WIEŻA WIĘZIENNA
| < Poprzednie | Następne > |
ul. Długiej, Matthaeus Deisch, 1761–1765
WIEŻA WIĘZIENNA. Wraz z Katownią i zamykającymi całość murami, tzw. szyją, stanowi część Przedbramia, między Bramą Długouliczną, zamykającą ul. Długą, oraz Bramą Wyżynną. Budowę zainicjowano w latach 1379–1382. Przebudowana w początku XVI wieku; w jego 2. połowie, po rozbudowaniu fortyfikacji ziemnych i przesunięciu głównej ich linii na wysokość Bramy Wyżynnej, utraciła funkcje obronne.
W 1596–1597 dobudowano do niej Katownię, tworząc zespół budowli więziennych. Na pierwszym piętrze wieży znajdowała się specjalna „Izba żałobna” (Trauerstube), z oknami wychodzącymi na Bramę Długouliczną, w której na ostatnie trzy dni życia osadzano skazanych na śmierć. Na jej ścianach zachowało się (na ogół fragmentarycznie) kilkadziesiąt inskrypcji pozostawionych przez skazańców, najczęściej imiona i nazwiska z datami. Jednego z owych oczekujących na pluton egzekucyjny żołnierzy udało się zidentyfikować: był nim Hans Krumbeck, który w październiku 1627 (podczas wojny polsko-szwedzkiej z lat 1626–1629) zasnął na posterunku podczas nocnej wachty i został rozstrzelany decyzją sądu wojennego. W 1600 na miejskim etacie pozostawało trzech funkcjonariuszy więzienia (główny nadzorca, furtian i bezpośrednio pilnujący i nadzorujący więźniów karbowy), mający do pomocy swoich pachołków.
Na drugim piętrze wieży znajdowała się cela „Lew” , na trzecim piętrze cela „Jednorożec” (obie przeznaczone dla żołnierzy), na czwartym i piątym piętrze dwie cele bezimienne. W łączniku między Wieżą Więzienną a Katownią na parterze znajdowały się cele „Sowa”, „Taczkowników” i „Fortuna”, na 1 piętrze „Byk”, „Świnia”, „Kruk”, „Wilk” i „Baran”, na drugim piętrze łącznika dwie cele z desek dla żołnierzy. Razem z celami „Lis”, „Zając” oraz „Abel i Mord Kaina” w Katowni, oraz celami "Kaczką" i "Norą Żmii", o nieznanej lokalizacji (może to niedawno odkryty loch pod Katownią od strony Bramy Wyżynnej) cały zespół liczył 19 cel, choć mogło być ich więcej. Wiele wskazuje, że cele nie były oświetlane i ogrzewane (zachowały się liczne informacje o leczeniu odmrożeń kończyn przetrzymywanych), więźniowie spali na słomianych barłogach, przynajmniej od 2 połowy XVII wieku wydawano im do przykrycia koce. Wedle świadectwa z początku XVIII wieku w w całym więzieniu było zwykle (oprócz żołnierzy) 18-20 więźniów.
W 1604 zamontowano na wschodniej ścianie wieży główny miejski pręgierz, przeniesiony z Ratusza Głównego Miasta. Skazańców, stojących na drewnianej platformie kilka metrów nad ziemia, przywiązywano łańcuchami do (zachowanej do dziś) kamiennej konsoli pręgierza. Przy ścianie przylegającej do obecnego Targu Węglowego odbywały się publiczne egzekucje (przede wszystkim ścięcie mieczem) przestępców niebędących obywatelami miasta lub szlachcicami. Pierwsza publiczna egzekucja odbyła się tam w 1496 roku: ścięto kilkunastu francuskich kaprów. Szlachetnie urodzonych ścinano przed Dworem Artusa.
W 1814 przejęta przez pruską komisję fortyfikacyjną, do 1858 nadal pełniła funkcje więzienne (więźniów wykorzystywano do prac porządkowych w mieście), po likwidacji – więźniów przeniesiono do Grudziądza – pomieszczenia wykorzystywano jako magazyny wojskowe. Zarząd Miasta Gdańska odkupił ją od władz wojskowych 16 VII 1887. W 1945 w wyniku działań wojennych spłonął dach; odbudowano go w 1948. Od 28 IV 1957 do 15 XI 1970 w budynku funkcjonowała siedziba harcerzy Hufca Gdańsk-Śródmieście. W 1973, po pracach remontowych i adaptacyjnych, wieżę przekazano Muzeum Historii Miasta Gdańska ( Muzeum Gdańska), do 2021 mieścił się tu jego oddział – Muzeum Bursztynu.
