Enoch Hutzing II
1627–1630	Georg Neufeld sen.
1630–1653	Martin Georg Schepp
1653–1701	Friedrich Büthner
1701–1702	Christian Sahm
1703–1709	Matthias Damitz
1709–1710	Emanuel Kühn
1710–1731	Johann Zabani
1731–1745	Johann Joachim Sartorius
1745–1755	Johann Gottfried Ehwald
1755–1765	Johann Konstantin Brauser, poprzednio konrektor, ok. 1750 autor projektu zmian w szkolnictwie gdańskim (zalecał drukowanie programów nauczania, kontrolę ich wykonania przez wizytacje, podniesienie poziomu wykształcenia nauczycieli) w latach 1756–1765 także opiekun biblioteki kościoła św. Jana, której sporządził katalog
1766–1768	Ernst Jakob Danovius
1768–1771	Samuel Friedrich Unselt
1771	Karl Heinrich Röhr
1771–1774	Karl Benedict Cosack
1774–1791	Johann Erdmann Klatt
1792–1809	Johann Ernst Kalhofner (ur. 19 XI 1764), w 1770 konrektor mieszkający przy Breitgasse (ul. Szeroka) w 1780 kandydat Ministerium Duchownego, 16 IV 1792 zweryfikowany
1810–1812	Daniel Christoph Liebeskind
1812–1824	Johann Wilhelm Bihn
ML

Dyrektorzy szkoły średniej św. Jana (1824–1945)

1824–1866	Matthias Gotthilf Löschin
1866–1868	vacat
1869–1893	Emil Wilhelm Panten
1893–1894	vacat
1895–1900	Ernst Meyer
1901–1925	Richard Fricke
1926–1927	Alfred Winderlich
1927–1936	Willi Jentzsch
1936–1945	Walther Faber
ML

Nauczyciele szkoły św. Jana w latach 1824–1945

Nazwisko i imię	Czas życia	Wykształcenie	Nauczany przedmiot	Okres pracy
Adami Peter	6 XXI 1912 – po 1939	studia wyższe		1936 – po 1939 szkoła realna św. Jana
Bail Theodor Karl	5 V 1833 Chojnów – 4 X 1922 Gdańsk	uniwersytet we Wrocławiu	chemia, przyroda	1862–1900 szkoła realna św. Jana, jednocześnie 1863–1874 nauczyciel kontraktowy w Szkole Średniej dla Dziewcząt im. Wiktorii
Bartels Paul	13 II 1879 Werrnigerode (Saksonia-Anhalt) – 28 III 1942 Gdańsk	uniwersytet	język francuski, chemia, matematyka	1935–1942 szkoła realna św. Jana
Behrend Johann	29 I 1888 – po 1942	uniwersytet	język niemiecki, łacina	1913–1926 szkoła realna św. Jana, następnie 1926–1942 dyrektor Gimnazjum Miejskiego
Bihn Johann Wilhelm	około 1773 Gdańsk – 26 VII 1836 Gdańsk	uniwersytet		1812–1824 rektor, 1824–1829 pedagog w szkole św. Jana
Brandstäter Georg Friedrich	28 VII 1864 Gdańsk – po 1942	Instytut Muzyki Kościelnej Berlin	muzyka, śpiew	1898–1928 szkoła realna św. Jana, wcześniej w Gdańsku 1889–1898 w rejonowej szkole dla dziewcząt przy Weidengasse 61 (ul. Łąkowa)
Brandt Friedrich Adolpf	1 I 1855 Stade (Holstein) – 18 V 1901 Gdańsk	uniwersytety w Lipsku, Berlinie, Królewcu	języki niemiecki, francuski, angielski	1887–1901 szkoła realna św. Jana, jednocześnie i później 1891–1901 szkoła św. Piotra i Pawła
Brandt Heinrich Adolph	24 VII 1824 Kwidzyń – 20 II 1889 Gdańsk	uniwersytet w Królewcu	łacina, greka	1855–1889 szkoła realna św. Jana
Braun Fritz Friedrich Wilhelm	27 XI 1873 Gdańsk – 22 I 1931 Gdańsk	uniwersytet	historia	1921–1931 szkoła realna św. Jana
Class Hermann	9 IX 1847 Malbork – 17 I 1939 Gdańsk
Deichsel Gerhard	13 IX 1882 – po 1939	uniwersytet		1911 – po 1939 szkoła realna św. Jana
Eggert Johannes Friedrich	9 XII 1853 Jankowo koło Gdańska – 29 XII 1937 Gdańsk	uniwersytety w Berlinie i Lipsku	język niemiecki, łacina, greka	1884–1919 szkoła realna św. Jana
Faber Walther	15 IX 1884 Mülhausen (Gvardejsk, Rosja) –16 III 1861 Hahnenklee (Niemcy)	uniwersytet	historia, łacina, greka	1913–1936 szkoła realna św. Jana, w 1936 – 1945 jej dyrektor
Fincke Gustav	15 IV 1843 Neuland (Löwenburg, Saksonia –15 IV 1914 Jena	uniwersytety w Berlinie i Lipsku	języki francuski i angielski	1869–1913 szkoła realna św. Jana
Flach Emil Georg	16 V 1851 Halberstadt – 23 XI 1888 Gdańsk	uniwersytety w Lipsku i Greifswaldzie	matematyka, fizyka	1876–1878 szkoła realna św. Jana, następnie 1878–1888 w Gimnazjum Miejskim
Freudenthal Eugen Alexander	26 IV 1859 Gdańsk – 27 XII 1927	uniwersytet Kilonia	języki niemiecki, francuski, angielski	1886–1925 szkoła realna św. Jana
Fricke Richard		język francuski
Gäbelein Walter	22 IV 1901 – po 1936	uniwersytet		1933–1936 szkoła realna św. Jana, wcześniej 1926–1933 w Gimnazjum przy Weidengasse 1 (ul. Łąkowa)
Giese Paul	2 II 1847 Szczecin – 10 IV 1931 Sopot	uniwersytet w Greifswaldzie	języki francuski, angielski, łacina, historia	1872–1913 szkoła realna św. Jana
Gieswald Hermann Robert	18 I 1824 Królewiec – 23 II 1862 Gdańsk	uniwersytet w Królewcu	matematyka, botanika	1851–1862 szkoła realna św. Jana, jednocześnie 1856–1862 w Szkole Średniej dla Dziewcząt im. Wiktorii
Görtz Heinz	5 IV 1908 – po 1939	studia wyższe		1938 – po 1939 szkoła realna św. Jana
Gramse Bruno	17 III 1910 – po 1939	studia wyższe		1936 – po 1939 szkoła realna św. Jana
Gronau Johann Friedrich	11 XI 1803 Królewiec – 14 VIII 1887 Oels (Niemcy)	uniwersytet w Królewcu	matematyka, język francuski	1830–1836, 1836–1837 vacat, 1837–1873 szkoła realna św. Jana
Hammer Erich	23 V 1910 – po 1939	studia wyższe		1937 – po 1939 szkoła realna św. Jana
Hess Max Theodor	8 XII 1858 Gdańsk – 9 XI 1914 Gdańsk	uniwersytet w Berlinie	matematyka, fizyka, przyroda	1888–1914 szkoła realna św. Jana
Hildebrandt Horst	20 X 1909 Gdańsk – po 1939	studia wyższe		1938 – po 1939 szkoła realna św. Jana
Hoffmann Ernst	7 II 1884 – po 1935	uniwersytet	język niemiecki, historia	1908–1927 i 1935 szkoła realna św. Jana
Hönig Gustav	4 II 1889 – po 1935	uniwersytet		1914–1935 szkoła realna św. Jana
Hotz Georg	25 II 1894 – 6 X 1933 Elbląg (katastrofa lotnicza)	uniwersytet		1919–1933 szkoła realna św. Jana
Jankewitz Gustav Adolf	20 IV 1846 – 7 XI 1897 Gdańsk	konserwatorium muzyczne	muzyka, śpiew	1871–1897 szkoła realna św. Jana
Jankowsky Rudolf		uniwersytet, dr filozofii	język niemiecki, historia	1905–1909 szkoła realna św. Jana
Koch August	10 III 1836 Tylża – 1893 szpital psychiatryczny	uniwersytet w Królewcu	języki angielski i francuski	1869–1874 szkoła realna św. Jana
Korella Wilhelm	2 III 1861 Nowy Dwór Gdański – wrzesień 1954 Niemcy	uniwersytet w Królewcu	chemia, przyroda	1888–1926 szkoła realna św. Jana
Krause Erich	14 III 1913 Gdańsk – po 1939	studia wyższe		1938 – po 1939 szkoła realna św. Jana
Küster Wilhelm	1 VII 1801 Neu-Anspach (Hesja) – 8 VII 1897 Gdańsk	uniwersytet w Halle	łacina, języki niemiecki i francuski	1834–1871 wyższa szkoła miejska św. Jana
Lakowitz Konrad Waldemar	22 VI 1859 Gdańsk – wiosna 1945 Gdańsk	uniwersytet we Wrocławiu, dr filozofii	przyroda	1886–1892 szkoła realne św. Jana, następnie 1892–1929 Gimnazjum Królewskie (Długie Ogrody/ Łąkowa)
Laubert Carl Johann Eduard	27 VI 1824 Quendlinburg (Saksonia-Anhalt) – 29 VIII 1899 Hildesheim (Dolna Saksonia)	uniwersytety w Berlinie i w Halle	języki francuski i angielski	1860–1869 szkoła realna św. Jana, jednocześnie 1865–1867 w Szkole Średniej dla Dziewcząt im. Wiktorii
Lohmeyer Friedrich Gustav	30 XII 1838 Gumbinnen (Gusiev, Rosja, obwód kaliningradzki) – 5 III 1904 Gdańsk	uniwersytet w Królewcu	historia	1864–1904 szkoła realna św. Jana
Matthias Gotthilf Löschin	24 II 1790 Gdańsk – 31 I 1868 Gdańsk	uniwersytet Królewiec	łacina, greka, język niemiecki, historia	1824–1866 dyrektor szkoły św. Jana
Mahlau Ernst Johannes	15 I 1851 powiat Malbork – 13 IV 1901 Gdańsk	seminarium nauczycielskie w Pasłęku	muzyka, śpiew	1885–1896 szkoła realna św. Jana, następnie 1896–1901 szkoła św. Piotra i Pawła
Medem Richard (zob. Fischersche Töchterschule)	24 VIII 1854 Królewiec – 21 VIII 1930 Gdańsk	uniwersytety w Królewcu, Berlinie, Tybindze	języki niemiecki, francuski, angielski	1877–1924 szkoła realna św. Jana
Mehler Ferdinand Gustav	13 XII 1835 Wielkopolska – 13 VII 1895 Berlin	uniwersytet w Berlinie	matematyka, fizyka, chemia, język niemiecki	1863–1869 szkoła realna św. Jana
Meyer Bruno Hans	4 VI 1872 Förder-stadt (Turyngia) – po 1939	uniwersytet	łacina, religia, język niemiecki	1912 – po 1939 szkoła realna św. Jana
Meyer Ernst	13 XI 1843 Stralsund – 11 V 1917 Sopot	uniwersytety w Jenie i Greifwaldzie	język niemiecki, łacina, greka	1894–1900 dyrektor szkoły realnej św. Jana
Miehlke Paul Willhelm	27 XI 1890 Grudziądz – 12 IX 1934 Gdańsk	uniwersytet	języki francuski i angielski, gimnastyka	1916–1934 szkoła realna św. Jana i jednocześnie 1921–1927 w Gimnazjum Miejskim
Mielke Paul	22 IV 1909 – po 1939	uniwersytet		1933 – po 1939 szkoła realna św. Jana
Milack Walter	4 VIII 1891 Gdańsk – około 16 IV 1945 obóz rosyjski Grudziądz	uniwersytet we Wrocławiu	historia, łacina	1919–1929 szkoła realna św. Jana
Mrongowiusz Krzysztof Celestyn	19 VII 1764 Olsztynek – 3 VI 1855 Gdańsk	uniwersytet w Królewcu	język polski	1818–1842 średnia szkoła miejska św. Jana
Müller August	25 I 1895 – po 1935	uniwersytet		1932–1935 szkoła realna św. Jana
Neuber Rudolf Heinrich	11 I 1862 – 22 I 1940	seminarium nauczycielskie	rysunki	1890–1928 szkoła średnia św. Jana
Panten Emil Wilhelm	2 II 1821 Kwidzyń – 21 V 1893 Sopot	uniwersytet w Berlinie	język niemiecki, historia	1843–1893 szkoła realna św. Jana, 1869–1893 dyrektor
Plate Hans	15 V 1901 – po 1939	uniwersytet, dr filozofii		1926 – po 1939 szkoła realna św. Jana
Rebeschke Johannes	9 V 1908 – po 1939			1935 – po 1939 szkoła realna św. Jana
Riedel Otto Heinrich	1 XI 1879 Hannover – 22 XII 1941 Gdańsk	uniwersytet	języki niemiecki i francuski	1905–1911 szkoła realna św. Jana, następnie w Gimnazjum Miejskim
Rühle Paul	3 VIII 1858 Głogów – 23 XI 1895 Gdańsk	uniwersytety w Greifswaldzie, Berlinie, Halle	język niemiecki, religia, historia	1884–1895 szkoła realna św. Jana
Scheeffer Eugen	9 VI 1850 Królewiec – po 1908 poza Gdańskiem	uniwersytet w Królewcu	matematyka, fizyka	1878–1904 szkoła realna św. Jana
Schmidt Fritz	28 XI 1887 – po 1934	uniwersytet, dr filozofii		1923–1934 szkoła realna św. Jana
Schmidt Heinrich Hermann	15 V 1821 Królewiec – 13 VII 1876 Gdańsk	uniwersytet w Królewcu	język niemiecki, łacina	1860–1876 szkoła realna św. Jana
Schmidt Heinrich Rudolf	1814 Królewiec – 1869 Elbląg	uniwersytet w Królewcu	matematyka, fizyka, chemia	1832–1852 wyższa szkoła miejska św. Jana
Schultze Siegfried Sigismund	11 IX 1817 Gdańsk – 11 IV 1901 Gdańsk	seminarium nauczycielskie w Jankowie pod Gdańskiem	klasy wstępne	1853–1890 szkoła realna św. Jana
Schumann Eduard	16 VI 1844 Kraskowo koło Kętrzyna – 26 XII 1914 Sopot	uniwersytet w Królewcu	matematyka, fizyka	1868–1909 szkoła realna św. Jana
Steinert Hugo	3 II 1857 Gumbinnen (Gusiev, Rosja, obwód kaliningradzki) – po 1898 poza Gdańskiem	uniwersytet w Królewcu	języki niemiecki, francuski, łacina, historia	1889–1898 szkoła realna św. Jana
Stentzler Paul Karl	4 III 1860 Prabuty – 15 IV 1935 Gdańsk	uniwersytety w Berlinie, Greifswaldzie	języki francuski, angielski, niemiecki	1899–1925 szkoła realna św. Jana
Stobbe Hermann Friedrich ( syn kupca Petera Friedricha Stobbe)	25 X 1816 Gdańsk – 12 IV 1872 Gdańsk	uniwersytety w Berlinie i w Królewcu	język niemiecki, łacina	1848–1872 szkoła realna św. Jana
Strehl Willy	22 IX 1858 Pasłęk – 19 I 1922 Gdańsk	uniwersytet w Królewcu i w Marburgu	historia, język niemiecki	1898–1922 szkoła realna św. Jana, wcześniej 1891–1898 szkoła św. Piotra i Pawła
Süming Franz	7 II 1841 Soest (Hannover) – 24 I 1911 Freiburg	uniwersytet w Halle	język niemiecki, łacina	1876–1898 szkoła realna św. Jana
Völkel Otto Adalbert	1 I 1848 Gdańsk – 9 II 1908 Gdańsk	uniwersytety w Królewcu i Getyndze	historia, geografia	1873–1876 szkoła realna św. Jana, następnie 1878–1891 dyrektor Akademii Handlowej i do 1898 dyrektor szkoły św. Piotra i Pawła.
Weidemann Hermann	9 IV 1846 Adaswalde (Gerdauen) Prusy – 3 VII 1899 Gdańsk	uniwersytet w Królewcu	język niemiecki, łacina	1871–1901 szkoła realna św. Jana
Weiss Johann Carl	24 II 1820 Królewiec – 19 VII 1880 Gdańsk	uniwersytet w Królewcu	języki niemiecki, francuski, łacina, matematyka	1853–1860 szkoła realna św. Jana
Wentscher Herbert	12 VI 1900 – po 1939			1933 – po 1939 szkoła realna św. Jana
Wiechmann Johannes	zginął na froncie 26 VI 1915	uniwersytet	matematyka	1908–1914 szkoła realna św. Jana
Winderlich Alfred	10 IV 1880 – po 1935 poza Gdańskiem	uniwersytety we Wrocławiu, Lipsku i Greifswaldzie, doktor filozofii	matematyka, fizyka, chemia, przyroda	1919–1924 szkoła realna św. Jana, w 1926– 1927 dyrektor, od 1924 do 1926 dyrektor Gimnazjum przy Weidengasse 1 (ul. Łąkowa) , senator II Wolnego Miasta Gdańska
Zander Friedrich Wilhelm	26 XI 1868 Gdańsk – 19 XI 1933 Gdańsk	seminarium nauczycielskie	gimnastyka	1888–1920 szkoła realna św. Jana
Zehrer Hans	17 II 1900 – po 1936	uniwersytet		1926–1936 szkoła realna św. Jana
MrGl

Liczba uczniów szkoły św. Jana
w XIX i początkach XX wieku

1853	437
1857	529
1860	473
1861	530
1865	563
1868	489
1870	468
1880	457
1901	300
1915	233 (w tym 8 uciekinierów z Prus Wschodnich)
ML