KALWEIT PAUL FRIEDRICH MAX, pastor kościoła NMP
| < Poprzednie | Następne > |
PAUL FRIEDRICH MAX KALWEIT (17 II 1867 Domnau (Domnowo), powiat Friedland (Prawdinsk), Prusy Wschodnie, obwód królewiecki – 19 X 1944 Gdańsk), pastor kościoła Najświętszej Maryi Panny (NMP). Syn właściciela ziemskiego Paula Friedricha Maxa Kalweita. Maturę zdał 1 X 1885 w Collegium Fridericianum w Królewcu, w latach 1885–1889 studiował tam teologię na Uniwersytecie Alberta (Albertinie), w 1886 wstępując do korporacji studenckiej „Baltia”. Święcenia przyjął 25 II 1894 w Królewcu i został pastorem w parafii Eydtkuhnen (Czernyszewskoje) w diecezji Stallupönen (Niestierow) w Prusach Wschodnich. Od 15 IV 1898 dyrektor nowo utworzonego śląskiego seminarium duchownego w Naumburg am Queis (Nowogrodziec nad Kwisą (powiat Bolesławiec, Dolny Śląsk). W 1900 uzyskał na Uniwersytecie w Jenie eksternistycznie doktorat z filozofii, w 1902 z teologii.
Po licznych staraniach od 24 V 1912 pastor gdańskiego kościoła NMP i radca konsystorza, następnie także superintendent gdański (zwierzchnik kościoła luterańskiego; zob. luteranie). Od 1918 radca konsystorza prowincji kościoła ewangelickiego Westpreußen (Prusy Zachodnie), od 1 IV 1921 jego kierownik jako następca przeniesionego do Szczecina Wilhelma Reinharda. 30 IX 1921 mianowany przez Komitet Niemieckiego Kościoła Ewangelickiego (Deutsch-Evangelischer Kirchenausschuss) w Berlinie, tymczasowy organ zarządzający Kościoła ewangelickiego w Prusach, mianował go początkowo tymczasowo na stanowisko Duchownego Wiodącego – z tytułem „Superintendenta Generalnego” – Krajowego Związku Synodalnego (Landessynodalverbandes) II Wolnego Miasta Gdańska, korporacji kościelnej, która wbrew okolicznościom politycznym nawet po 1918 pozostawała częścią Ewangelickiego Kościoła Unii Staropruskiej (Evangelische Kirche der altpreußischen Union). Wprowadzony na urząd 14 XII 1924.
5 IX 1933 na Pruskim Synodzie Generalnym (zwanym też „Brunatnym Synodem”, bo został zdominowany przez pronazistowskich Niemieckich Chrześcijan (Deutsche Christen)) uchwalono „ustawę biskupią” (Bischofsgesetz), wskutek której został usunięty ze stanowiska i przeniesiony
na emeryturę (od 1 I 1934), zastąpiony przez członka NSDAP i Niemieckich Chrześcijan Johannesa Immanuela Beermanna. W listopadzie 1933, wraz z m.in. Kurtem Walterem i Ottonem Eichelem współzałożyciel gdańskiej filii Pfarrernotbund (Związku Pastorów w Potrzebie), powstałego w Niemczech we wrześniu w sprzeciwie do ustaleń wspomnianego Synodu, zalążka późniejszego Kościoła Wyznającego w Gdańsku.
Za jego kadencji gdański kościół NMP został gruntownie odnowiony. Wraz z Konradem Krieschenem wydał nowy śpiewnik szkolny (Evangelisches Schulgesangbuch für den Religionsunterricht enthaltend 99 Choräle und gleistliche Volkslieder mit Melodien, die Liturgie nebst Notenanhang, Danzig, 1931), odegrał ważną rolę w dokształcaniu teologicznym pastorów i w rozwoju struktur kościelnych protestanckich. Autor monografii teologicznych i religijno-filozoficznych, m.in. wydanego w dużych nakładach Wprowadzenia do filozofii religii (Einführung in die Religionsphilosophie; 1921). Był związany ze środowiskiem kulturalnego pisma protestanckiego „Die Christliche Welt”, członkiem Towarzystwa Kantowskiego (którego gdańskim oddziałem przez długi czas kierował) oraz działał w Światowym Stowarzyszeniu Przyjaznej Współpracy Kościołów (Weltbund für Freundschaftsarbeit der Kirchen). Brał udział w międzynarodowych konferencjach kościelnych o orientacji pacyfistycznej. 11 X 1918 w kościele NMP wygłosił mowę pogrzebową na nabożeństwie żałobnym w intencji nadburmistrza Heinricha Scholtza.
Od 10 XI 1911 doktor honoris causa uniwersytetu w Gießen (Hesja). Pierwszy związek małżeński zawarł 7 V 1894 w Królewcu z Emmą Grosssohn (ur. 16 V 1867 Królewiec), córką królewieckiego doktora medycyny. Po jej śmierci ożenił się ponownie z Heleną Schwamm (zm. po 1944). Ojciec trzech córek. Jego krzyż napierśny, oznaka przywództwa kościelnego, znajduje się obecnie w kościele NMP w Lubece.
Bibliografia:
Archiwum Państwowe Gdańsk, 977/2566 i 977/2566a (akta osobowe w zespole Konsystorza Ewangelickiego Prus Zachodnich).
Urząd Stanu Cywilnego Gdańsk, nr 2484/44 (akt zgonu).
Altpreuss. Biogr., Bd. 4, cz. 1, s. 1114.
Braun Hannelore, Gertraud Grünzinger, Personenlexikon zum deutschen Protestantismus 1919–1949, Göttingen 2006.
Danziger Bürgerbuch. Bilder aus Leben und Wirken Danziger Männer und Frauen in Politik, Wirtschaft, Presse, Kunst, Wissenschaft, Volksbildung, Danzig 1927, s. 61.
Kalweit Paul, w: Die Religion in Geschichte und Gegenwart, Bd. 2, Tübingen, 1912, s. 893–894.
Żukowska Lucyna, Między Śmiercią a Diabłem. Kościół ewangelicki w Gdańsku w okresie rządów NSDAP (1933–1945), Bydgoszcz–Gdańsk 2014.
