BĄDKOWSKI LECH, pisarz, dziennikarz, honorowy obywatel Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
LECH BĄDKOWSKI (właściwie, do 30 VI 1947, Leszek Mieczysław Zygmunt Buntkowski) (24 I 1920 Toruń – 24 II 1984 Gdańsk), pisarz, dziennikarz, działacz polityczny, honorowy obywatel Gdańska, patron gdańskiej ulicy. Syn Kazimierza i Zofii z domu Faustman, młodszy brat Aleksandry i Tadeusza. W 1938 ukończył Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Od września 1938 do lipca 1939 był elewem Kursu Podchorążych 67. pułku piechoty w Brodnicy. Uczestniczył w kampanii wrześniowej w 1939, dowódca plutonu, walczył między innymi nad Bzurą. Po klęsce wrześniowej z Torunia przez Warszawę, Brześć, Lwów i Stryj, przez Węgry, Jugosławię i Włochy w 1940 przedostał się do Francji. Walczył w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Podhalańskich, od 22 kwietnia do 13 czerwca 1940 był uczestnikiem walk o Narvik. Po upadku Francji przedostał się na holenderskim kutrze do Anglii, gdzie służył początkowo w Batalionie Strzelców Podhalańskich. Awansowany do stopnia podporucznika przeszedł przeszkolenie na oficera morskiego wywiadu (praktykę odbył na kontrtorpedowcu (niszczycielu) ORP „Piorun”). Zaliczony do grupy tzw. cichociemnych, z terenu Włoch dwukrotnie bez powodzenia podejmował próby (samoloty zawracały) przerzutu do kraju. Podczas pobytu w Anglii między innymi założył Związek Pomorski, organizację zrzeszającą Polaków z Pomorza.
W Polsce od 1946, zamieszkał w Gdyni. W 1949 ukończył Wyższe Studium Administracyjno-Gospodarcze przy Wyższej Szkole Handlu Morskiego w Sopocie, w 1951 Wydział Prawa Uniwersytetu w Łodzi. W Gdańsku od 1951 (zamieszkały przy ul. Długiej 79/80). Związany z prasą wybrzeżową: od 1952 z „Dziennikiem Bałtyckim”, w którym był kierownikiem działu gospodarczo-morskiego, od 1953 z tygodnikiem „Rybak Morski”, w latach 1954–1956 kierownik literacki Teatru Miniatura, od połowy 1956 do początku 1957 zastępca redaktora naczelnego tygodnika „Ziemia i Morze” (kierował oddziałem gdańskim). W latach 1957–1962 był kierownikiem literackim łódzkiego teatru Arlekin. W latach 1958–1962 radny Wojewódzkiej Rady Narodowej. Zwalniany z pracy za swoje poglądy, utrzymywał się z działalności literackiej i publicystycznej. Podczas wydarzeń marca 1968, za wspieranie m.in. postulatu złagodzenia cenzury i wsparcie udzielone protestującym, otrzymał czasowy zakaz publikacji, poddany też został inwigilacji przez Służbę Bezpieczeństwa (SB).
Od 1953 działacz Polskiego PEN Clubu i członek Związku Literatów Polskich, w latach 1954–1955 i 1957–1966 prezes gdańskiego oddziału. W 1956 współzałożyciel Zrzeszenia Kaszubskiego (od 1964 Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie i twórca jego programu ideowego. W 1962 założyciel i pierwszy prezes klubu „Pomorania”.
Od 22 VIII 1980 członek prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego Stoczni Gdańskiej ( sierpień 1980), do jesieni jego rzecznik prasowy, także członek grupy negocjującej porozumienie gdańskie (odpowiedzialny za postanowienia dotyczące wolności słowa w Polsce); w 1980 redaktor tygodnika „Samorządność” (zawieszonego w stanie wojennym). W wywiadzie udzielonym w marcu 1981 dla tygodnika „Czas” jako pierwszy wypowiedział się o ujemnych cechach Lecha Wałęsy (także jako postaci "historycznie przypadkowej") oraz o braku odpowiedniego poziomu intelektualnego innych przywódców NSZZ „Solidarność”.
Opublikował powieści: Połów nadziei (1959, uhonorowaną w 1960 Nagrodą Marynistyczną im. M. Zaruskiego Ligi Przyjaciół Żołnierzy), Wesoło w tropikach (1962), Powtórka (1969), Żołnierze znad Bzury (1969), Wielkie Jezioro Gorzkie (1970), Kulminacja (1972), Odwrócona kotwica (1976), Oblężenie (1976), Młody książę (1980), Huśtawka (1984), Chmury (1984); zbiory opowiadań: Kuter na strądzie (1951), Bitwa trwa (1960), Wszystko się liczy (1971) i Sny (1978). Ich fabuła wiązała się z Pomorzem, z jego współczesnością i historią. Z języka kaszubskiego przetłumaczył na polski: Życie i przygody Remusa Aleksandra Majkowskiego, Baśnie kaszubskie Franciszka Sędzickiego (1957), Legendy Pomorza Władysława Łęgi (1958).
Odznaczony m.in. za udział w bitwie o Narvik w 1940 Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (1941), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1965), pośmiertnie Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą OOP (2006) oraz Krzyżem Wolności i Solidarności (2015). Uhonorowany w 1978 Medalem Stolema, w 1982 otrzymał od Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego złotą Pieczęć Świętopełka Wielkiego, w 1983 został laureatem nagrody kulturalnej NSZZ „Solidarność”. W 2000 z gronem działaczy Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża i sygnatariuszy porozumień sierpniowych z 1980 wyróżniony został honorowym obywatelstwem Gdańska.
Od 1947 żonaty z Zofią z domu Janiszewską, ojciec Sławiny Kosmulskiej. Zmarł po ujawnionej już w latach 70. XX wieku chorobie nowotworowej. Jego pogrzeb 28 II 1984 na cmentarzu Srebrzysko przybrał charakter kilkutysięcznej manifestacji, brali w nim udział m.in. Lech Wałęsa, Bronisław Geremek, Zbigniew Herbert.
W 1986 i w latach 1988–1989 przyznano nagrody literackie Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego jego imienia. Od listopada 1987 do lutego 1990 działał Gdańsk Klub Polityczny im. Lecha Bądkowskiego ( Aleksander Hall, Jacek Taylor, Donald Tusk). Od 2000 patron nagrody miasta Gdańska dla najlepszej organizacji pozarządowej w Gdańsku ( organizacje pozarządowe), patron ulicy na Siedlcach, od 2001 do 2018 Gimnazjum nr 48 w Jasieniu, od 28 III 2011 sala posiedzeń w Pomorskim Urzędzie Marszałkowskim w Gdańsku, od 16 IX 2021 X Liceum Ogólnokształcącego. 23 II 1989 przy skrzyżowaniu ul. Tobiasza i Targu Rybnego odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową. 24 X 2019 Rada Miasta Gdańska ogłosiła rok 2020 "Rokiem Lecha Bądkowskiego", 28 listopada, w odpowiedzi na inicjatywę Gdańskiego Komitetu Obywatelskiego, Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970 oraz Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, wydała zgodę na budowę jego pomnika u zbiegu ul. Świętojańskiej i ul. Minogi (pomnik odsłonięto 31 VIII 2024). 30 I 2020 jego imię otrzymał gdański tramwaj Pesa Jazz Duo 128NG nr 1059. Był stryjem Andrzeja Bądkowskiego (19 VI 1946 Toruń – 27 VII 2020 Gdańsk), syna Tadeusza i Anny, absolwenta Wydziału Chemicznego Politechniki Gdańskiej (1969), pracownika m.in. Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni, Instytutu Morskiego w Gdańsku, radnego Gdańska w kadencji 1990–1994.
