SZPOR STANISŁAW, profesor Politechniki Gdańskiej, patron ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
STANISŁAW JÓZEF SZPOR (5 IV 1908 Lwów – 10 IV 1981 Gdańsk), profesor Politechniki Gdańskiej (PG). Syn Anny z domu Kudasiewicz i dr Łucjana Szpora, uczestnika obrony Lwowa w 1919, dyrektora jednego z banków w Warszawie. W 1926 ukończył Państwowe Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Warszawie, studiował na Wydział Elektryczny Politechniki Warszawskiej (PW), od 1931 inżynier elektryk. W latach 1931–1933 pracował jako asystent w Katedrze Miernictwa Elektrycznego i Wysokich Napięć PW, od 1933 w Fabryce Aparatów Elektrycznych Kazimierz Szpotański, był kierownikiem Działu Transformatorów Mierniczych i Aparatów Rentgenowskich. W 1934 doktor na podstawie rozprawy Nowe metody badania fal uskokowych, od 1939 doktor habilitowany na podstawie rozprawy Nowe rozwiązania w dziedzinie suchych transformatorów mierniczych.
Uczestnik kampanii wrześniowej, za udział w obronie Warszawy odznaczony 25 IX 1939 Krzyżem Walecznych. Przez Węgry dotarł do Francji, w której obronie walczył w 1940 w szeregach 1. Kompanii 2. Kaniowskiego Batalionu Saperów 2. Dywizji Strzelców Pieszych jako starszy saper z cenzusem. Wraz z dywizją w latach 1940–1945 internowany w Szwajcarii. W obozie internowanych prowadził badania nad piorunami, prowadził wykłady, był redaktorem wydawanych tam pism naukowych. Po zwolnieniu z obozu 30 X 1945 pracował w biurze studiów francuskiego przedsiębiorstwa elektrotechnicznego Ateliers de Constructions Electriques de Delle w Lyonie. Do Polski wrócił w początkach 1947, przez kilka miesięcy był dyrektorem Centralnego Biura Studiów i Konstrukcji Aparatów Wysokiego Napięcia w Warszawie i zastępcą profesora w Katedrze Konstrukcji Urządzeń Elektrycznych PW.
Od września 1947 pracownik PG z tytułem profesora nadzwyczajnego, od 1956 profesor zwyczajny. Specjalista w zakresie techniki wysokich napięć, elektryczności atmosferycznej i aparatów elektrycznych, współtwórca elektryki polskiej. Organizował katedrę Wysokich Napięć na Wydziale Elektrycznym, której był w latach 1947–1962 kierownikiem. Odmawiał przyjęcia innych funkcji kierowniczych. Prowadził badania dotyczące piorunów i ochrony odgromowej. Autor m.in. pierwszych w Polsce skryptów z zajmującej go dyscypliny: Technika izolacyjna i Miernictwo wysokonapięciowe (1948). Miłośnik Tatr, autor m.in. zasad zachowywania się turysty w czasie burzy w górach. W latach 1965–1967 przewodniczący Wydziału IV, Nauk Technicznych, Gdańskiego Towarzystwa Naukowego. W 1966 apelował do rektorów i profesorów trójmiejskich uczelni o masowy udział w kościelnych obchodach milenium chrztu Polski.
Cierpiał na psychozę maniakalno-depresyjną, w 1962 zrezygnował z kierownictwa Katedry Wysokich Napięć, pozostając na stanowisku kierownika wchodzącego w jej skład Zakładu Wysokich Napięć. W 1967 przebywał 157 dni na zwolnieniach lekarskich, po badaniach w początkach 1968 profesor Tadeusz Bilikiewicza rekomendował przeniesienie go na wcześniejszą emeryturę, co rekomendowały w ministerstwie władze PG i na co się zgodził pod warunkiem umożliwienia mu prowadzania badań naukowych niewymagających systematyczności. Nie znajduje potwierdzenia opinia, że zmuszony został do odejścia z pracy w wyniku wydarzeń marca 1968. W wyniku poprawy zdrowia w 1975 władze PG rekomendowały powołanie go na stanowisko profesora zwyczajnego na Wydziale Elektrycznym, od 1978 na emeryturze.
Odznaczony także Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1954), Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1962), odznaką „Racjonalizator Produkcji” (1973). Żonaty był z Jadwigą z domu Szwabowicz (5 IX 1912 – 30 IV 1999), ojciec Marii, Zofii, mgr inż. architekta
(28 III 1951 – 17 II 2017) i Lucjana (matematyka). Pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Od 26 III 1983 jego imię nosi audytorium na Wydziale Elektrotechniki i Automatyki PG (z tablicą upamiętniającą). W 2007 Zarząd Oddziału Gdańskiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich i Wydział Elektroniki i Automatyki PG wydał poświęcony mu (z podobizną na awersie) medal pamiątkowy według projektu Dąbrówki Tyślewicz. Od 31 V 2007 patron ulicy w Gdańsku–Chełmie.
Bibliografia:
Archiwum Politechniki Gdańskiej, sygn. 5288, Zespół Pracownicy Naukowi.
Abryszeński Piotr, Politechnika Gdańska 1968–1980. Portret społeczno-polityczny, Gdańsk–Warszawa 2022, s. 51–52.
Andrzejewski Marek, Szpor Stanisław, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, Gdańsk 1997, s. 318–319.
Andrzejewski Marek, Marzec 1968 w Trójmieście, Warszawa–Gdańsk 2008, s. 225.
Pionierzy Politechniki Gdańskiej, red. Zygmunt Paszota, Janusz Rachoń, Edmund Wittbrodt, Gdańsk 2005, s. 636.
Wydział Elektrotechniki i Automatyki. Wczoraj i dziś. Księga jubileuszowa 1904–2004, red. Andrzej Grono, Gdańsk 2004, s. 243–244.
