SZPITAL NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY

< Poprzednie

Następne >

Szpital Najświętszej Maryi Panny

Szpital Najświętszej Marii Panny, widok od strony obecnej ul. Śluzy

Szpital Najświętszej Maryi Panny, widok od strony obecnej ul. Reduta Wyskok

Szpital Najświętszej Maryi Panny

SZPITAL NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY (St. Marien-Krankenhaus), na Dolnym Mieście, boromeuszek. Powstał z inicjatywy działającego od 1848 gdańskiego oddziału ogólnoniemieckiego katolickiego Towarzystwa św. Piusa. Wniosek w tej sprawie, zgłoszony przez jego działacza, radcę zarządu rejencji gdańskiej Heinricha Osterratha (1805–1880), został przyjęty na zebraniu towarzystwa 7 VIII 1850.

Po uzyskaniu wstępnej zgody władz rejencji jego świeccy i duchowni członkowie przeprowadzili zbiórkę funduszy. Główne działania gdańskich proboszczów ks. Stanisława Kostki Rosołkiewicza i ks. Friedricha Landmessera oraz radcy H. Osterratha wspierał biskup chełmiński Anastasius Johannes Sedlag (1787–1856). Pieniądze zbierano w kościołach diecezji chełmińskiej, warmińskiej, gnieźnieńsko-poznańskiej oraz w Niemczech, przyjmowano także ofiary indywidualne; znaczne kwoty wpłacili biskup chełmiński oraz mieszkająca z matką w Gdańsku księżna Maria Hohenzollern-Hechingen, a gdański kupiec Johann Gottfried Theodor Kuhn (1800–1860) (zob. Rudolf Theodor Robert Kuhn) ofiarował nabyty wcześniej dwór Uphagenów, mieszczący się na rogu Schleusengasse 9/10 (ul. Śluza, obecnie odcinek tej ulicy nosi nazwę ul. Kieturakisa), i Weidengasse (ul. Łąkowa). Po dłuższych staraniach uzyskano zgodę władz zakonu św. Boromeusza na utworzenie w Gdańsku domu zakonnego mającego prowadzić miejscowy szpital.

Szpital został otwarty 19 III 1853 jako katolicka fundacja kierowana przez zarząd, w którego skład wchodziły osoby duchowne i świeckie. W latach 1853–1934 zwyczajowo na jego czele stał zawsze proboszcz jednego z gdańskich kościołów, ale bezpośrednie kierowanie szpitalem spoczywało na przełożonej gdańskiego domu zakonnego boromeuszek. Fundusze na działalność szpitala pochodziły z opłat za pobyt pacjentów (po 1883 – z kas chorych, w których byli ubezpieczeni), datków wiernych, fundacji i donacji, głównie od osób prywatnych. środkami dysponowali skarbnik zarządu oraz siostra przełożona gdańskich boromeuszek. W 1853 w szpitalu były 24 łóżka; pracowały trzy siostry i nieodpłatnie – lekarz. Był nim dr Eduard Hildebrandt, od 1864 pracownik etatowy, który nadzorował wszystkich chorych w szpitalu oraz przeprowadzał zabiegi i operacje. W wyjątkowych sytuacjach, doraźnie korzystano z pomocy innych gdańskich lekarzy.

W latach 1856–1857 dobudowano skrzydło do dawnego dworu Uphagenów (wzdłuż obecnej ul. Kieturakisa: 28 × 12 m). Nowy budynek mieścił między innymi salę operacyjną, sale chorych (100 łóżek). Osobne pomieszczenie miała szpitalna apteka. Dawne stajnie adaptowano na kostnicę, powstała kaplica Niepokalanego Serca Marii (zob. boromeuszki). Szpital dysponował oświetleniem gazowym. W latach 1864–1868 przejął część chorych z lazaretu przy Bramie Oliwskiej (z powodu trapiącego ten ostatni kryzysu finansowego). W 1869 powstał budynek pralni, przebudowany w 1895 na izolatki dla chorych na choroby zakaźne. Po 1870 kompleks podłączono do miejskiej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. W 1886 powstał nowy budynek szpitalnej kostnicy (5 × 10 m), a w okresie 1888–1889 (kosztem 27 500 marek) – budynek nowej kuchni. Uporządkowano też dziedziniec, zakładając ogród rekreacyjny dla pacjentów. W latach 1893–1894, wykorzystując fundusze zapisane szpitalowi w testamencie księżnej Marii Hohenzollern-Hechingen, rozbudowano (kosztem 40 000 marek) kompleks o budynek gospodarczy oraz pomieszczenia oddziału chirurgicznego, gdzie powstała nowa sala operacyjna, osobne sale dla 60 kobiet i mężczyzn oraz mała salka pooperacyjna dla dwóch–trzech pacjentów (wykonawcą prac była firma budowlana Wilhelma Conradta). W suterenie powstała nowoczesna pralnia z parowym maglem.

W 1894, po rezygnacji dr. Eduarda Hildebrandta z funkcji naczelnego lekarza (z powodu choroby i wieku), zreorganizowano szpital, tworząc oddziały chirurgiczny i internistyczny z własnymi ordynatorami. Zatrudniano nowego ordynatora szpitala, opiekującego się oddziałem internistycznym, lekarza asystenta dla oddziału chirurgicznego, a od 1910 – asystenta przypisanego do obu oddziałów. Po 1900 zatrudniano także lekarzy specjalistów w niepełnym wymiarze czasu, w tym okulistę, laryngologa, pediatrę, ginekologa. Realizując zalecenia władz administracyjnych (wynikające z niedostosowania budynku do ówczesnych standardów), w okresie 1898–1900 wybudowano nowy gmach główny przy obecnej ul. Kieturakisa. Wykonawcą była firma J.E. Herzoga. Na parterze znalazły się: oddziały chorych I i II klasy, nowo utworzona pracownia rentgenowska, na I piętrze: sale dla kobiet, dwie izolatki, sala operacyjna z zapleczem, na II piętrze: trzy sale dla chorych III klasy (z 18 łóżkami) i dwie izolatki. Istniejący i obecnie budynek poświęcił 3 XII 1900 bp chełmiński Augustyn Rosentretter (1844–1926). W nowych pomieszczeniach zainstalowano oświetlenie elektryczne o napięciu 110 V; urządzenia medyczne korzystały z napięcia 220 V. W starej części szpitala do 1904 sukcesywnie wymieniano oświetlenie gazowe na elektryczne.

Kompleks, częściowo zniszczony przez pożar 12 II 1912, odbudowano kosztem 30 000 marek. Zniszczone wyposażenie zastąpiono nowym (za 11 tysięcy marek), zakupiono też nowy aparat rentgenowski. Od około 1891 wprowadzono podział chorych na trzy kategorie, co wiązało się ze zróżnicowaniem opłat za dzień pobytu, koszty usług medycznych i stopień komfortu. Chorym I klasy przysługiwała jednoosobowa separatka, II klasy – pokój trzy- lub czteroosobowy, a III klasy – sala wieloosobowa. W 1868 szpital zatrudniał 10 sióstr, w 1880 – 12, w 1900 – 25, w 1927 – 43. Opiekę lekarską w 1927 zapewniało: dwóch ordynatorów (oddziały: internistyczny i chirurgiczny), czterech asystentów, sześciu specjalistów, radiolog. Z fundacją szpitalną związany był od 1856 dom opieki społecznej dla starszych i samotnych osób oraz sierociniec ( katolicki sierociniec dla dziewcząt; katolicki sierociniec dla chłopców).

Podczas I wojny światowej w szpitalu wydzielono oddział dla rannych żołnierzy. Od 21 VIII 1914 do 31 XII 1919 przebywało w nim 4743 żołnierzy. Podczas II wojny światowej był największym w Gdańsku rezerwowym szpitalem wojskowym. Szczątki tu zmarłych żołnierzy (a także innych osób pochodzenia niemieckiego, członków Volkssturmu i osób cywilnych, łącznie ponad 100) odkryto w marcu-maju 2020 w byłej transzei na Bastionie Wyskok. Szpital uniknął zniszczeń w 1945, w marcu pełnił rolę szpitala dla żołnierzy Armii Czerwonej, w kwietniu przekazany władzom Gdańska (zob. Szpital Kliniczny Najświętszej Marii Panny). Boromeuszki opuściły go najprawdopodobniej w październiku 1945. ASZ MrGl

Prowizorzy Szpitala Najświętszej Maryi Panny

1853	radca Heinrich Osterrath (1805–1880)
1853–1891	ks. Friedrich Landmesser
1891–1898	ks. Abdon Stengret (1839–1917)
1898–1905	ks. Franz Scharmer
1905–1916	ks. Albert Spors (1851–1918)
1916–1919	ks. Franciszek Michalski (1867–1935)
1920–1934	ks. Anton Sawatzki
1934–1937	ks. Paul Czablewski (1872–1952), generalny pełnomocnik
1937–1945	E. Rhode, dyrektor generalny
MrGl

Ordynatorzy Szpitala Najświętszej Maryi Panny

Oddział internistyczny	1853–1894 dr Eduard Hildebrandt
	1895–1926 dr Emil Friedrich Götz (II)
	1926–1945 dr F.J. Cramer (1927 – po 1945)
Oddział chirurgiczny	1896–1913 dr Paul Schröter (1853–1913)
	1913–1927 dr Anton Schulz (1863 – po 1930)
	1927–1945 dr Bernhard Neukirch
MrGl

Pracownicy Szpitala Najświętszej Maryi Panny

Rok	Lekarze ordynatorzy	Lekarze asystenci	Siostry boromeuszki	Pielęgniarki	Pielęgniarze
1853			3
1860	1		6
1870	1		11	2	2
1880	1		12	3	3
1890	1		15	2	4
1894	1	1	19	4	4
1900	1	1	25	6	4
1910	1	2	37	7	3
1920	1	3	45	6	3
1927	1	4	43	6	3
MrGl

Pacjenci Szpitala Najświętszej Maryi Panny w latach 1853–1935 – ruch chorych

Rok	Stan na 1 stycznia	Przyjęci w ciągu roku	Wypisani w ciągu roku	Zmarli	Stan na 31 grudnia
1853		200	160	17	23
1860	51	903	804	76	74
1870	60	741	610	87	104
1880	71	792	678	112	73
1890		1044	1042	112
1895	82	1035	912	112	93
1900		1788	1527	181	80
1905	116	1494	1322	168	120
1910		1974	1694	156	124
1915*	105	1253	1123	122	112
1920	163	1859	1663	174	185
1929	275	3175	2998	198	254
1930	254	3194	2989	200	259
1931	259	2912	2749	199	223
1932	233	3083	2800	257	249
1933	249	2770	2522	267	230
1934	230	3034	2737	260	267
1935	267	2855	2638	263	221
*Liczba chorych z pominięciem leczonych tu rannych żołnierzy. MrGl

Pacjenci Szpitala Najświętszej Maryi Panny według wyznania

Rok	Chorych ogółem	Katolicy	Protestanci	Żydzi	Menonici
1853	200	128	68	0	4
1860	954	360	581	4	3
1870	801	422	371	4	3
1880	863	445	411	5	2
1890	1104	691	405	5	3
1900	1788	1013	730	18	27
1910	1974	1253	703	10	8
1920	2022	1329	662	17	14
1927	2269	1466	761	22	0
MrGl

Pacjenci Szpitala Najświętszej Maryi Panny według klasy obsługi (od 1890)

Rok	Chorzy I klasy (separatka, pokój jednoosobowy)	Chorzy II klasy (pokój czteroosobowy)	Chorzy III klasy (pokoje wieloosobowe)	Pozostali (tzw. Freiverpflegten)	Ogółem
1891	21	88	960		1069
1895	45	137	851	84	1117
1900	65	213	1440	70	1718
1905	100	239	1271		1610
1910	77	332	1565		1974
1920	82	298	1642		2022
1925	56	203	2073		2332
1927	36	179	2054		2269
MrGl