CECHY, XIV–XVIII wiek
| < Poprzednie | Następne > |
w złoconą miedź, wilkom gdańskich żeglarzy morskich, 1450–1500
przy ul. św. Ducha, od połowy
XIX wieku Dom Rzemiosła
Gdańsk 1904
CECHY, XIV–XVIII w. Korporacje rzemieślnicze kontrolowane przez władze miasta, nadzorowały wielkość i jakość produkcji, szkolenie w zawodzie, organizowały życie religijne (fundacja kaplic lub ołtarzy) i towarzyskie członków, były zobowiązane do posług obronnych na rzecz miasta. Podstawę prawną określał statut lub ordynacja. Statut był na ogół spisywany przez cech i przekazywany do akceptacji Radzie Miejskiej, ordynacja zaś stanowiła spis praw ustalonych przez władze miasta.
W Gdańsku od 1416 każdy cech miał opiekuna z Rady ( bunt mieszczan gdańskich w 1416), bez którego nie mogło się odbyć zebranie cechowe. Cechami kierował wybierany corocznie (w marcu lub kwietniu) starszy, mający do pomocy tzw. kompana. Reprezentowali oni cech na zewnątrz, zajmowali się sprawami korporacyjnymi, dokumentacją i finansami. Cechy zorganizowane były hierarchicznie: mistrzowie, podzieleni często na starszych i młodszych (w zależności od stażu pracy), praktykujący czeladnicy oraz uczniowie. Ich liczbę w warsztacie regulowały statuty. Czeladnik, wyzwalając się na mistrza, przedstawiał przed zgromadzeniem mistrzów pracę mistrzowską (majstersztyk) oraz wnosił stosowną opłatę. Zazwyczaj wymagano praktykowania zawodu w innych miastach. W gdańskich cechach kandydat na czeladnika bądź mistrza musiał pochodzić z prawego łoża i dostarczyć rekomendację z poprzedniego miejsca pracy. Ustawy gdańskie z 1385 i 1394 groziły czeladnikom karą śmierci za bunt przeciwko mistrzom. Na przełomie XIV i XV wieku doszło do konfliktu w cechu kowali w Głównym Mieście, po którym czeladnicy gremialnie opuścili miasto. Wyjątkowo w roku 1447 tzw. bractwo czeladnicze utworzyli tkacze.
W 2. połowie XVII i XVIII wieku pogarszająca się koniunktura gospodarcza i anachronizm systemu cechowego spowodowały w Gdańsku zamykanie się cechów na nowych mistrzów. Jeśli kandydat nie był synem mistrza, mógł jedynie ożenić się z wdową po mistrzu. Prowadziło to do powstania tzw. wiecznych czeladników. Niezadowoleni czeladnicy i młodsi mistrzowie przechodzili do nielegalnego (istniejącego głównie w podmiejskich jurydykach i na terenie klasztorów) rzemiosła pozacechowego, czyli tzw. partactwa. W XVI–XVIII wieku korporacje rzemieślnicze zrzeszone były w większe jednostki zwanych cechami głównymi. Funkcjonowały 4 cechy główne: szewców, piekarzy, kowali i rzeźników, do których inkorporowane były pozostałe. Podział wynikał z udziału rzemiosł w strukturze władz miejskich, gdzie pospólstwo posiadało reprezentację, początkowo tzw. kolegium czterdziestu ośmiu, po 1526 kolegium stu mężów ( Trzeci Ordynek, Kwartały), do których rzemieślnicy mieli prawo wybrać 8 przedstawicieli (po 2 z każdego cechu głównego). Resztę przedstawicieli pospólstwa desygnowało kupiectwo (odpowiednio 40 i 92 osoby), co sprawiało, że gdańscy rzemieślnicy nie mieli wpływu na politykę miejską. W 1814 wprowadzono w Gdańsku pruską ustawę (z 1810) o dobrowolnej przynależności rzemieślników do cechów, po ich likwidacji, 13 XI 1828 powstał Związek Przemysłowy.
| Cech | Najstarsza wzmianka | Statuty średniowieczne | Statuty nowożytne |
|---|---|---|---|
| Balwierze | przed 1454 | ||
| Bednarze | przed 1378 | 1567 | |
| Browarnicy | 1342 | ||
| Bursztynnicy | 1477 | 1528, 1534, 1549–1550, 1583, 1616, 1620, 1701, 1720 | |
| Cieśle | 1357 | ||
| Cieśle okrętowi | 1552 | ||
| Farbiarze | 1423 | ||
| Garbarze | przed 1378 | ||
| Garncarze | 1374 | 1501 | |
| Gwoździarze | 1592 | ||
| Introligatorzy | 1595 | ||
| Kaletnicy | przed 1378 | 1384, 1393, 1412Mł. M. | 1537, 1616 |
| Kapelusznicy | przed 1454 | 1458Gł. M. i St. M., 1471 | |
| Kołodzieje | 1530, 1550, 1653 | ||
| Konwisarze | 1359 | 1405, 1464 | 1719 |
| Korkarze | 1439 | ||
| Koszykarze | 1473 | 1532 | |
| Kowale | przed 1378 | 1387 | |
| Kowale drobni | 1564, 1647–1648 | ||
| Kramarze | przed 1378 | 1436, 1447 | 1522 |
| Krawcy | przed 1378 | 1399St. M., 1456Gł. M. i St. M. | 1533St. M. |
| Kuśnierze | przed 1378 | 1418, 1431, 1429, 1438, 1474 | 1522, 1686 |
| Malarze | 1424 | 1612 | |
| Murarze | 1380 | 1388, 1470 | 1525, 1564, 1680 |
| Pantoflarze | 1439 | 1522, 1592 | |
| Paśnicy | 1364 | ||
| Płatnerze | 1367 | ||
| Piekarze | 1378 | 1378, 1460Gł. M., 1475St. M. | 1637, 1646 |
| Postrzygacze sukna | 1364 | ||
| Powroźnicy | 1357 | 1494 | 1542, 1558, 1622, 1625, 1649, 1654 |
| Przekupnie | przed 1378 | 1388, 1449 | 1522 |
| Puszkarze | 1631 | ||
| Rybacy | 1372 | 1636 | |
| Rymarze i siodlarze | 1366 | 1469 | 1623 |
| Rzeźbiarze | 1334 | ||
| Rzeźnicy | przed 1331 | 1415Gł. M., 1415Mł. M., 1419St. M. | |
| Skrzyniarze | przed 1378 | 1482 | 1568 |
| Słodownicy | 1552St. M. | ||
| Stolarze | przed 1454 | 1482 | 1525, 1625, 1643, 1729 |
| Sukiennicy | 1377 | 1636 | |
| Szewcy | 1374 | 1403 | 1580, 1624 |
| Szklarze | 1552 | ||
| Szmuklerze i pasamonicy | 1624, 1636 | ||
| Ślusarze, zegarmistrze, żórawnicy | 1647, 1759 | ||
| Śrubownicy | 1677 | ||
| Tkacze | przed 1378 | 1377St. M., 1420 | 1653 |
| Tokarze | 1373 | 1458Gł. M. i St. M. | 1596 |
| Tracze | 1587 | ||
| Tragarze | przed 1408 | ||
| Złotnicy | 1357 | 1409, 1428, 1418 | 1540, 1624, 1646 |
| Wiadrownicy | 1604 | ||
| Wytwórcy pergaminu | 1434 | ||
| Żeglarze morscy | 1574 | ||
