KRZYŻOWNIKI
| < Poprzednie | Następne > |
KRZYŻOWNIKI (Schidlitzer Mühle, Tempelburg), obecnie w dzielnicy Gdańsk- Siedlce, w sąsiedztwie Emaus, od zachodu sąsiaduje z obecnym skrzyżowaniem ulic Nowolipie, Łostowicka i Kartuska (między innymi w miejscu, gdzie od tej ostatniej do 2010 odchodziła zachodnia część ul. Struga, nazwana tak od dawnego koryta Potoku Siedleckiego – An der Bäk (Nad Strugą)).
Początkowy młyn w Siedlcach, wzmiankowany około 1400 roku, następnie samodzielna osada. Z nadania Krzyżaków własność gdańskiej patrycjuszowskiej rodziny Bocków. Od 1520 w posiadaniu ławnika (1504) i rajcy (1507) oraz sędziego (1525) gdańskiego Dietharda Brandesa (około 1470 Lubeka – 2 X 1528 Gdańsk) i jego potomków: syna, burmistrza gdańskiego w latach 1548–1577 Johanna Brandesa; wnuka, burmistrza Gdańska w okresie 1592–1611 Gerharda Brandesa, następnie syna tego ostatniego, ławnika gdańskiego (1615) Johanna (7 XI 1580 Gdańsk – 21 XI 1648 Gdańsk), wnuka Johanna (20 IX 1620 Gdańsk – 10 II 1672 Gdańsk), i prawnuka, ławnika (1700) Johanna Gerharda (2 V 1664 Gdańsk – 8 VIII 1709 Gdańsk), właścicieli między innymi także Świbna i Przegaliny. Inną część nabył w 1600 roku burmistrz Daniel Czirenberg (zmarł tu na zarazę w 1602), po nim w 1. połowie XVII wieku posiadał ją burmistrz Elert von Bobart. Po Brandesach dzierżawiła Krzyżowniki rodzina Schwartzwaldów. W 1. połowie XIX wieku dzierżawę trzymała rodzina Rotzoll: Christian Friedrich, Gottlieb Andreas Rotzoll – także dzierżawca Trzech Lip – oraz jego syn Gottfried Friedrich Hermann.
W 1536 roku władze Gdańska podjęły decyzję o doprowadzeniu do miasta wody pitnej z jeziora Jasień, spływającej Potokiem Siedleckim, a od stawu znajdującego się w Krzyżownikach młyna (zniszczonego w okresie wojen napoleońskich) podziemnym drewnianym rurociągiem (wzdłuż obecnej ul. Kartuskiej, Nowych Ogrodów do zlokalizowanego na obecnym Targu Siennym Kunsztu Wodnego). W wybudowanym tu dworze w 1623 gościł król polski Zygmunt III Waza (zachowane obecnie fragmenty dworskiego kompleksu pochodzą z połowy XVII wieku), od roku 1763 miejsce zebrań loży Pod Trzema Pionami ( wolnomularstwo). Obszar włączony w granice administracyjne Gdańska od 15 VIII 1933.
Od 1883 w dawnym kompleksie dworskim (obecnie ul. Kartuska 245) działał Provinzial-Erziehungsanstalt Tempelburg ( Państwowy Zakład Wychowawczy), od około 1935 rejonowa szkoła powszechna (Bezirksschule Danzig-Tempelburg), od 1945 szkoła podstawowa, od 1948 w części obiektu rozpoczęło działalność VIII Liceum Ogólnokształcące (LO). Po przeniesieniu VIII LO w roku 1971 do obiektu przy ul. Kartuskiej 128, od 1972 koszary ZOMO, następnie siedziba policji i do 2004 (ul. Kartuska 245B) Zespół Szkół Poligraficznych i Ogólnokształcących (wcześniej Liceum Księgarskie i XVII LO), obecnie prywatna szkoła i schronisko młodzieżowe.
Nazwa Tempelburg kojarzona była już w czasach nowożytnych z obecnością w tym miejscu templariuszy, do czego później podchodzono sceptycznie. Niemniej znany jest od 1303 templariusz Henning von Wartenberg, który po rozwiązaniu swojego zakonu związał się z joannitami ze Skarszew i Lubiszewa, występując przy nich do 1359 roku. Między innymi wybudował dla nich w Gdańsku dom, choć joannici musieli się go zrzec pod naciskiem wielkiego mistrza krzyżackiego i władz miasta. Henning dysponował też innymi dobrami pod Gdańskiem, choć nie wiadomo jeszcze, czy i Krzyżownikami. Obecna nazwa, przyjęta w roku 1949, też nawiązuje do „krzyżowców”.
