SZPITAL MIEJSKI (Lazaret przy Bramie Oliwskiej)

< Poprzednie

Następne >

Lazaret albo dom chorych na ospę, Reinholda Curickego Der Stadt Dantzigk…, 1687, z prawej Grodzisko

Lazaret przy Bramie Oliwskiej, Matthaeus Deisch, 1761–1765, po lewej ogród Błędnik (obecnie w tym miejscu wiadukt nad torami prowadzący do ul. Popiełuszki), w środku Lazaret przy Bramie Oliwskiej (obecnie w tym miejscu budynek DOKP), po prawej fragment mostu wiodącego do Bramy św. Jakuba (obecnie w tym miejscu wiadukt Błędnik)

Szpital Miejski (Lazaret przy Bramie Oliwskiej) (z wieżyczką), po prawej ogród Błędnik i odwach, na wprost widok w stronę obecnej ul. Podwale Grodzkie, rysunek Daniela Chodowieckiego, 1773

Szpital Miejski (Lazaret przy Bramie Oliwskiej) w latach 70. XIX wieku

Szpital Miejski (Lazaret przy Bramie Oliwskiej), około 1895

SZPITAL MIEJSKI (Städtisches Krankenhaus), od XIX wieku główny szpital miejski, wcześniej szpital św. Łazarza (Hospital St. Lazari), Dom dla Chorych na Ospę (Pockenhaus), Lazaret przy Bramie Oliwskiej (Lazarett am Olivaer Tor). Stał się najważniejszym ośrodkiem w opiece społecznej i medycznej Gdańska w XVI–XVIII wieku, był pod szczególnym nadzorem Rady Miejskiej.

Powstał przed 1492 na bazie szpitala św. Rocha. Położony poza Bramą Oliwską, przy późniejszej Am Olivaer Tor 5 (ul. Dyrekcyjna), na terenie dawnego Młodego Miasta. Powołany dla chorych na ospę, od początku XVI wieku przyjmował: 1) dożywotnio ludzi starych i samotnych, 2) wkupujących się na dożywocie (prebendariuszy), 3) ubogie dzieci (sieroty, półsieroty, na mocy umowy z domem dziecka, powyżej 10 roku życia), 4) chorych na choroby wewnętrzne (internistyczne), 5) chorych na choroby zewnętrzne (chirurgiczne), 6) chorych zakaźnie (w tym na choroby weneryczne), 7) upośledzonych i chorych psychicznie (najpóźniej od 1542, kiedy dobudowano pomieszczenie z ośmioma salami).

Wielokierunkowość działań usankcjonowała w 1551 ordynacja Rady, nakazująca przyjmowanie ubogich z chorobą francuską, ciężkimi schorzeniami, chorych umysłowo oraz z chorobami zakaźnymi. W 1555 szpital został obdarowany przez opata oliwskiego Lamberta Schlieffa prawem poboru drewna opałowego z lasów klasztornych między rzeką Strzyżą a zabudowaniami klasztoru. W 1681 przebywało w nim 320 pacjentów, w 1700 – 394, w 1763 – 409, w 1780 – 315, w 1792 – 433, w 1806 – 416.

Pierwotne budynki spłonęły w czasie oblężenia Gdańska w 1520 przez Krzyżaków, w 1527 zostały odbudowane, a w 1543 podłączono ujęcie wody. W 1622 wybudowano dom prowizora, w 1649 – kamienny gmach dla chorych. Dla pacjentów w XVII/XVIII wieku przeznaczono 17 izb (mieszczących po 10–25 osób), oznaczonych nazwami, na przykład Polnische Stube, Schipper Stube, Pfeiffen Stube, Krick Stube, oraz osiem cel dla umysłowo chorych (w latach 1681–1706 hospitalizowano rocznie po trzech–siedmiu chorych).

W 1608 szpital połączono z Urzędem Dobroczynności (do 1653, kiedy to został ponownie wydzielony jako samodzielna instytucja), Szpitalem na Zapleczu oraz domem dla zakaźnie chorych. Od 1610 w skład zarządu wchodziło sześciu prowizorów, pełniących urzędy: dwóch – dobroczynności (Spendamt), jeden – zdrowia (Heilamt), jeden – budowlany (Bauamt) i dwóch – aprowizacji (Speiseamt). Prowizorom podlegał zarządca oraz służby pomocnicze liczące 15 urzędów. Obecność lekarza poświadczona jest od 1533; w ordynacji z 1610 wspomniano o zatrudnionym lekarzu i cyruliku.

W XVIII wieku pracowali tu lekarz, cyrulik, czeladnik cyrulika i opiekunka chorych. W 1755 uruchomiono aptekę zaopatrującą chorych w lazarecie i (nieodpłatnie) ubogich chorych z miasta. Od 1543 zatrudniano kaznodzieję luterańskiego, mieszkającego w Szpitalu na Zapleczu i jednocześnie działającego w Szpitalu św. Ducha, a od 1624 – własnego duchownego. W 1543 w głównym budynku szpitala wydzielono na piętrze salę na kaplicę, wybudowano zewnętrzna ambonę (podobną jak zachowana w kościele Bożego Ciała), w 1699 dla wygody pacjentów ustawiono przed nią ławki. Dwa lata później wzrost liczby pacjentów wymusił wybudowanie osobnej kaplicy w kompleksie szpitalnym, poświęconą w 1746. Z uwagi na kryzys finansowy szpitala w 1776 Rada Miejska powołała komisję, której to ordynacja z 1779, nakładająca na szpital oszczędności, weszła w życie w 1802. Zaczęto przyjmować jedynie chorych w celu leczenia i diagnozowania oraz leczenia (proces medykalizacji), a przestano – ubogich na dożywocie.

Już w końcu XVIII wieku nastąpiło połączenie funkcji lekarza miejskiego ze stanowiskiem ordynatora szpitala miejskiego. W 1797 dr Ephraim Philipp Blech używał tytułu Erster Stadtphysicus und Oberarzt (lekarz miejski i naczelny lekarz szpitala). Po 1820 zanikła funkcja lekarza miejskiego, a ordynator szpitala koordynował wszelką działalność w zakresie ochrony zdrowia na terenie Gdańska. Szpital miejski, nadal zwany lazaretem, był zarządzany i finansowany przez władze miejskie, które powoływały jego zarząd odpowiadający za sprawy finansowo-gospodarcze i opiniujący kandydatów na szpitalnych lekarzy. Zarząd składał się z czterech prowizorów, nadzór merytoryczny należał do ordynatora (Oberarzt), następnie podlegał komisji władz miejskich (Commission für die Verwaltung der städtischen Krankenanstalten), składającej się z dwóch przedstawicieli magistratu i pięciu radnych, zarządzającej przez nadinspektora (Oberinspektor). Pracowało w nim dwóch lekarzy mieszkających poza lazaretem oraz chirurg i aptekarz, posiadający mieszkania służbowe. W 1826 wyznaczono mieszkanie dla lekarza, a około 1880, prócz ordynatora, zatrudniano trzech lekarzy asystentów.

W 1809 w szpitalu znajdowały się 32 sale dla chorych (15 dla chorych wewnętrznie i zewnętrznie, siedem dla kobiet chorych wenerycznie, jedna dla mężczyzn chorych wenerycznie, cztery dla chorych nieuleczalnie, jedna sala operacyjna, jedna przeznaczoną na kaplicę i dwie o nieokreślonym przeznaczeniu). W 1826 powstał kolejny gmach z czterem salami dla 62 chorych, a nieużywany od 1807 budynek kaplicy (z 1745) przebudowano, wydzielając w nim pięć sal dla chorych z 80 łóżkami (otwarty 4 XI 1827). Łącznie w 1827 w sześciu budynkach szpitala było 30 sal dla chorych z 366 łóżkami, w 10 dalszych budynkach mieściły się: zaplecze gospodarcze, apteka, kuchnia, mieszkania służbowe dla personelu. Przed 1843 wzniesiono budynek dla chorych więźniów. W latach 1847–1848 powstał kolejny obiekt szpitalny, przy obecnej ul. Dyrekcyjnej (z wieżą zegarową), zwiększając liczbę miejsc do 400, z salami operacyjnymi. Pracę kontynuowała apteka.

W połowie XIX wieku był uznawany za czwarty pod względem wielkości szpital obszaru niemieckojęzycznego, przyjmował rocznie 3500–4400 chorych. Około 1868 popadł w kłopoty finansowe z powodu nieodpowiedzialnego działania jego (od 1862) ordynatora, Adolpha Ernsta Sticha. Miastu pomogły władze państwowe, przejmując szpital w czasowy zarząd. Ponownie został przejęty przez władze Gdańska 29 VI 1874.

Na początku XX wieku, oprócz budynków dla chorych i zabudowań gospodarczych, były tam laboratoria chemiczne, mikroskopowe i pracownia rentgenowska. Uskarżano się jednak na nieprzystosowanie starych budynków do ówczesnych standardów diagnostyczno-terapeutycznych; sytuacji nie poprawiło wzniesienie na początku XX wieku baraków dla chorych. W 1911 stare budynki rozebrano, grunt sprzedano kolei ( Dyrekcja Kolei). Instytucja, jako Szpital Miejski w Gdańsku (Städtisches Krankenhaus zu Danzig), zyskała nowe lokum przy Delbrückallee 7 (ul. Dębinki). W XIX wieku jego oddziałem był lazaret przy Sandgrube ( Szpital Miejski (Lazaret przy Sandgrube)). ASZ

Ordynatorzy Lazaretu (Szpitala Miejskiego) przy Bramie Oliwskiej

1800–1812	dr Ephraim Philipp Blech (1757–1812)
1812–1819	Joseph Hiacynth Mathy
1817	dr Christian Benedikt Grützmacher
1820–1826	dr Eduard Ferdinand Geisler (1781 Szczecin – 1837 Gdańsk), 1808–1837 także prywatny lekarz ogólny
1826–1830	dr Heinrich Sigismund Sinogowitz
1830–1842	dr Wilhelm Baum
1831–1861	Johann Daniel Borgius (1790 Gdańsk-Chełm – 1868 Gdańsk)
1842–1853	dr Emil Friedrich Götz
1853–1863	dr Albrecht Karl Wagner (1827 Berlin – 1871 Francja)
1864–1870	dr Adolph Ernst Stich
1864–1879	dr Georg Friedrich Wilhelm Häser
1870–1875	dr August Eduard Borgius (1805–1886)
1875–1876	dr Paul Wallis (1841 Neurippin (Brandenburgia) – 1876 Gdańsk)
1876–1886	dr Georg Wilhelm Baum, oddział chirurgiczny
1879–1907	dr Isidor Freymuth oddział internistyczny
1907–1911	prof. dr Adolf Wallenberg, oddział internistyczny
MrGl

Pacjenci w latach 1828–1844 – ruch chorych

Rok	Stan chorych 1 stycznia	Przyjęci w ciągu roku	Ogółem chorych	Wypisani ze szpitala	Zmarli w szpitalu	Liczba zgonów w Gdańsku
1828	288	1849	2137	1593	212	1481
1829	332	2499	2831	2118	346	1904
1830	367	2440	2807	2181	289	1824
1831	337	3265	3602	2732	490*	3028
1832	382	2583	2965	2209	334	1556
1833	422	2423	2845	2126	323	1498
1834	396	2608	3004	2287	294	1395
1835	423	2673	3096	2427	266	1330
1836	403	2710	3113	2420	228	1161
1837	465	3235	3700	2905	372*	1964
1838	423	3632	4055	3216	337	1319
1839	502	3863	4365	3448	491*	2137
1840	426	3277	3751	3058	318	1683
1841	473	3278	3751	3058	289	1406
1842	404	2831	3235	2507	304	1459
1843	424	2678	3102	2417	306	1567
1844	379	2644	3023	2365	247	1357
*Epidemie cholery i tyfusu. MrGl

Pacjenci w latach 1859–1910 – ruch chorych

Rok	Stan na 1 kwietnia*	Przyjęci w ciągu roku	Wypisani w ciągu roku	Zmarli w ciągu roku	Stan na 31 marca
1859	349	2852	2394	440	368
1861	382	2988	2635	427	308
1892	154	2011	1778	215	172
1894	137	2113	1842	240	168
1895	168	2053	1870	194	157
1896	157	2239	1977	252	164
1897	164	2239	1977	252	419
1910	213	2975	2687	302	199**
*W państwie pruskim, potem w Cesarstwie Niemieckim rok budżetowy trwał od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku. **Chorzy przeniesieni do nowego szpitala przy ul. Dębinki. MrGl

Pacjenci w latach 1828–1842 – choroby

Rok	Choroby wewnętrzne	Chirurgia, obrażenia zewnętrzne	Choroby psychiczne	Epilepsje	Choroby weneryczne – syfilis	Choroby skóry, świerzb	Razem chorych
1828	968	509	33	11	177	151	1849
1829	1404	641	57	9	129	259	2499
1830	1298	683	36	11	154	258	2440
1831	1943*	776	60	25	143	318	3265
1832	1139	772	53	20	184	415	2583
1833	1111	599	64	18	152	479	2423
1834	1118	692	47	25	179	547	2608
1835	976	705	55	22	188	727	2673
1836	978	706	49	25	275	677	2710
1837	1236*	916	58	28	251	746	3235
1838	1352	847	69	35	341	988	3632
1839	2006*	749	56	30	291	731	3863
1840	1346	749	52	34	362	734	3277
1841	1344	715	64	39	426	690	3278
1842	1214	849	53	44	275	396	2831
1843	1324	729	50	39	228	308	2678
1844	1088	897	46	38	264	311	2644
Ogółem	19 433	10 908	806	376	3 527	8116	43 166
*Epidemie cholery i tyfusu. MrGl

Pacjenci według grup wiekowych

Wiek	Pacjenci ogółem		Zmarli w szpitalu
	1843	1844	1843	1844
1–10 lat	270	265	37	25
11–20 lat	653	582	21	20
21–30 lat	1083	1058	68	44
31–40 lat	386	354	48	45
41–50 lat	367	363	51	41
51–60 lat	187	214	38	32
61–70 lat	110	136	20	30
71–80 lat	43	37	22	7
81–90 lat	3	13	1	3
91–100 lat		1
Ogółem	3102	3023	306	247
MrGl

Luterańscy pastorzy kaplicy (potem kościoła)
w Lazarecie przy Bramie Oliwskiej

1620–1639	Paulus Hirschius
1639–1642	Elias Herlicius
1642–1645	Jacobus Döbelius
1645–1654	Johann Lessenius
1654–1655	Gregor Bunck
1655–1657	Christian Storchau
1657–1670	Erdmann Zernebach
1670–1672	David Holstius
1672–1689	Johann Kornetzke
1690–1698	Matthias Guminski
1698–1702	Ephraim Prätorius
1702–1707	Samuel Schröder
1707–1709	Carolus Czirlinski
1709–1737	Bartholomäus Hauck
1737–1739	Peter Tanck
1739–1748	Nathanael Heinrich Müller
1748–1764	Jacob Tischler
1765–1770	Johann Carl Bauer
1770–1772	Abraham Raht
1772–1799	Johann Daniel Steffen
1799–1807	Johann Gottfried Steffen
MrGl