KOMISARIAT GENERALNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W II WMG
| < Poprzednie | Następne > |
KOMISARIAT GENERALNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W II WMG (KGRP). Przedstawicielstwo polskie w II Wolnym Mieście Gdańsku (WMG), nawiązujące nazwą do stosunków polsko-gdańskich z okresu króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego (XVIII wiek). Pośredniczyło między rządem polskim a Senatem II WMG, niemającym prawa utrzymywać własnego przedstawicielstwa w Warszawie. Stojący na jego czele komisarz podlegał bezpośrednio premierowi Rzeczypospolitej Polskiej, który na jego wniosek mianował pracowników KGRP.
Pierwszy (oficjalny) komisarz, Maciej Biesiadecki, rozpoczął urzędowanie 8 II 1920 w hotelu Danziger Hof, 7 VI 1920 przeniósł się do odrębnego budynku przy Delbrückallee 3A (u zbiegu obecnych ulic Marii Skłodowskiej-Curie i Hoene-Wrońskiego, obecnie siedziba rektoratu Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego). W 1923 biura: prawne, wojskowe, handlu zagranicznego i Polskiej Agencji Telegraficznej przeniesiono budynku przy Neugarten 27 (ul. Nowe Ogrody 27, obecnie Komenda Miejska Policji). Zakres uprawnień KGRP był znacznie szerszy od typowego przedstawicielstwa dyplomatycznego, korzystał on z prawa eksterytorialności. Do 1932 wykazywał dużą samodzielność w podejmowaniu decyzji, potem jego działalność została w znacznej mierze podporządkowana Ministerstwu Spraw Zagranicznych (MSZ). W skład KGRP wchodziły początkowo cztery departamenty: polityczno-administracyjny, wojskowy, techniczno-handlowy, skarbowy i kilka urzędów. Poszczególne ministerstwa miały w KGRP swoje przedstawicielstwa. Od 1923 w skład KGRP wchodziło 10 oddziałów:
I – Ogólny (prawno-polityczny, podległy MSZ), zajmował się rokowaniami i umowami polsko-gdańskimi, sprawami organizacyjnymi w latach 1920–1939, sprawami polsko-gdańskimi na forum Ligi Narodów, stosunkami z Wysokim Komisarzem Ligi Narodów oraz z Senatem II WMG, sprawami gospodarczymi, prowadził nadzór nad Dyrekcją Kolei w Gdańsku, Pocztą Polską, Gdańską Dyrekcją Ceł, Radą Portu i Dróg Wodnych, stoczniami, bankowością i finansami II WMG, administracją nieruchomości i podziałem mienia popruskiego, sprawami kadrowymi oraz administracją komisariatu.
II – Kulturalno-Oświatowy (podległy MSZ), zajmujący się partiami politycznymi, związkami zawodowymi, stowarzyszeniami, wyborami do Volkstagu, kościołami i duszpasterstwem, akcjami antypolskimi i antyżydowskimi, polskim ruchem kulturalnym i społecznym, prasą i propagandą, kongresami i zjazdami międzynarodowymi, wizytami w II WMG, odczytami.
III – Konsularno-Paszportowy (podległy MSZ), zajmujący się sprawami zagranicznymi II WMG, raportami politycznymi, sprawami mniejszości, sprawami wizowo-paszportowymi.
IV – Delegat Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
V – Wydział Wojskowy, zajmujący się sytuacją wojskową, polityczną, organizacjami paramilitarnymi, prowadził nadzór nad Wojskową Składnicą Tranzytową na Westerplatte.
VI – Przedstawiciel Polskiej Agencji Telegraficznej.
VII – Delegat Ministerstwa Przemysłu i Handlu.
VIII – Urząd Marynarki Handlowej.
IX – Polska Kasa Rządowa (z siedzibę przy Reitbahn, obecnie ul. Bogusławskiego 4).
X – Delegatura Prokuratorii Generalnej RP.
Pierwsze trzy tworzyły „ścisły komisariat”. Do obowiązków przedstawicielstwa należała opieka nad obywatelami polskimi i gdańską Polonią.
Sześćdziesięciu pracownikom Komisariatu przysługiwało prawo eksterytorialności (posiadali immunitet dyplomatyczny). Ich rodziny w większości, na polecenie komisarza Mariana Chodackiego, w sierpniu 1939 zostały wysłane do Polski. 1 IX 1939, o godzinie 10, Niemcy zajęli budynek Komisariatu przy Neugarten 27 i aresztowali personel znajdujący się tam na nocnym dyżurze, oraz pracowników którzy mieszkali w budynku (łącznie 24 osoby). Pozostałych dyplomatów Komisariatu aresztowano w ich gdańskich mieszkaniach. Wszyscy przewiezieni zostali do Victoriaschule. Traktowano ich brutalnie, tak samo jak innych zatrzymanych tam Polaków. Mariana Chodackiego aresztowano około godziny 9.30 w jego mieszkaniu przy ul. Gralathstrasse 2 (ul. Hoene–Wrońskiego) i przewieziono do budynku Prezydium Policji przy Karrenwall 9 (ul. Okopowa), gdzie przebywał do 3 września. W jego mieszkaniu z 31 VIII na 1 IX nocowali także kierownik Wydziału II Kulturalno-Oświatowego Antoni Zalewski, zastępca kierownika Wydziału III Konsularno-Paszportowego Adam Głogowski, sekretarz komisarza Jan Dunst. Po aresztowaniu wywieziono ich osobnymi samochodami do Victoriaschule. Na skutek zawieszenia połączeń kolejowych aresztowania uniknęli pracownicy Komisariatu dojeżdżający z Polski.
Obawiając się, że podobnie potraktowany zostanie niemiecki personel dyplomatyczny znajdujący się w Polsce, niemieckie Ministerstwo Spraw Zagranicznych nakazało umieszczenie aresztowanych pracowników Komisariatu w „honorowym areszcie”. Z Victoriaschule 2 września przeprowadzono ich pod eskortą do więzienia przy Schiesstange (ul. Kurkowa), a 3 września rano przetransportowano do prezydium policji przy ul. Karrenwall 9. Około godziny 16.00 zgromadzono wszystkich w sali konferencyjnej i przybyły tam SS-Standartenführer Emil Veesenmayer z MSZ w Berlinie zapowiedział, że zostaną wymienieni na dyplomatów niemieckich.
Wyżsi urzędnicy Komisariatu (Wiesław Arlet, Adam Głogowski, dr Mendyka, dr Stanisław Mielech, Włodzimierz Moderow, płk dypl. Wincenty Sobociński, kpt. Tchórzewski, Eustachy Wołłowicz, Antoni Zalewski, Zygmunt Zawadowski) pod eskortą pojechali do swoich mieszkań po rzeczy osobiste, następnie zakwaterowano ich w dwóch pokojach w hotelu „Vanselow” przy Heumarkt 3 (Targ Sienny), wraz z przywiezionym tam wieczorem Marianem Chodackim. Rano 4 września, po śniadaniu, autobusami gdańskiej komunikacji miejskiej wywieziono ich z Gdańska do Tilsit (Tylża, obecnie Sowietsk, obwód kaliningradzki, Rosja), gdzie zakwaterowano ich w jednym z hoteli w centrum miasta. 5 września wymienieni na niemieckich dyplomatów przekroczyli granicę litewską, zatrzymali się w Kownie, 7 września przekroczyli granicę polsko-litewską.
Niżsi pracownicy Komisariatu (około 40 osób) zostali z prezydium policji przeprowadzeni z powrotem do Victoriaschule, ale zmienił się stosunek do nich. Umieszczono ich w salach na pierwszym piętrze, od 5 września mogli pod eskortą wychodzić do miasta po zakupy oraz pójść do mieszkania po rzeczy osobiste. 6 września zwrócono im dokumenty i pieniądze. Następnego dnia przywieziono im śniadanie z hotelu „Vanselow”, po czym autobusami miejskimi zawieziono do Tilsit, później do granicy litewskiej, skąd Litwini przewieźli ich do polskiego poselstwa w Kownie.
| 1919–1920 | Mieczysław Jałowiecki (delegat RP w II WMG) |
| 8 II 1920 – 5 VII 1921 | Maciej Biesiadecki (pierwszy oficjalny przedstawiciel RP w II WMG) |
| 5 VII 1921 – 1 X 1924 | Leon Pluciński |
| 1 X 1923 – 28 II 1924 | Kajetan Dzierżykraj-Morawski (p.o.) |
| 28 II 1924 – 1 III 1932 | Henryk Strasburger |
| 15 III 1932 – 30 XII 1936 | Kazimierz Papée |
| 30 XII 1936 – 1 IX 1939 | Marian Chodacki |
| Imię i nazwisko | Funkcja etatowa | Okres pracy | |
|---|---|---|---|
| Arlet Wiesław | radca, referent prasowy | – 1 IX 1939 | |
| Battaglia Roman | radca, kierownik Oddziału III Konsularno-Paszportowego | – 1 IX 1939 | |
| Bianga Jan | pracownik działu rachuby, księgowy | 1930 – 1 IX 1939 | |
| Bierowski Tadeusz, dr | referent prasowy | – [?] 1932 | |
| Birkenmayer Alfred, kapitan | kierownik Biura Łącznikowego | 1926 – 1929 | |
| Bluma Leon | kierowca | – 1 IX 1939 | |
| Boczkowska – Iszkowska Irena | |||
| Borowski Michał, kontradmirał | Poufny Pełnomocnik dla Spraw Wojskowych i Morskich w Gdańsku, Przedstawiciel Wojskowy dla Spraw Morskich, Przedstawiciel Wojskowy dla Spraw Handlowo-Morskich, szef Przedstawicielstwa Wojskowego | 12 XII 1919 – 23 III 1921 | |
| Bratkowski Stefan | kierownik Oddziału Społecznego | [?]1931 – | |
| Erazm Czarnecki | kierownik działu technicznego | od 1923 | |
| Dembiński Rawicz Stanisław | urzędnik Biura Paszportowego | ||
| Drobniak Tadeusz, dr | kierownik Oddziału Konsularno-Dyplomatycznego | ? XI 1929 – 1934 | |
| Dubicz-Penther Karol, rotmistrz | kierownik Oddziału Lądowego Wydziału Wojskowego | 1920 – 1926 | |
| Dunst Jan | sekretarz Komisarza Generalnego | [?] 1932 – 1 IX 1939 | |
| Dunst Jan | dozorca | – 1 IX 1939 | |
| Fąferek Stefan | naczelnik Kancelarii | ||
| Głogowski Adam | radca, zastępca kierownika Oddziału III Konsularno-Paszportowego | – 1 IX 1939 | |
| Głuski Stanisław | kierownik Oddziału Konsularno-Dyplomatycznego | 1934 – | |
| Górowski Tadeusz | |||
| Grabiński Mieczysław | kierownik Oddziału Społecznego | – ? XI 1929 | |
| Grabowski Jerzy | radca, zastępca delegata Prokuratorii Generalnej | ||
| Jacynicz Konstanty, komandor | szef Wydziału Wojskowego | 1922 – ? XI 1929 | |
| Jałowiecki Mieczysław | Delegat Rządu Polskiego i Generalny Delegat Ministerstwa Aprowizacji, zastępca Komisarza Generalnego | 28 I 1919 – ? II 1921 | |
| Jasiński Witold | drugi sekretarz Delegacji Rządu Polskiego | 1919 – | |
| Karolczyk Roman | |||
| Kauff Stanisław | |||
| Kijeński Tadeusz | zastępca Oddziału Konsularno-Dyplomatycznego | – ? XI 1929 | |
| Kłopotowski Jerzy | |||
| Kochański Teodor (ur. 29 V 1900), sierżant | Wydział Wojskowy | ||
| Konopińska Helena Marta | sekretarka | ||
| Koralewski Piotr | |||
| Kordzikowska Aleksandra | tłumacz | ||
| Kowalczyk Stefan | |||
| Krukierek Franciszek, kpt. | kierownik Samodzielnego Referatu Administracyjnego Wydziału Wojskowego | 1926 – 1939 | |
| Krzyżanowski Kazimierz | członek Delegacji Rządu Polskiego i kierownik Wydziału Technicznego | 1919 – | |
| Lalicki Stefan | zastępca Komisarza Generalnego | – 1934 | |
| Lasek Eligiusz, mgr prawnik | |||
| Lemański Kazimierz | księgowy | – 1 IX 1939 | |
| Łubieński Michał | – 1932 | ||
| Makowski Antoni | emeryt, pracownik dorywczy | ||
| Majewski Kazimierz | kierowca | 14 I 1923 – 1939 | |
| Maksymowicz Stanisław | Oddział Prawno-Administracyjny, kierownik Oddziału Ogólnego | – 1932 | |
| Mamel Władysław | |||
| Marlewski Józef | sekretarz Komisarza Generalnego | ||
| Marchlewski Mieczysław | doradca prawny i polityczny, zastępca Komisarza Generalnego | 1 IV 1922 – 31 V 1923 | |
| Marszałek Franciszek, dr | kierownik Oddziału Ogólnego | ||
| Mendyk, dr | – 1 IX 1939 | ||
| Mielczarski Ignacy | |||
| Mielech Stanisław, dr | – 1 IX 1939 | ||
| Moderow Włodzimierz. | delegat Prokuratorii Generalnej | – 1 IX 1939 | |
| Mohuczy Borys, komandor podporucznik | kierownik Oddziału MW Wydziału Wojskowego | maj 1926 – 21 VI 1926; 1 V 1927 – 1 IV 1930 | |
| Morawski Kajetan | p.o. Komisarza Generalnego | ||
| Mrozowski Feliks | Wydział Wojskowy | 1929-1933 | |
| Muzyczka Ludwik, ppor. rezerwy (pod przybranym nazwiskiem Sułkowski Józef) | urzędnik kontraktowy Biura Komisarza Generalnego | 1932–1933 | |
| Nowicki Romuald | |||
| Nowicki Zygmunt | referent personalny | – [?] 1932 | |
| Pawłowski Wilhelm, dr | (z Delegatury Prokuratorii Generalnej) | ||
| Perkowski Tadeusz | zastępca Komisarza Generalnego | – ? V 1939 | |
| Piasecki Juliusz, mgr | pracownik cywilny Wydziału Wojskowego | ||
| Potulicki Stanisław | sekretarz Delegacji Rządu Polskiego | – 1919 | |
| Potworowski Gustaw | sekretarz legacyjny | ||
| Raue Jan | pierwszy sekretarz Delegacji Rządu Polskiego | 1919 – | |
| Rittner Edward | Oddział Konsularno-Dyplomatyczny | – 1932 | |
| Rogoyski Doman | [?] Biuro Komisarza Generalnego | 1933 – | |
| Rosicki Stefan, dr | kierownik Oddziału Społecznego | ? XI 1929 – 1931 | |
| Rosner Antoni, podpułkownik | szef Wydziału Wojskowego | ? XI 1929 – 15 V 1938 ? | |
| Ruprecht Karol | |||
| Russocka Zofia | sekretarka Stefana Lalickiego, zastępcy Komisarza Generalnego | – 1934 | |
| Russocki Wacław | sekretarz Komisarza Generalnego | – 1934 | |
| Ruszkowski Marcin | – 1 IX 1939 | ||
| Rücker Emil | |||
| Schmidt Henryk | 1925 – | ||
| Siebeneichen Alfred | kierownik Oddziału Handlowego | 1928 – 1936 | |
| Siemieński Stefan | sekretarz Komisarza Generalnego | 1934 – | |
| Skorupa Marian | |||
| Skracha Jerzy | |||
| Sławski Stanisław | delegat Ministerstwa Sprawiedliwości | ||
| Smułkowski Władysław | referent konsularny ? | ||
| Sobociński Wincenty, podpułkownik dyplomowany | szef Wydziału Wojskowego | 15 V 1938 – 1 IX 1939 | |
| Sobolewski Tadeusz, dr | |||
| Spyrłak Stanisław, kpt. | referent, Wydziału Wojskowego? | 1931 – 1932 | |
| Stankowski Wiktor | kierownik Biura Paszportowego | – 1 IX 1939 | |
| Szalay Geza Feliks | |||
| Szalewicz Irena | sekretarka | ||
| Szefer Tadeusz | 1935 – 1938 | ||
| Szymański Tadeusz III | |||
| Światkowski Adam, dr | ? – 1932 | ||
| Świętochowski Witold | Referat Lądowy Wydziału Wojskowego | ||
| Tchórzewski, kapitan | Wydział V Wojskowy | – 1 IX 1939 | |
| Trojanowski Aleksander | referent konsularny | 1928 – | |
| Weyers Józef, dr | kierownik Oddziału Ogólnego | 1932 – | |
| Wańkowicz Witold | zastępca Delegata Rządu Polskiego i Generalnego Delegata Ministerstwa Aprowizacji | 1919 – | |
| Wietek | portier | ||
| Wiśniewski Michał, starszy sierżant | Wydział Wojskowy | ||
| Włodarkiewicz Marian, major | kierownik Referatu Lądowego Wydziału Wojskowego | kwiecień 1939 – 1 IX 1939 | |
| Wodzicki Roman | pracownik Referatu Prasowego, Oddziału Konsularno-Dyplomatycznego – Referatu Obywatelstwa, zastępca kierownika Oddziału Ogólnego | ? IX 1928 – 1935 | |
| Wołłowicz Eustachy | – 1 IX 1939 | ||
| Zajączkowski Tadeusz | referent prasowy | 1931 – | |
| Zakrzewski Z. | 1922 – 1923 | ||
| Zalewski Antoni | radca, kierownik Oddziału II Spraw Społecznych | 1 XII 1936 – 1 IX 1939 | |
| Załęski Maciej | stażysta | 1928 – 1930 | |
| Zawadowski Zygmunt, dr | radca, zastępca Komisarza Generalnego | ? V 1939 – 1 IX 1939 | |
| Zgrzebniok Alfons, kpt. | |||
| Ziętkiewicz Ignacy | radca, kierownik Oddziału Społecznego | 1933 – ? XI 1936 | |
| Żychoń Jan, kapitan | kierownik Biura Łącznikowego, kierownik Oddziału Lądowego Wydziału Wojskowego | 1929 – |
