DWORZEC GDAŃSK GŁÓWNY
| < Poprzednie | Następne > |
DWORZEC GDAŃSK GŁÓWNY (Danzig Hbf., Dworzec Centralny), obecnie ul. Podwale Grodzkie (zob. Stacja kolejowa Gdańsk Główny) im. Mieczysława Jałowieckiego (od 5 XII 2023). Powstał na terenach udostępnionych po niwelacji (od 1893) części miejskich obwarowań. Na jego budowę wyasygnowano 5 mln marek. Budowę rozpoczęto w 1896, 28 X 1900 oddano do użytku część główną, tzw. Empfangsgebäude (budynek recepcyjny); uroczyste otwarcie całości nastąpiło 30 X 1900 (pierwszy pociąg odjechał do Tczewa). Budynek, nawiązujący do gdańskiego neorenesansu, zaprojektowali: szkic wstępny Fritz Klinholz (1861–1921), szkic i rysunek projektu wstępnego Alexander Rüdell (1852–1920) i Paul Thoemer (Thömer, 1851–1918) z Ministerstwa Robót Publicznych w Berlinie, szczegółowe rysunki i kierownictwo nad budową gdański architekt Johann Hermann Georg Cuny, wykonała firma Hermanna Prochnowa, nadzór sprawoał Gustav Heinrich Glasewald (1844–1903).
Bryła dworca składała się z centralnej części z wielką halą, przylegającego skrzydła północnego oraz mniejszego skrzydła południowego i wieży zegarowej w narożniku między halą a skrzydłem południowym. Takie rozwiązanie przestrzenne zastosowano w wielu budynkach dworców, realizowanych w tym czasie według koncepcji Aleksandra Rüdella. Podobne dworce, z halą oświetloną półokrągłymi oknami i z wieżą, powstały w Krefeld, Colmar, Bad Homburg, Wiesbaden, Metz, Stralsundzie. Nadano im historyzujące formy: neogotyckie, neorenesansowe, neobarokowe lub łączące detale różnych stylów. Dworzec gdański otrzymał elewację z czerwonej cegły zestawionej z jasnym piaskowcem w sposób charakterystyczny dla niderlandzkiego manieryzmu, dominującego w gdańskiej architekturze na przełomie XVI i XVII wieku. Na dworcowej wieży (wysokość 48 m), z napędzanym elektrycznie zegarem (o średnicy tarcz 3,25 m), powstał pokryty miedzianą blachą hełm, będący wariacją na temat zwieńczenia wieży pobliskiego kościoła św. Katarzyny. Rozwiązania
konstrukcji nośnej wieży i detali architektonicznych hełmu powtórzono później przy budowie wieży zegarowej Technische Hochschule Danzig.
Dachy głównej hali pokryto dachówką glazurowaną na kolor ciemnoniebieski, a cokoły wykonano ze śląskiego granitu. Bryłę dworca udekorowano licznymi wieżyczkami, lukarnami, szczytami i szczycikami. W budynku głównym znajdowała się duża hala pasażerska (westybul) z okienkami kasowymi; w południowym skrzydle znajdowały się m.in. przechowalnie bagażu, biuro rzeczy znalezionych, pokoje policjantów i portierów, kilka pomieszczeń przeznaczonych dla księcia – rezydującego we Wrzeszczu następcy tronu Cesarstwa Niemieckiego ( Friedrich Wilhelm Victor Hohenzollern); w skrzydle północnym znajdowały się poczekalnie (wspólna dla klas 1. i 2., osobna dla 3. i 4. klasy, oddzielna dla samotnie podróżujących pań), umywalnie, toalety i bufet. Poczekalnie były dostępne z korytarzy umieszczonych od strony miasta i od strony peronów. Od strony północnej znajdowały się pomieszczenia zajmowane przez kolejarzy i telegrafistów. Korytarze przy poczekalniach w północnej części budynku przykryto sklepieniami krzyżowymi, a reprezentacyjny charakter przedsionka poczekalni książęcej podkreślono sklepieniem gwiaździstym. Także główna hala otrzymała sklepienie o tradycyjnej formie kolebki z gurtami i lunetami, lecz z zastosowaniem nowoczesnej wówczas konstrukcji ze stalowej siatki obrzuconej tynkiem.
W 1902 oddano do użytku przy północno-wschodnim narożniku dworca budynek kas podmiejskich (obecnie obiekt barowo-kawiarniany). Część południowego zespołu dworcowego stanowiły budynki poczty i przesyłek ekspresowych oraz wybudowany gmach biurowo-mieszkalny Eisenbahndirektion (obecnie Central Hotel). Budowa dworca wywarła istotny wpływ na zagospodarowanie okolicy, wzrosła atrakcyjność okolicznych działek budowlanych (szczególnie dla branży hotelarskiej, hotele). Szybko okazało się, że budynek nie do końca spełnia wymogi rosnącego ruchu pasażerskiego. Brakowało przede wszystkim jadalni. W 1914 przebudowano dworzec według projektu Alexandra Rüdella, powiększając północne pomieszczenia. Powstała duża, rozjaśniona od góry świetlikami sala telegrafu i kwadratowa jadalnia z przeszkloną kopułą siedmiometrowej średnicy. W okresie II Wolnego Miasta Gdańska zarządzanie całym kompleksem dworcowym przejęły Polskie Koleje Państwowe (zob. Dyrekcja Kolei).
Podpalony w marcu 1945; odbudowany z pominięciem spadzistych dachów nad skrzydłem północnym, zawierającym dawniej poczekalnie (obecnie restauracje i przestrzeń handlowa). W październiku 1947 w informacji dworcowej uruchomiono pierwszy w Gdańsku po zakończeniu II wojny światowej publiczny telefon. 21 XII 1949 uruchomiono ogrzewaną Izbę Dworcową dla Kobiet i Dzieci, w marcu 1950 otwarto świetlicę dworcową dla młodzieży (pierwszą w województwie). W dniach 11-12 XII 1954 przeprowadzono na dworcu milicyjną akcję przeciwko zakłócającym spokój (głównie pijących alkohol), po czym 13 grudnia hala dworcowa zamieniona została w salę sądową, otwartą dla publiczności (zasądzano kary grzywny). W 1955 przed wejściem ustawiono tablicę, w której umieszczano zdjęcia osób nadużywających alkoholu i chuliganów, z odpowiednim opisem i podaniem dokładnych danych personalnych. 15 IV 1956 otwarto dworcową restaurację (na 120 osób), kawiarnię (na 36 osób) i bar piwny.
Na początku lat 60. XX wieku planowano wyburzenie starej i wzniesienie nowej dworcowej zabudowy, zgodnej z architekturą swoich czasów. Plany odrzucono. 7 III 1961 oddano do użytku zmodernizowany budynek dworca podmiejskiego (projekt wnętrz: inż. Jerzy Szczepański i Andrzej Jagodziński z gdańskiego Biura Projektów Budownictwa Komunalnego). Po dwuletnich pracach modernizacyjnych 1 VI 1964 oddano do użytku wyremontowany gmach główny (projekt tych samych autorów; 27 VI 1962 oddano do użytku hall dworca, od końca grudnia 1962 do 8 VII 1963 trwały prace w małym holu - w pomieszczeniach przeznaczonych na zakład fryzjerski i w pomieszczeniach sanitarnych w podziemiach - jako ostatnią część oddano wyremontowane podziemne przejścia na perony pociągów dalekobieżnych, kładąc posadzkę z granitu i okładając ściany granitem szlifowanym z umieszczonymi w nich gablotami). Już po otwarciu, 20 VI 1964 oddano do użytku restaurację WARS-u i kawiarnię.
W październiku 1963 zainstalowano neonowe napisy „Dworzec Gdańsk Główny” i „Dworzec Kolei Elektrycznej’. W pierwszej połowie 1964 halę główną wyłożono okładziną marmurową, przebudowano restaurację, w grudniu 1964 na frontonie gmachu dworcowego (od ul. Podwale Grodzkie) umieszczono dwa wyrzeźbione w piaskowcu, według projektu Leszka Weroczego, herby Polski (140 x 180 cm, waga 900 kg) i poniżej Gdańska (80 x 100 cm, waga 500 kg). Wraz z budową tunelu w październiku 1965 przygotowano wyasfaltowany przydworcowy parking na 32 samochody. W 1990 wybetonowano ścianę oporową od strony ul. 3 Maja by umożliwić budowę nowego peronu dla pociągów dalekobieżnych.
W 1992 budynek dworca ponownie poddano generalnemu remontowi (według projektu Andrzeja Pazdeja i Ryszarda Szczęsnego): odświeżono fasady, hala recepcyjna otrzymała antresolę, powstał pasaż handlowy. 31 VIII 1993, po kolejnym remoncie, oddano do użytku część z otwartą dzień wcześniej pierwszą w Gdańsku restauracją McDonaldʼs, 15 XII 1995 halę z antresolą. W czerwcu 2000 uruchomiono monitoring (z 16 kamer) najważniejszych miejsc. Między 15 I a 16 III 2013 antresolę wyburzono, przywracając jednoprzestrzenny i otwarty układ hali. Wyburzanie poprzedził 15 XII 2012 happening Burzenie antresoli (na Facebooku powstała strona „Żegnaj, antresolo”), podczas którego mieszkańcy miasta mogli (korzystając z dostarczonej przez organizatorów odzieży ochronnej i narzędzi) rozpocząć rozbiórkę. Od połowy września 2019 do 13 VII 2023 poddany gruntownemu remontowi, dla podróżnych przygotowano tymczasowy dworzec w kontenerach. W 2021 budynek ozdobiono witrażem projektu Tomasza Janka, 5 XII 2023 dworzec otrzymał imię Mieczysława Jałowieckiego.
