GRODZISKO
| < Poprzednie | Następne > |
,_Johann_Carl_Schultz,_1864.jpg)
GRODZISKO, wzgórze (ściśle: krawędź Wysoczyzny Gdańskiej), pierwotnie Góra Gajowa (w 1385 hagensbergh), później Gradowa (w 1519 Hagelsberg), obecna nazwa obowiązuje od 1949. Położone na zapleczu Dworca PKS, między ulicami: 3 Maja od wschodu, Dąbrowskiego od północnego-zachodu, Powstańców Warszawskich od zachodu i Nowe Ogrody od południa.
Pierwsza pisana wzmianka pochodzi z 1385. Góra Gajowa była własnością zakonu krzyżackiego i leżała przy drodze prowadzącej z zachodu, wzdłuż Potoku Siedleckiego, do Głównego Miasta. Od początku XVI do XIX wieku uważana przez historyków gdańskich (między innymi Bartholomäusa Wartzmanna, Caspara Schütza, Georga Willenberga, Georga Melmanna, Christopha Hartknocha) i pomorskich (np. Thomasa Kantzowa z Pomorza Zachodniego) za miejsce, na którym znajdował się najstarszy gród gdański, z którego Gdańsk brał swój początek jako punkt osadniczy ( Gdańsk – początki miasta). Na upowszechnienie się takich opinii wpływało odkrywanie już w końcu XVI wieku śladów dawnego osadnictwa: licznych monet z IX–X wieku i pochówków (ciałopalnych, przedchrześcijańskich). Opinia ta wraca i obecnie, wskazując na Grodzisko jako pierwotne miejsce rozwoju Gdańska od początku X wieku. Od XVI wieku pod Górą Gradową odbywały się uroczystości związane z wyborem gdańskiego „grafa majowego”: zbrojne pochody i turnieje, stanowiące przegląd zdolności bojowej gdańszczan.
Obszar Grodziska został na tyle silnie naruszony pracami nad nowożytnymi fortyfikacjami i następnie pracami zmieniającymi jego charakter na rekreacyjny, że współczesne badania archeologiczne nie są w stanie precyzyjnie ustalić jego pierwotnego charakteru. Nowożytne fortyfikacje Grodziska obejmują wzniesione w latach 1655–1668 przez Georga Strakowskiego bastiony: Jerozolimski i Kurkowy oraz broniący Bramy Nowych Ogrodów bastion Neubauera (1683–1685). Atakowane było podczas oblężenia Gdańska przez wojska francuskie w 1807. Generalny szturm planowany na 22 maja odwołano z chwilą podjęcia rozmów w sprawie kapitulacji Gdańska. Szczyt wzgórza zajmuje rozbudowana w 1811 Reduta Napoleońska. Przez 1813 prowadzono jej ostrzał, ale szturm na miasto wojska rosyjsko-pruskie przypuściły od południowej strony Biskupiej Górki.
Fortyfikacje modernizowano w czasach pruskich. W latach 1867–1874 przy generalnej przebudowie nadano Grodzisku zarys poligonalny, w 1880–1882 przy obecnej ul. 3 Maja powstały koszary dla wschodniopruskiego batalionu pionierów, w 1891–1894 przebudowane na szkołę wojenną. 27 XI 1898 roku odsłonięto poległym podczas walk o Grodzisko w latach 1734, 1807 i 1813 żołnierzom rosyjskim zachowany pomnik z fińskiego granitu. W części południowo-zachodniej, gdzie od 1543 miały strzelnicę bractwa strzeleckie (zwane też kurkowymi – stąd nazwy ulic: Schützengang, obecna ul. Strzelecka, i Schießstange, obecna ul. Kurkowa, przy której od 1858 istnieje więzienie ( Areszt Śledczy)), dokonano ogromnych prac niwelacyjnych (na obszarze około 3,5 ha), wznosząc przy Promenade (ul. 3 Maja) w okresie 1851–1945 Dom Strzelecki ( Ogród Strzelecki i Dom Strzelecki), strzelnicę im. Fryderyka Wilhelma i boisko (w latach 1992–2009 targowisko, obecnie budynek prokuratury, Centrum Sprawiedliwości, przy ul. 3 Maja).
U podnóża Grodziska powstał przed 1380 szpital Bożego Ciała, na przyległym obszarze od roku 1819 zakładano cmentarze ( cmentarze na terenie Śródmieścia. Zespół u podnóża Grodziska). Zlikwidowane po II wojnie światowej miejsca pochówków tysięcy gdańszczan upamiętniono Cmentarzem-Pomnikiem Nieistniejących Cmentarzy (2002). W 1913 na szczycie Grodziska powstał budynek głównej gdańskiej radiostacji garnizonowej, w latach 1919–1920 była tu siedziba gdańskiego Freikorpsu. Po I wojnie światowej i demilitaryzacji II Wolnego Miasta Gdańska radiostację przekazano w ręce cywilne, w 1926 wzniesiono maszty lokalnej gdańskiej rozgłośni ( Radio Gdańsk do 1945). Część umocnień rozebrano z przeznaczeniem na park, budynki zaadaptowano na mieszkania oraz siedziby bractw studenckich z Technische Hochschule Danzig.
Podczas II wojny światowej od 1942 Grodzisko przystosowano do zadań obrony przeciwlotniczej, stawiając działa i budując schrony przeciwlotnicze. Po 1945 kazamaty wykorzystywano na magazyny przedsiębiorstw państwowych, budynki zajmowała Milicja Obywatelska. W czerwcu 1945 władze radzieckie przekazały Polskiemu Radiu (PR) wojskową radiostację, 29 czerwca ze zlokalizowanego w tym miejscu studia nadana została próbna audycja. Studio radiowe istniało tu do 25 V 1947 (przeniesione do Wrzeszcza, al. Grunwaldzka 18). Maszt radiostacji do roku 1962 (od 18 VIII 1962 maszt w Chwaszczynie) wykorzystywany był do emisji programów PR oraz do zagłuszania polskojęzycznych audycji nadawanych z Zachodu.
Teren radiostacji i okolicznych fortów, ogrodzony i patrolowany przez wojsko, był niedostępny dla osób postronnych. W początkach 1973 gdańscy działacze Związku Młodzieży Socjalistycznej opracowali projekt powołania Młodzieżowego Centrum Kultury (w podziemiach sale klubowe, bary i kawiarnie, na powierzchni boiska, hala sportowa, kryty basen, hotel – projekt opracowali architekci Bogdan Przylipiak, Edmund Wiśniewski i Zbigniew Włodarek). Prace rozpoczęte w kwietniu 1973 skoncentrowano na Reducie Napoleońskiej, ale rychło je przerwano. W 1997 podjęto decyzję zagospodarowania Grodziska jako Parku Kultury i Wypoczynku. Działa tam Hevelianum. Na bastionie Jerozolimskim wystawiono w 2000 górujący nad okolicą Krzyż Dwutysiąclecia Chrześcijaństwa i Tysiąclecia Gdańska.
