CRUCIGER CASPAR CONRAD, pastor kościoła św. Elżbiety
| < Poprzednie | Następne > |
CASPAR CONRAD CRUCIGER (Kruciger, Kreutzer) (29 XII 1610 Marburg – 11 IV 1682 Gdańsk), kalwinista, pastor kościoła św. Elżbiety. Prawnuk Caspra, profesora teologii uniwersytetu w Lipsku, wnuk Caspra, profesora teologii i rektora uniwersytetu w w Wittenberdze. Syn profesora teologii uniwersytetów w Marburgu i Kassel Georga (zm. 1637) i Christiny z domu Scharff (zm. 1639). W wieku dziewięciu lat, 30 XII 1619, z bratem Rudolfem, zapisany został przyszłościowo na uniwersytet w Marburgu (ojciec był wówczas rektorem tej uczelni). Właściwe studia podjął od 4 II 1633 na uniwersytecie w Kassel (gdzie wówczas wykładał jego ociec). Odbył podróż edukacyjną, odwiedzając także uczelnie w Szwajcarii, Francji, Anglii i Holandii. Od 1637 przebywał w Marburgu, od 1640 do 1643 był kapelanem w służbie holenderskich Stanów Generalnych w wojnie z Hiszpanią. Zrezygnował z propozycji objęcia stanowiska kapelana sił holenderskich na Karaibach, działał jako kapelan posłów dworu brandenburskiego podczas negocjacji pokojowych w Münster, kończących wojnę trzydziestoletnią (1618–1648).
Polecany przez kolegę ze studiów w Kassel, drugiego pastora kościoła św. Piotra i Pawła Johanna Cäsara, przybył z Holandii do Gdańska 30 IV 1648. 10 maja wygłosił pierwsze kazanie w kościele św. Elżbiety, 19 sierpnia sekretarz miasta, Arend Bauer, wprowadził go oficjalnie na urząd pastora, z pensja roczną 900 florenów.
28 VI 1665, podczas tzw. II wojny angielsko-holenderskiej (1655–1657), po wielkim zwycięstwie floty angielskiej w bitwie pod Lowestoff (13 VI 1655), wypowiedział się w kazaniu przeciwko Anglikom i ich władcy Karolowi II. Naraziło go na konflikt (za obrazę majestatu królewskiego) z angielską kolonią w Gdańsku, w imieniu której występowali kupcy Franza Sandersona, Thomasa Barckera i Robberta Grümwordta. Interweniowała także kancelaria Karola II, 1 sierpnia zwracając się w imieniu swojego króla do gdańskiej Rady Miejskiej z żądaniem wydalenia go z miasta. Rada ograniczyła się do wysłania listów z przeprosinami, sprawa rychło ucichła. On zaś w 1668 otrzymał podwyżkę pensji.
Od 1666 chorował, okresowo z powodu bólu głowy i oczu oraz stanu gorączkowego nie był w stanie wygłaszać kazań. Od ślubu 24 IX 1648 w kościele św. Piotra i Pawła żonaty był z Marią, córkę Martina Lüllsa (Lünsa, zm. 1659 Gdańsk), pochodzącego z Eupen, od 31 III 1618 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska. Wiersz gratulacyjny z tej okazji ogłosił rektor szkoły św. Piotra i Pawła Johann Georg Moeresius. Ojciec trzech synów i pięciu córek, z których przeżyło go dwóch synów i trzy córki. Dziećmi byli 1/ Caspar Conrad (chrzest 6 IX 1649; wedle innych źródeł: 2 II 1649), zmarła w niemowlęctwie 2/ Maria Christina (chrzest 5 IV 1651), 3/ Johann Georg (chrzest 14 X 1652 – pochowany 2 X 1711 w kościele św. Trójcy w grobie nr 79); 4/ Catharina Elisabetha (chrzest 13 III 1654), w 1682 żona Nicolausa Juncknera, a od 1685 Johanna Jacoba Dunkela; 5/ Sara (chrzest 24 II 1656); 6/ Maria Christina (chrzest 21 III 1658), od 1689 żona Carla Kurtschoviusa; 7/ Florentina (chrzest 7 XI 1660); 8/ Caspar Conrad (II) (chrzest 8 X 1664 – pochowany 1709 w kościele św. Trójcy w grobie nr 79), który 10 IV 1702 wystarał się o potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli).
Żegnał go kazaniem pożegnalnym, z przywołaniem najważniejszych faktów z jego biografii, pastor kościoła św. Piotra, Adrian Pauli (Leichpredigt... Caspar Conrad Cruciger, Danzig 1683).
Bibliografia:
Die Annalen und die Matrikel der Universität Kassel, hrsg. v. Wilhelm Falckenheiner, „Zeitschrift des Vereins für hessische Geschichte und Landeskunde”, Neue Folge, Bd. 18, 1893, s. 284.
Diem natalem augustissimi et potentissimi imperatoris ac regis Guilielmi I. Ab Academia Marburgensi die 23 III 1885 … celebrandum… (metryka studentów uniwersytetu w Marburgu 1610–1624), s. 126.
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. 2, s. 135; t. 6, s. 364.
Knetsch Carl, Hessen, Waldecker und Frankfurter in Danzig, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins”, H. 46, 1904, s. 23–25.
Praetorius Ephraim Danziger Lehrer Gedächtniß..., Danzig und Leipzig, 1760.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 81.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 3, 167, 249.
