POTOK SIEDLECKI
| < Poprzednie | Następne > |
POTOK SIEDLECKI, Potok Siedlicki, Siedlica, Szydlica (Tempelburger Wasser, także po prostu Beek 1879 lub Die Bäk 1938 – gwarowe odmiany słowa Bach = Potok w funkcji nazwy własnej); o długości 6,94 km, powierzchnia zlewni 10,28 km². W przeszłości wypływał z okolic Kiełpina Górnego (źródła na wysokości 120 m n.p.m.) i przepływał przez jezioro Jasień. Wypływał z niego na południe (śladem tego przebiegu są istniejące do dziś rowy i jeziorka na terenie ogródków działkowych między ul. Źródlaną a Stężycką), następnie płynął między Jasieniem a Szadółkami oraz w rejonie obecnej ul. Jeziorowej. Od końca XVIII wieku do połowy XX wieku wypływał z jeziora Jasień na wschód ( potok Jasień); po przejściu drogi Gdańsk–Kartuzy (obecnie ul. Kartuska) płynął na północ od ówczesnej wsi Jasień (na jej wysokości do początku XX wieku istniał na nim młyn Teichhaus) i na południe od lasów Leśnictwa Matemblewo i Migowa. Miał wówczas długość 9,7 km i powierzchnię zlewni 16,1 km².
Od początku lat 70. XX wieku, po skierowaniu wód z jeziora Jasień do potoku Strzyża w toku prac nad budową infrastruktury wodociągowej i sanitarnej dla tzw. górnego tarasu Gdańska ( potok Jasień), miał swój początek w jeziorze Wróbla Staw (ściślej: we wpadającym doń cieku zwanego Rowem S–2). Po rozpoczętej w końcu 2011 budowy nowego odcinka ul. Myśliwskiej odcięto wypływ z jeziora Wróbla Staw, skracając długość Potoku do 6,94 km. Od tego momentu jego bieg zaczyna się w jarze między Migowem a nowymi zabudowaniami Jasienia.
W górnym biegu zasilany jest licznymi, na ogół niewielkimi potokami o nieustalonych nazwach; największy z nich, o długości 2,5 km, w nomenklaturze Urzędu Miasta Gdańska określany jako Rów S-1 (jego dolna część jest reliktem pierwotnego biegu Potoku Siedleckiego), wypływa ze wzgórza położonego na południe od Jasienia, w pobliżu ul. Jeziorowej. W latach 2007–2008 w ramach regulacji zbudowano na nim zbiornik retencyjny „Jabłoniowa” o powierzchni 1,9 ha.
Po przejściu pod ul. Kartuską i zbiornika retencyjnego Łabędzia (powierzchnia 1,79 ha, w pobliżu ulicy o tej nazwie) S-1 wpada do Potoku Siedleckiego, płynącego szeroką doliną między nowymi zabudowaniami Jasienia a Zabornią. Za Krzyżownikami, dotąd odkryty, płynie kanałem podziemnym długości 3,5 km wzdłuż ul. Kartuskiej i Nowe Ogrody (Dolina Potoku Siedleckiego); był tu młyn w Emaus (przy skrzyżowaniu ul. Kartuskiej i Nowolipie) wzmiankowany w XV wieku, obecnie budynek z XIX wieku, częściowo rozebrany w roku 2011). Niegdyś uchodził kilkoma ramionami do Motławy, tworząc małą deltę na terenie dzisiejszego Głównego i Starego Miasta. W X wieku był najważniejszym ciekiem wodnym ówczesnego Gdańska, a jego dolina głównym szlakiem wiodącym doń z zachodu.
Ponieważ według językoznawców „Gdańsk” jest nazwą topograficzną utworzoną od nazwy rzeki (Gdania), wielu badaczy uważa, że tak pierwotnie nazywał się Potok Siedlecki. Jego obecna nazwa wywodzi się od ówczesnej wsi Siedlce. Najstarsza o nim wzmianka pochodzi z 1280, gdy książę Mściwoj II nadał dominikanom między innymi prawo żeglugi i połowów na rzece „eciam dictum Schedelicz”; pomimo to najprawdopodobniej nie był już wtedy żeglowny. W XIV wieku utracił na znaczeniu po wybudowaniu Kanału Raduni, do którego od tamtej pory uchodzi, obecnie w Parku im. Harcerzy Polskich Wolnego Miasta Gdańska (dawniej Mały Błędnik) przy Targu Rakowym, przy Hucisku.
W 1536 król polski Zygmunt Stary wydał Gdańskowi przywilej na doprowadzanie wody pitnej ze stawu w Krzyżownikach, dokąd dopływał Potok Siedlecki z jeziora Jasień ( Kunszt Wodny). W efekcie w 1539 część wód Potoku umieszczono w podziemnym rurociągu z kłód dębowych łączonych metalem, pełniącym funkcję wodociągu doprowadzającego wodę do miasta; nadal część wód Potoku Siedleckiego biegła otwartym korytem. Na tym tle dochodziło do konfliktów pomiędzy Gdańskiem a dzierżawcami Jasienia, którzy stawiając przegrody na Potoku Siedleckim, pozbawiali miasto zaopatrzenia w wodę: w obu takich sprawach z latach 1638 i 1715 sądy królewskie rozstrzygały na korzyść Gdańska.
Po wybudowaniu w 1656 nowego, zewnętrznego pasa fortyfikacji, chroniących także Nowe Ogrody, wody potoku przerzucano nad powstałą fosą specjalnym akweduktem. Po 1900, a przed 1945, część Potoku Siedleckiego, od Zaborni do obecnej ul. Kościelnej płynęła odkrytym murowanym kanałem wzdłuż obecnej ul. Struga, Szarą, dalej kanałem podziemnym. Cały Potok od Zaborni do Nowych Ogrodów poprowadzono w roku 1970 nowym podziemnym ciekiem. W latach 2008–2009 zbudowano dla potoku i wód burzowych nowy syfon pod torami kolejowymi.
Na Potoku Siedleckim działa sześć zbiorników retencyjnych, między innymi „Myśliwska II” (powierzchnia 0,64 ha), dawny staw młyński w Zaborni (0,42 ha) oraz „Powstańców Warszawskich” (0,3 ha) – czyli pozostałość dawnej fosy od zachodniej strony Grodziska. Zlewnia Potoku Siedleckiego jest silnie zurbanizowana, ze znacznym udziałem powierzchni nieprzepuszczalnych, a jego kryty kanał podziemny, pomimo odprowadzania wód z dawnego górnego odcinka do odkrytego i znacznie większego potoku Strzyża, nie jest w stanie przyjąć nadmiaru wód opadowych. Najbardziej drastycznym tego przykładem była powódź z lipca 2001, kiedy spływające doliną potoku wody utworzyły wielki wodospad, zalewając nieckę Dworca Głównego PKP i wykop z torami kolejowymi do wysokości peronów; podtopieniu uległy także budynki Urzędu Miasta i sądu przy Nowych Ogrodach.
W trakcie budowy nowej arterii komunikacyjnej łączącej Migowo z Jasieniem, al. Pawła Adamowicza, nad doliną Potoku Siedleckiego wybudowano most o długości 220 m, oddany z trasą do użytku 13 I 2020.
