Tekst źródłowy strony KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA (Stare Miasto)

{{paper}}
[[File:Znak własnościowy kościoła św. Jakuba.JPG|thumb|Znak własnościowy kościoła św. Jakuba]]
[[File:2_Kosciol_sw._Jakuba.jpg|thumb|Kościół św. Jakuba około 1600, przy fosie i wale obronnym [[STARE MIASTO | Starego Miasta]] oraz Bramie św. Jakuba (pierwszej, zamykającej ul. Łagiewniki), poniżej w lewo [[KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY | kościół św. Bartłomieja]], na tzw. planie sztokholmskim]]
[[File:Kościół_św._Jakuba,_Der_Stadt_Dantzig…,_1688_(2).jpg|thumb|Kościół św. Jakuba, <br> ''Der Stadt Dantzigk...'', 1688]]
[[File:Barthel_Ranisch,_kościół_św._Jakuba,_1695.jpg|thumb|Kościół św. Jakuba, <br> Barthel Ranisch, 1695]]
[[File:5_Kosciol_sw._Jakuba.jpg|thumb|Kościół św. Jakuba (po lewej) za wałami Starego Miasta, w prawo [[KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY| kościół św. Bartłomieja]] i Brama św. Jakuba (zamykająca ówczesną Paradiesgasse (ul. Rajską)) z mostem nad fosą w stronę [[BRAMA OLIWSKA| Bramy Oliwskiej]], Matthaeus Deisch 1761–1765]]
[[File:6_Kosciol_sw._Jakuba.jpg|thumb|Kościół św. Jakuba (po lewej) 1834, bez hełmu utraconego w 1815; skrajnie po prawej Brama św. Jakuba wyburzana od 1873, której hełm zamontowano na wieży kościoła]]
[[File: 8_Kościół_św._Jakuba.jpg |thumb| Kościół św. Jakuba, około 1890]]
[[File:7_Kościół_św._Jakuba.jpg|thumb|Łuk wspierający odchylającą się południową ścianę kościoła, dostawiony podczas remontu w 1860]]
[[File: Kościół_św._Jakuba,_Stare_Miasto.jpg|thumb|Kościół  św. Jakuba około 1900, widok z ulicy Jakobsnegasse]]
[[File:Kosciol_sw._Jakuba.jpg|thumb|Kościół św. Jakuba i domy prezbiterów przy obecnej ul. Łagiewniki (od 1960 w tym miejscu Przychodnia Zdrowia) oraz tory tramwaju linii nr 8 (Żuraw – Targ Drzewny – Kowalska – Korzenna – Targ Kaszubski – Gnilna – Łagiewniki – Nowy Port), około 1910]]
[[File: Kościół_św._Jakuba_1947.jpg |thumb| Kościół św. Jakuba, 1947]]

[[File:Jakobsneugasse_1948.jpg |thumb| Kościół  św. Jakuba około 1947, widok z nieodbudowanej ulicy Jakobsnegasse (od 1960 w tym miejscu zabudowa [[OGÓLNOKSZTAŁCĄCA SZKOŁA MUZYCZNA I i II STOPNIA | Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej I i II stopnia]] im. Feliksa Nowowiejskiego)]]
[[File:X_Kosciol_sw._Jakuba.jpeg|thumb|Kościół św. Jakuba od strony ul. Łagiewniki, około 1947 (z błędnym opisem na pocztówce: kościół św. Bartłomieja)]]
[[File: Kościół_św._Jakuba_1967.jpg |thumb| Kościół św. Jakuba, 1967]]
[[File:Kościół św. Jakuba na Starym Mieście.JPG|thumb|Kościół św. Jakuba na Starym Mieście, 2010]]
[[File: Kościół_św._Jakuba_1.jpg |thumb| Wnętrze kościoła św. Jakuba, widok w kierunku wschodnim, 2023]]
[[File: Kościół_św._Jakuba_2.jpg |thumb| Wnętrze kościoła św. Jakuba, widok w kierunku zachodnim, 2023]]

'''KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA''', Stare Miasto, ul. Łagiewniki. Od 1415 świątynia przyszpitalna ([[SZPITAL ŚW. JAKUBA | szpital św. Jakuba]]), pierwotnie prawdopodobnie kaplica połączona z budynkiem szpitalnym, należącym do gildii szyprów. Kaplica pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła Większego, św. Krzysztofa i św. Katarzyny poświęcona 18 III 1415 przez generalnego wikariusza biskupa włocławskiego Ulryka. Należała do parafii [[KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY ALEKSANDRYJSKIEJ | kościoła św. Katarzyny]]. W 1431 uzyskano zezwolenie komtura gdańskiego na rozbudowę. Zgodę na budowę szpitala i kościoła dla ubogich szyprów przy Schüsseldamm (Nowej Grobli, obecnie ul. Łagiewniki) potwierdził 24 VI 1432 wielki mistrz Paweł von Russdorf.<br/><br/>
Nowy kościół św. Jakuba poświęcono 1 VIII 1433, już jednak 4 IX 1433 spalony został przez wojska husyckie. 21 VII 1436 biskup Genezjusz Campora ogłosił odpust wspomagającym odbudowę, przekazał ziemię z Roli Garncarzowej z Jerozolimy, list odpustowy wystawił też papież Eugeniusz IV, ponawiając go w 1437. Odbudowany kościół św. Jakuba Apostoła Większego poświęcił 22 V 1437 biskup Godswinus ze Skalholt (Islandia). Prawdopodobnie od połowy XV wieku miał jednonawowy korpus, dobudowany do starszego jednonawowego prezbiterium. Budynek, z sygnaturką nad korpusem, był bezpośrednio złączony od północy ze szpitalem. W 1483 miał trzy ołtarze, początkowo obsługiwany był przez jednego kapłana, od 1497 przez dwóch. <br/><br/>
Podczas [[REFORMACJA | reformacji]] w 1551 nakazano wygłaszanie, obok kazań w języku niemieckim, także kazań po polsku. W czerwcu 1556 w kościele, obsługiwanym przez jednego kaznodzieję luterańskiego, udzielono po raz pierwszy w Gdańsku komunii św. pod obiema postaciami. W hierarchii gdańskich kościołów luterańskich tutejszy kaznodzieja zajmował ósme (na 12) miejsce w [[LUTERANIE | Ministerium Duchownym]].  <br/><br/>
Spłonął (wraz ze szpitalem) 12 VII 1636 od uderzenia pioruna. 6 III 1637 położono kamień węgielny pod obecną wieżę, 12 VII 1637 w odbudowanym kościele odprawiono pierwsze nabożeństwo, w 1639 zakończono prace przy wieży (zwieńczonej hełmem), w 1648 wybudowano dom dla kaznodziei. Z fundacji Klary Feller wnętrze kościoła pokryto malowidłami.<br/><br/>
W 1666 zamknięto funkcjonujący co najmniej od 1483 cmentarz, odtąd do 1816 za miejsce pochówku pensjonariuszy szpitala, zwłaszcza z gildii szyprów, służył kościół (wedle założonej w 1787 przez [[BIEHL (BIEL) PETER, kaznodzieja kościołów Bożego Ciała i św. Jakuba  | Petera Wilhelma Biehla]] (i kontynuowanej) tzw. księgi pamiątkowej kościoła (''Gedenck-Buch für die Kirche zu St. Jacob''), tylko w latach 1759–1815 pochowano w kościele 617 osób, z czego 255 było psensjonariuszami szpitala). 30 I 1667 poświęcono pierwsze organy, w 1668 zawieszono dzwon odlany przez Absaloma Wittwercka, w 1699 zbudowano drugie organy, trzecie (21-głosowe, z czterema miechami) w 1708. W XVII wieku ołtarzem głównym był Hołd Trzech Króli. W 1782 kościół przeszedł generalny remont. W 1807 zajęty na cele wojskowe przez Francuzów, początkowo służył za miejsce przetrzymywania w nim jeńców pruskich i rosyjskich, nastepnie jako magazyn militariów. Przywrócony 7 II 1808 do celów kultu.<br/><br/>
6 XII 1815 wybuch pobliskiej [[BASZTA PROCHOWA | Baszty Prochowej]] zniszczył szpital i uszkodził kościół (między innymi strącił hełm i uszkodził dach). Odbudowany już bez szpitala, wobec trudności finansowych wyprzedano wyposażenie, a 30 VIII 1817 prowizorzy szpitalni wydzierżawili go na cele [[BIBLIOTEKA MIEJSKA | Biblioteki Miejskiej]] i [[SZKOŁA NAWIGACYJNA | Szkoły Nawigacyjnej]]. Budynek podzielono na trzy kondygnacje (przebudowany od 1816), oddzielono ścianą prezbiterium (siedziba Szkoły Nawigacyjnej, z obserwatorium astronomicznego na pozbawionej hełmu wieży) od korpusu (siedziba biblioteki). <br/><br/>
Po przeniesieniu w 1826 Szkoły Nawigacyjnej do nowego gmachu, w opuszczonym prezbiterium władze Gdańska umieściły w 1833 kolekcję dzieł sztuki [[KABRUN JAKOB, kupiec, kolekcjoner | Jacoba Kabruna]], w latach 1832–1845 zajmowało je [[TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE | Towarzystwo Przyrodnicze]]. Od 1860, po remoncie budynku, całość zajęła biblioteka. Około tego czasu, w związku z przeciążeniem murów, wybudowano od południa łęk oporowy, w 1881 osadzono na wieży hełm z rozebranej [[BRAMA ŚW. JAKUBA | Bramy św. Jakuba]].<br/><br/>
Po przeniesieniu w 1904 biblioteki do nowego lokalu, w 1906 zarząd szpitala sprzedał budynek Zachodniopruskiej Izbie Rzemieślniczej, która urządziła tu Westpreußische Gewerbehalle zu Danzig (Zachodniopruską Halę Przemysłową w Gdańsku), z wystawami maszyn i biblioteki technicznej. Podczas I wojny światowej wykorzystywany na szpital wojenny, w okresie [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnego Miasta Gdańska]] miejsce wystaw wyrobów rzemieślniczych i przemysłowych.<br/><br/>
W 1945 kościół uległ niewielkim uszkodzeniom (częściowe zerwanie dachu, wybite okna). 22 XII 1946 kościół na potrzeby  [[KAPUCYNI | kapucynów]] poświęcił administrator apostolski [[WRONKA ANDRZEJ, ksiądz, administrator diecezji, patron gdańskiej ulicy | ks. Andrzej Wronka]]. Między 12 IV 1947 a 17 IV 1948 usunięto podziały wewnątrz budynku, 13 VI 1948 uroczyście otwarto kościół, dysponujący ołtarzami: głównym Najświętszej Marii Panny i św. Antoniego oraz amboną. W latach 1952–1954 i 1956 ozdobiono ściany malowidłami wykonanymi przez Zofię Baudouin de Courtenay. Kolejne, istniejące obecnie ołtarze: w 1952 – św. Antoniego, w 1952 i 1959 Najświętszego Serca Jezusa, w 1956 – Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, w 1973 – ołtarz główny. W 1966 ufundowano siedemnastogłosowe organy umieszczone na murowanej emporze w zachodniej części korpusu. W 1982 awaria centralnego ogrzewania doprowadziła do pęknięć murów w prezbiterium. W 2005 wyremontowano grożący zawaleniem dach i oryginalny strop modrzewiowy z XVII wieku. Obecnie przy kościele: ojciec przełożony, czterech ojców i jeden brat zakonny. {{author: ASZ}} <br/><br/> 
{| class="tableGda"
|-
|+ Kaznodzieje kościoła św. Jakuba <br/> na Starym Mieście
|-	
| 1556–1559
| Johann Domsen
|-
| 1560
| Heinrich Saalfeldt
|-
| 1560–1562
| Heinrich Schönhut
|-
| 1569–1571
| Johann Quanterus
|-
| 1571–1580
| Johann Knorhaus
|-
| 1580–1584
| Johann Brosovius
|-
| 1585–1590
| [[THEUERKAUFF JOACHIM, kaznodzieja i pastor kościołów św. Jakuba i św. Bartłomieja| Joachim Theuerkauf]]
|-
| 1590–1592
| Thomas Fabricius
|-
| 1592–1595
| Johann Hübner
|-
| 1597–1607
| Johann Theuerkauff (zob. [[THEUERKAUFF JOACHIM, pastor kościołów św. Jakuba i św. Bartłomieja | Joachim Theuerkauff]])
|-
| 1607–1616
| Michael Hein
|-
| 1616–1623
| [[STOLFIUS THOMAS, kaznodzieja i pastor kościołów św. Jakuba i św. Bartłomieja | Thomas Stolfius]]
|-
| 1632–1638
| [[ZIMMERMANN ERDMANN, kaznodzieja kościoła św. Jakuba| Erdmann Zimmermann]]

|-
| 1639–1642
| [[HUBERUS DAVID, kaznodzieja kościołów Bożego Ciała i św. Jakuba| David Huberus]]
|-
| 1642–1647
| Petrus Wregius
|-
| 1648–1656
| Melchior Pauli
|-
| 1656–1670
| Sebastian Guthmann
|-
| 1670–1672
| [[JUNGIUS JOHANN, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Johann Jungius]]
|-
| 1672–1701
| Johann Zimmermann
|-
| 1702–1705
| [[PRAETORIUS EPHRAIM, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Ephraim Praetorius]]
|-
| 1705–1709
| [[GRADE DANIEL, kaznodzieja kościoła św. Jakuba, pastor kościoła NMP | Daniel Grade]]
|-
| 1709
| [[KOCH MICHAEL, pastor, kaznodzieja | Michael Koch]]
|-
| 1709–1714
| Philipp Fabritius
|-
| 1714–1725
| [[HARTSCH DANIEL, pastor kościoła w Sobieszewie i kościoła św. Jakuba | Daniel Hartsch]]
|-
| 1725–1731
| Johann Wilhelm Thiessen
|-
| 1732–1735
| [[WEICKHMANN CARL FRIEDRICH, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Carl Friedrich Weickhmann]]  
|-
| 1735–1736
| [[KICKEBUSCH JOHANN DANIEL, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Johann Daniel Kickebusch]]
|-
| 1736–1746
| Andreas Israel Care
|-
| 1746–1756
| [[PEHNEN JOHANN GOTTFRIED, kaznodzieja | Johann Gottfried von Pehnen]]
|-
| 1756–1759
| [[BECKS NATHANAEL, kaznodzieja kościołów Bożego Ciała i św. Jakuba | Nathanael Becks]]
|-
| 1759–1768
| [[WEIDMANN JOHANN CARL, kaznodzieja | Johann Carl Weidmann]]
|-
| 1768–1774
| [[GERBER JOHANN, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Johann Gerber]]
|-
| 1774–1775
| Christian Gottlieb Schwarz
|-
| 1775–1789
| [[BIEHL (BIEL) PETER, kaznodzieja kościołów Bożego Ciała i św. Jakuba  | Peter Wilhelm Biehl (Biel)]]
|-
| 1789–1796
| Johann Gottlieb Röll
|-
| 1796–1802
| [[BLECH ABRAHAM FRIEDRICH, pastor | Abraham Friedrich Blech]]
|-
| span style="white-space: nowrap" | 1802–1809
| [[LABES FRIEDRICH, pastor kościoła św. Jakuba | Friedrich Labes]]
|-
| 1809–1812 i 1815
| [[BÖCKEL ERNST GOTTFRIED ADOLPH, pastor kościoła św. Jakuba | Ernst Gottfried Adolph Böckel]]
|-
| class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
|}
{| class="tableGda"
|-
|+ Rektorzy kościoła św. Jakuba <br/> na Starym Mieście
|-	
| 1946–1947
| Florian Nestorowski OFMCap
|-
| 1947–1950
| Ernest Łanucha OFMCap
|-
| 1950–1951
| Hieronim Warachim OFMCap
|-
| 1951–1958
| Aureli Puzio OFMCap
|-
| 1958
| Achilles Mazurkiewicz OFMCap
|-
| 1958–1959
| Medard Parysz OFMCap
|-
| 1958–1960
| Remigiusz Kranc OFMCap
|-
| 1965–1973
| Przemysław Knap OFMCap
|-
| 1973–1979
| Hieronim Warachim OFMCap
|-
| 1979–1981
| Przemysław Knap OFMCap
|-
| 1981–1988
| Franciszek Chabierski OFMCap
|-
| 1991–1994
| Roman Dudek OFMCap
|-
| 1991–1994
| Ryszard Śleboda OFMCap
|-
| 1994–1997
| Stanisław Żmuda OFMCap
|-
| 1997–1999
| Gustaw M. Tyburczy OFMCap
|-
| 1999–2002
| Wit M. Urbaniak OFMCap
|-
| 2002–2006
| Jerzy Marć OFMCap
|-
| 2006–
| Piotr Nowak OFMCap
|-
| class="authorEgTab" | {{author: ASZ}}
|} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]