UPHAGEN JOHANN, bibliofil, historyk, rajca
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANN WILHELM UPHAGEN (9 II 1731 Gdańsk – 17 XI 1802 Gdańsk), rajca, kupiec, bibliofil i historyk. Syn Petera Uphagena, brat Carla Heinricha. Przez dwa lata praktykował w firmie ojca, za namową Gottfrieda Lengnicha, od odbyciu kursów z greki, łaciny i filozofii, od 1751 do 1754 (wraz z bratem Wilhelmem) studiował w Getyndze prawo, filozofię i historię. Podczas studiów przyjaźnił się z Georgiem Ernstem Remusem i Peterem Castellem, będąc współautorem druków gratulacyjnych z okazji uzyskania przez nich stopnia doktora. Po zakończeniu studiów podróżował po Niemczech, Holandii i Francji, w Gdańsku od lipca 1755. 28 IV 1763 uzyskał kupieckie obywatelstwo Gdańska. Od 1765 stał na czele zarządu szpitali św. Elżbiety i św. Ducha, od 1768 był seniorem gminy reformowanej, kierował też kasą dla ubogich swojej gminy.
Od 1776 ławnik, zasiadał w komisjach miejskich zajmujących się podatkami, terytorium miejskim, w randze podpułkownika pełnił funkcję dowódcy trzech (z czterech) gdańskich regimentów: „niebieskiego”, „białego” i „czerwonego” ( kwartały). Od 1792 rajca. Wchodził w skład deputacji i zarządów miejskich, do spraw menniczych, Wety, Kolegium Handlowego, Straży Ogniowej (podlegały mu latarnie miejskie), Garnizonu, Artylerii, Rady Wojennej. Złożył ostentacyjnie urząd po przejściu Gdańska pod władzę pruską w 1793. W uznaniu za taką postawę otrzymał od króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego pozłacaną tabakierkę.
Właściciel firmy handlowej, prowadzonej początkowo z Carlem Gottliebem Steffensem. Właściciel lub współwłaściciel domów przy Langer Markt 45 (Długi Targ) (tzw. Stary Dom Ławy, Dwór Artusa), (zakupionego przez ojca w 1763 w charakterze ślubnego podarunku), przy Breitgasse 71 i 24 (ul. Szeroka), Brotbänkengasse 40 (ul. Chlebnicka), Frauengasse 38 (ul. Mariacka), Heilige-Geist-Gasse 83 (ul. św. Ducha). Był właścicielem podmiejskiej wsi Buszkowy (1754), spichrza Małpa ( Spichlerze, ul. Chmielna 78). W 1775 nabył kamienicę przy Langgasse (ul. Długa 12), do której po przebudowie wprowadził się 19 X 1779, obecnie tak zwany Domem Uphagena, od 1781 był współwłaścicielem (z kupcem gdańskim Adamem Gottliebem Freudem) pałacyku przy Langgarten 201 (ul. Długie Ogrody 47), który wydzierżawił prezydentowi Gdańska Johannowi Christianowi von Lindenowskiemu. Od swojego przyjaciela ze studiów, doktora i botanika Georga Ernsta Remusa nabył w 1790 posiadłość z dworem Monplaisir we Wrzeszczu (obecnie al. Grunwaldzka 5).
Od 1776 członek Towarzystwa Przyrodniczego (kandydaturę zgłoszono 17 października, członkiem został 13 listopada, wpłacił 100 guldenów wpisowego), od 1786 członek korespondent Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Getyndze, od 1783 członek Towarzystwa Starożytniczego w Londynie. W 1798 został akcjonariuszem spółki, która pod kierunkiem Jakoba Kabruna, przystąpiła do budowy w Gdańsku Teatru Miejskiego. Autor prac historycznych: o pochodzeniu książąt pomorskich (w tym Sobiesławiców), będącej polemiką z poglądami kwestionującymi prawa Polski do Gdańska i Pomorza Ehrenrettung der älteren Polnischen Geschichtsschreiber, gegen die neulich im Drucke erschienene: Gründliche Nachricht von den Herzogen von Pommern Danziger Linie (1774) i wydanego potajemnie (z uwagi na krytykę państwa pruskiego) Parerga historica (1782). M.in. według jego zdania Gdańsk został założony za czasów króla perskiego Dariusa Hystaspisa (ok. 570 p.n.e – 495 p.n.e.).
Testamentem ustanowił Fideikommiss für die Uphagensche Familie ( Związek Rodzinny Uphagenów). Bibliofil, jego księgozbiór liczył około 10 500 dzieł, ponad 15 000 woluminów, w tym 280 rękopisów, 165 map i sztychów. Znaczącą część dzieł nabył w 1795 na aukcji podczas licytacji słynnej biblioteki Heinricha Wilhelma Rosenberga (1711–1794) (zob. Albrecht Rosenberg), nabywał także części kolekcji innych gdańszczan: Johanna Fidalke czy Jacoba Theodora Kleina. W testamencie zobowiązał spadkobierców do pozostawienia biblioteki jako zbioru niepodzielnego (w 1879 zbiór podarowano Bibliotece Miejskiej).
Od 19 V 1763 żonaty był z Johanną Florentyną (zm. 10 III 1766, prawdopodobnie na skutek gruźlicy, pochowana w krypcie grobowej ojca w kościele Najświętszej Marii Panny pod płytą nr 143), córką Karla Uphagena, ławnika (od 1746). Od 24 I 1769 ponownie żonaty, z Abigail, córką Valentina Andreasa von Borgmanna. Zmarł bezdzietnie, pochowany w kościele św. Piotra i Pawła (zachowana płyta nagrobna). Jego imię noszą ulica (do 1945 Uphagenweg) i park we Wrzeszczu, od 6 XII 2011 tramwaj PESA Swing 120NaG SWING nr 1014. Jest także patronem Nagrody Miasta Gdańska dla Młodych Naukowców ( nagrody miasta Gdańska).
