WINRICH von KNIPRODE, komtur gdański, wielki mistrz krzyżacki
| < Poprzednie | Następne > |
WINRICH von KNIPRODE (zm. 24 VI 1382 Malbork), komtur gdański, wielki mistrz zakonu krzyżackiego. Wywodził się z rodziny dziedziców Kniprath nad Renem, niedaleko Kolonii. W latach 1334–1336 był kompanem wielkiego szpitalnika i jednocześnie komtura w Elblągu. Jako komtur w Gdańsku działał dowodnie od 17 III 1338 do 18 V 1341. Biorąc pod uwagę, że zmarł w 1382, sądzić trzeba, że w chwili objęcia komturstwa gdańskiego był człowiekiem młodym, niespełna trzydziestoletnim.
Obejmując godność komtura, zastał w ośrodku gdańskim daleko zaawansowane prace nad jego przebudową i nie mniej ambitne plany na przyszłość. Najpewniej już 17 V 1338, goszcząc w Gdańsku wielkiego mistrza Dietricha von Altenburg i wielkiego komtura Ludolfa Königa, uzyskał ostateczne zezwolenie na przystąpienie do budowy (planowanego już wcześniej) murowanego zamku dla konwentu krzyżackiego w miejscu dotychczasowego starego grodu książąt pomorskich. Już 26 VI 1338 pojawił się przy nim krzyżacki brat z gdańskiego konwentu z tytułem mistrza kamieniarskiego; w jego gestii pozostawało kierowanie początkowymi pracami budowlanymi (położenie kamiennych fundamentów, ławy fundamentowej).
W okresie jego komturskich rządów doszło też do zakończenia wstępnego etapu rozwoju Głównego Miasta Gdańska. Miasto uzyskało zgodę na zorganizowanie miejscowej gminy na prawie chełmińskim: z wybieralną Radą Miejską i z nowo powołaną ławą, czyli miejskim organem sądowym. Mieszczanie otrzymali między innymi prawo do wykupienia lub wymiany majątków należących do innych osób, a znajdujących się na obszarze poszerzanego patrymonium miejskiego. W 1338 poświadczył nabycie przez mieszczanina Johanna Schwartza 14 mórg łąki na gruntach miejskich od Wojka i Mikołaja z Przegardzina, między 1338 a 1341 nabycie przez władze Głównego Miasta od rycerzy Piotra z Kacka, Bartłomieja i Piotra z Rusocina oraz Lekauty i Wojciecha ze Świncza obszarów (głównie łąkowych) na wschód od Motławy, na terenie Długich Ogrodów, obecnego Dolnego Miasta i Olszynki.
Działał na rzecz zagospodarowania terenów wokół przekopanego niewiele wcześniej Kanału Raduni (po raz pierwszy wzmiankowanego w źródłach właśnie za jego urzędowania, 2 VI 1338), przy którego budowie niewątpliwie uporządkowano i odnowiono dawny główny szlak drogowy wiodący z południa do Gdańska. 2 VI 1338 nadał na prawie chełmińskim braciom Johannowi, Heinrichowi i Nicolausowi wieś Orunię z obowiązkiem zasiedlenia, 14 IX 1338 bliżej nieznanemu Konradowi tamtejszą karczmę, nieco później przekazał Konradowi Münzmeisterowi (zapewne przedstawicielowi jednej z gdańskich rodzin mieszczańskich) urząd sołtysa i obowiązek zasiedlenia na prawie chełmińskim wsi Ujeścisko. Wspierał ponadto mieszczan gdańskich w sporze z mieszczanami elbląskimi o pobór palowego od wywożonych i przywożonych statkami towarów, skłonił nawet wielkiego mistrza, aby ten 28 III 1341 roku ogłosił wyrok osobiście, przybywając do Gdańska (Elblągowi przyznano palowe od towarów dostarczanych przez głębię na Mierzei między Zalewem Wiślanym a Zatoką Gdańską, Gdańskowi zaś od towarów dostarczanych do ujścia Wisły).
Nie ograniczał się tylko do przebudowy gospodarczej okolic Gdańska.
Przyczynił się do nadania praw miejskich Lęborkowi (1 I 1341), wystawiał przywileje prawa chełmińskiego dla Sulmina z Niestępowem koło Lublewa pod Gdańskiem (1 X 1338); dla Swarzewa i Łebcza koło Pucka (16 X 1340); dla młyna w Juszkowie pod Pruszczem (16 X 1339). Zabiegał u wielkiego mistrza o wystawienie podobnych przywilejów dla wsi rycerskich (17 V 1338 w Gdańsku dla Godka z Wielkiego Leźna między Gdańskiem a Żukowem; 20 X 1339 w Malborku dla Jana z Małkowa koło Kartuz). Potwierdzał przywileje wprowadzone przez jego poprzedników, czy to nadające majątki na prawie rycerskim (8 XI 1339 w Gdańsku – Demochowi i Tomaszowi dla dóbr Miłocin na Żuławach Steblewskich, koło Trutnowych), czy dotyczące dawnych transakcji (26 VI 1338 w Gdańsku potwierdził klasztorowi cystersów z wielkopolskiego Lądu nabycie od dziedziców Rusocina łąki i błot koło Kłodawy).
Jego komturskie rządy w Gdańsku zakończyły się wraz z wyborem 6 I 1342 na nowego mistrza zakonu Ludolfa Königa. Odchodząc z urzędu komtura, nakłonił nowego wielkiego mistrza, by ten podczas przyjazdu do Gdańska w początkach 1342 wystawił Głównemu Miastu wielki przywilej. Treść tego przywileju znana jest tylko z odnowienia (z uwzględnieniem późniejszych zmian) dokonanego przez samego Winricha von Kniprode 5 VI 1378 (wówczas gdy był już wielkim mistrzem); trwają spory o właściwy zakres nadań Ludolfa Königa – wedle niektórych badaczy był to przywilej lokacyjny dla Głównego Miasta. Bez względu na tę dyskusję uważa się za niewątpliwe, że ustalono wówczas m.in. sprawę parceli pod budowę kościoła Najświętszej Marii Panny i podjęto decyzję o budowie miejskich murów obronnych.
Od 13 I 1342 do połowy 1342 był komturem w jednym z najważniejszych wówczas ośrodków krzyżackich – w Bałdze (obecnie nie istnieje, ruiny zamku znajdują się w Rosji, koło wsi Wiesiołoje w obwodzie kaliningradzkim) i wójtem Natangii. W latach 1343–1346 był wielkim marszałkiem i komturem Królewca, w 1346–1352 wielkim komturem. W 1350, wraz z ówczesnym wielkim mistrzem Heinrichem Dusemerem, wsparł kwotą 70 grzywien cystersów z Oliwy po wielkim pożarze klasztoru w marcu tego roku. Od 6 I 1352 aż do śmierci 24 VI 1382, a więc przez ponad trzydzieści lat, był wielkim mistrzem. W dziejach zakonu krzyżackiego uchodzi za jednego z najznaczniejszych wielkich mistrzów; za jego czasów zakon osiągnął swój największy rozwój gospodarczy (także poprzez wprowadzoną przez niego reformę monetarną) i terytorialny, a w jego życiu wewnętrznym nastąpiło odejście od gorliwej pobożności i przyjęcie modelu życia świeckiego.
Jako wielki mistrz bywał także w Gdańsku: 17 XI 1353, 15 VII 1356 (uzgodnił wówczas z ówczesnym komturem Schwederem von Pellant jego przejście na wysoką godność podskarbiego zakonu i mianowanie w jego miejsce dotychczasowego kompana Winricha, Wolframa von Beldersheim), 3 IV 1357 (potwierdził wówczas porozumienie Rady Głównego Miasta z przełożonym szpitala św. Ducha w sprawie wymiany działek w mieście), 22 X 1360, 12 VII 1362 (spotkał się z obradującymi tutaj przedstawicielami miast pruskich), w maju 1366 (brał udział w wielkim zjeździe hanzeatyckim), 2 XII 1375, 19 VI 1378.
Jako zwierzchnik zakonu już w 1352 rozstrzygnął spór o wysokość czynszu, jaki na rzecz Głównego Miasta Gdańska mieli płacić mieszkańcy właśnie zasiedlanych obszarów (tzw. Nowego Miasta) wokół kościoła św. Jana. 11 XI 1356 wytyczył granicę między Głównym Miastem a posiadłościami biskupów włocławskich ( Biskupia Górka). 18 I 1380 w Malborku zezwolił na lokowanie na prawie chełmińskim Młodego Miasta Gdańska. Wcześniej, około 1377, podobny przywilej musiał wystawić dla Starego Miasta Gdańska (dokument się nie zachował). Interweniował także w trakcie konfliktów w Gdańsku ( bunt cechów Głównego Miasta Gdańska 19–21 VI 1378). Na dzień przed śmiercią, 23 VI 1382 w Malborku, przekazał Radzie Głównego Miasta szpital św. Ducha, położony wewnątrz murów miejskich, z obowiązkiem opieki nad chorymi i starymi, w tym również członkami krzyżackiego konwentu gdańskiego. Przedśmiertną wolą nakazał też pożyczyć Radzie Młodego Miasta Gdańska 757 grzywien na budowę ratusza. Wprowadzony przez niego w 1351 zwyczaj wywieszania na szczycie domu zmarłego białej, lnianej, płachty, przetrwał w Gdańsku do XVIII wieku.
Jego śmierć odnotował m.in. nekrolog klasztoru cystersów w Oliwie. Tak zwana „Tablica dobrodziejów” tego klasztoru informowała, że był łaskawym panem i władcą, dobrym dla poddanych, uważanym za działającego zawsze na pożytek swoich ziem, „przez co pamięć o nim zasłużenie powinna być nieśmiertelna u Boga i ludzi”.
Do 1945 jego imieniem (Kniprodeweg) nazywano ulicę w obecnych Aniołkach, przemianowaną po wojnie na Płowce (na pamiątkę bitwy polsko-krzyżackiej z 1331).
